12 فروردین روز شكل‌گیری نظام جمهوری اسلامی و از مهم ترین اعیاد ملی ایران است. تشكیل نظام جمهوری اسلامی در دوازدهم فروردین 1358 كه در پی برگزاری رفراندوم عمومی در دو روز پیاپی دهم و یازدهم فروردین اعلام شد، مهم ترین رویداد سیاسی در ایران، پس از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357 محسوب می‌ شود. نام «جمهوری اسلامی» كه از سوی امام خمینی بر نظام سیاسی حاكم بر كشور نهاده شد نیز قابل تأمل است. این عبارت تركیبی از دو كلمه جمهوری به معنای حكومتی كه مردم آن را به وجود آورده‌اند. 1و اسلامی به معنی ریشه و ماهیت دینی نظام و جهت‌ دهنده اصلی حكومت است. جمهوری اسلامی به معنی حكومتی است كه با الهام از تعالیم دینی و با اراده مردم شكل گرفته است. واژه«اسلامی»، متمایز كننده حكومت جمهوری حاكم بر ایران از سایر نظام های جمهوری متداول در جهان است. هدف این است كه در این نظام، ارزش های الهی و قرآنی بر تمامی شئون حاكمیت داشته باشد و ولی فقیه، ولایت امر و امامت امت را بر عهده گیرد و علاوه بر تأمین زندگی مردم مسئولیت هدایت آن ها و كمك به رشد و تعالی ایشان را نیز بر عهده داشته باشد. از این رو عبارت تركیبی«جمهوری اسلامی» جامع ‌ترین عنوانی است كه بر یك نظام مردمی متكی بر مبانی اسلامی نهاده شده است. آن چه كه در 12 فروردین 1358شكل گرفت نیز اولین حكومتی است كه در ایران با این مختصات موجودیت خود را در فضای سیاسی دنیای امروز اعلام كرد. از این رو توفیق در برقراری چنین نظامی آن هم در كشوری كه در طول تاریخ چند هزار ساله خود همواره در سلطه شاهان وابسته به بیگانه قرار داشته یك امتیاز بزرگ برای انقلاب اسلامی ایران به حساب می ‌آید. در آستانه برگزاری رفراندوم«جمهوری اسلامی» امام خمینی در پیامی دو نكته اساسی را متذكر شدند. یكی ضرورت شركت همه جانبه مردم در رفراندوم با توجه به شرایط سیاسی حساس ایران و كمین دشمنان اسلام و دیگری آزاد بودن عموم مردم در انتخابات نظام دلخواه شان. در بخش‌ هایی از این پیام آمده است: «... این رفراندوم سرنوشت ملت ما را تعیین می‌ كند. این رفراندوم یا شما را به آزادی و استقلال می ‌كشاند و یا مثل سابق، به اختناق و پیوستگی به غیر. این رفراندوم چیزی است كه همه باید در آن شركت كنند... شما می ‌توانید هر فرمی را كه می ‌خواهید انتخاب كنید... شما حق دارید و می ‌توانید كه در این ورقه جمهوری دمكراتیك را بنویسید، رژیم سلطنتی یا هر چه را می ‌خواهید بنویسید. در این مورد مختار هستید.» 2 این اوج اعتماد به نفس امام بود كه در شرایطی كه فقط 50 روز از پیروزی انقلاب می ‌گذشت و دشمنان داخلی و خارجی انقلاب، همه جا در كمین بودند، خاضعانه از مردمی كه این انقلاب را به پا كرده‌اند، خواست باز به میدان بیایند و هویت آینده كشور خود را با اراده خویش رقم بزنند. پاسخ صریح مردم نیز دلگرم كننده بود. گر چه همه می‌ دانستند آرمان مردم چیست.

چرا كه هیچ كس فریاد مردم را در صحنه ‌های پرشكوه انقلاب فراموش نكرده بود، اما در عین حال در آن زمان این سئوال مطرح بود كه آیا مردم در مرحله تثبیت نظام مورد نظر خود هم چنان پا برجا هستند؟ آیا در پای صندوق های رأی حضور خواهند یافت؟ و آیا آرای شان با انقلاب شان هم سو خواهد بود؟ بسیاری از محافل خبری جهان به ویژه رادیو بی‌بی‌سی، منابع خبری امریكا و رادیو رژیم صهیونیستی، موضوع حضور مردم در رفراندوم و یا نوع آراء آنان را زیر سؤال برده بودند. امام خمینی نه تنها از این خطرات و تهدیدات نهراسیدند بلكه با شناختی كه از مردم داشتند، آنان را در گزینش نظام دلخواه شان آزاد گذاردند و تنها برای ایفای نقش رهبری خود بر جامعه و انقلاب، تأكید كردند«من به جمهوری اسلامی رأی می‌ دهم» و در جای دیگری به كسانی كه نیات، مقاصد و افكار دیگری در سر داشتند، صریحاً هشدار دادند كه«مردم تنها یك چیز را می‌ خواهند: جمهوری اسلامی، نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد.» رمز و راز پیروزی انقلاب و تداوم آن در همین عبارت نهفته است. امام هیچ گاه برای خشنود كردن این و آن، چیزی را«هم عرض» اسلام قرار ندادند و برای نگهداشتن نیروهایی كه به اسلام نمی‌ اندیشیدند، از آرمان مردم كه همان اجرای احكام اسلامی بود، صرف نظر نكردند. یكی از نكاتی كه امام اصرار داشت توسط مسئولان نظام جمهوری اسلامی رعایت شود، این بود كه به گونه‌ای عمل كنند كه نهضت ها و حركت های آزادی بخش در جهان اسلام تصور نكنند كه می ‌توان«اسلامی بودن» را با سایر اندیشه‌ ها و مشرب‌ های سیاسی و فكری، درهم آمیخت. امام تأكید داشت كه مسئولان باید سعی كنند صرفاً اسلامی بیندیشند و در چارچوب اندیشه‌ های اسلامی به تمهید امور بپردازند. در هر حال مردم در همه پرسی تعیین هویت سیاسی آینده كشور فعالانه شركت كردند و 2/98 % آنان به نظام جمهوری اسلامی رأی دادند. امام خمینی در صبحگاه 12 فروردین، علاوه برتبریك به مردم به دلیل برقراری نظام جمهوری اسلامی، ماهیت و ویژگی های این نظام را نیز بر شمردند. گر چه نزدیك به سه دهه از صدور آن پیام می ‌گذرد ولی هم چنان باید از آن به عنوان«منشور نظام جمهوری اسلامی» یاد كرد. بخش هایی از سخنرانی امام(ره) چنین است: ۳ در جمهوری اسلامی باید تمام مسایلی كه در ایران است متحول بشود. در جمهوری اسلامی باید دانشگاه ها متحول بشوند؛ دانشگاه های وابسته، به دانشگاه های مستقل متبدل بشود. فرهنگ ما باید متبدل بشود؛ فرهنگ استعماری، فرهنگ استقلالی بشود. دادگستری ما باید متحول بشود؛ دادگستری غربی به دادگستری اسلامی متبدل بشود. اقتصاد ما باید متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود. تمام چیزهایی كه در حكومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در این مملكت ضعیف، در این مملكت زیر دست، پیاده شده بود با استقرار حكومت اسلامی و حكومت جمهوری اسلامی تمام این ها باید زیر و رو بشود. باید مردم خودشان را اصلاح بكنند. طبقات مختلف به طبقات پایین ظلم نكنند.

باید حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام این ها در جمهوری اسلامی باید عمل بشود. اگر دولتی را دید كه خلاف می ‌كند، ملت باید تودهنی به او بزند. اگر چنان چه دستگاه جابری را دید كه می‌ خواهد به آن ها ظلم كند، باید شكایت از او بكنند و دادگاه ها باید دادخواهی بكنند؛ و اگر نكردند خود ملت باید دادخواهی بكند، برود توی دهن آن ها بزند. باید بازار ما بازار اسلامی باشد؛ بازار ما از بی ‌انصافی باید شستشو بشود. باید دولت ما و همه دولت هایی كه بعدها می ‌آیند همه روی موازین اسلامی باشد، وزارتخانه‌ها روی موازین اسلامی باشند، ادارات دولتی روی موازین اسلامی باشند. باید مملكتی كه رنگِ طاغوت دارد مبدل بشود به مملكتی كه رنگِ الله دارد. باید مملكت طاغوتی به مملكت الهی تبدیل شود. در جمهوری اسلامی ظلم نیست. در جمهوری اسلامی این طور مسایلی كه زورگویی باشد نیست. نمی ‌تواند طبقه غنی بر طبقه فقیر زور بگوید، نمی ‌تواند استثمار كند. من به همه اقشار ملت ـ به تمام ـ عرض می‌ كنم كه در اسلام هیچ امتیازی بین اشخاص غنی و غیر غنی، اشخاص سفید و سیاه، گروه های مختلف، سنی و شیعه، عرب و عجم و ترك و غیر ترك ـ به هیچ وجه ـ امتیازی ندارند. قرآن كریم امتیاز را به عدالت و به تقوا دانسته است. كسی كه تقوا دارد امتیاز دارد، كسی كه روحیات خوب دارد امتیاز دارد؛ اما امتیاز به مادیات نیست، امتیاز به دارایی ها نیست. باید این امتیازات از بین برود؛ و همه مردم علی‌السّواء هستند. همه در حقوق مساوی هستند. اقلیت های مذهبی حقوق شان رعایت می ‌شود؛ اسلام برای آن ها احترام قائل هست. برای همه اقشار احترام قائل است. دستجاتی كه زبان های مختلف دارند، این ها همه برادرهای ما هستند و ما با آن ها هستیم و آن ها با ما هستند؛ و همه اهل یك ملت و اهل یك مذهب هستیم. امیدوارم كه در هر سال روز«12 فروردین» روز عید ملت ما باشد. ما به همه ملت تبریك عرض می ‌كنیم و من این روز را بر ملت عزیز خودمان، به همه اقشارشان، ‌تبریك عرض می‌ كنم. مبارك باد بر شما این عید. مبارك باد بر شما این جمهوری اسلامی.

پی ‌نوشت ها:
1ـ این كلمه از ریشه جمهره به معنی توده و انباشته می ‌آید. جمهوری به معنی نظامی است كه ریشه در اراده انبوه مردم داشته باشد.
2ـ اطلاعات، 11/1/1358؛ گاه شمار سیاست خارجی ایران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، ج 1، ص 136.
3ـ صحیفه امام، ج6، صص 465ـ 457.