گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروهای گیاهی و به طور کلی فرآورده‌های طبیعی بویژه طی سال ‌های اخیر رو به افزایش بوده اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از 10 درصد از مجموع 250 هزار گونه گیاهی جهان برای بیش از یک عملکرد زیست شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته‌ اند. به عبارت دیگر بر اساس آمارهای منتشره از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تنها بین 35 تا 70 هزار گونه گیاه دارویی در طول زمان برای حداقل یک یا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است. در حال حاضر، 25 درصد از داروهای موجود، منشا گیاهی دارند و 12 درصد داروها نیز از منابع میکروبی ساخته شده‌ اند. به همین دلیل سازمان جنگل ‌ها و مراتع به استناد گزارش‌ های دریافتی از ادارات کل منابع طبیعی سراسر کشور، با صدور بخشنامه‌ ای برداشت گیاهان دارویی و صنعتی را در سال‌ جاری ممنوع اعلام کرد که این ممنوعیت شامل مواد خام و فرآوری نشده گیاهان صنعتی و دارویی نیز می‌ شود. با وجود این، عده‌ای سودجو همچنان به صدور گیاهان دارویی ادامه می ‌دهند و قاچاق این گیاهان در کنار بهره‌ برداری‌ های غیر اصولی و تخریب زیستگاه آنها از جمله عوامل تهدید این گیاهان با ارزش زیستی است.
بر اساس دومین گزارش وضعیت محیط زیست ایران، طبق برآوردها، حدود 8000 گونه گیاهی در ایران وجود دارد. به‌ طور کلی این گیاهان در 3 گروه نهان ‌دانگان، بازدانگان و سرخس‌ ها در 167 تیره و1200 جنس در 3 ناحیه رویشی اروپا سیبری، ایران و تورانی و صعار اسندی گسترش دارند. از میان گیاهان ایران، حدود 1800 گونه بومی ایران هستند یعنی تنها در ایران دیده می‌ شوند.
البته در بعضی از گزارش ‌ها آمده است که هیچ تیره گیاهی انحصاری تاکنون در ایران گزارش نشده است. توزیع گونه‌ های گیاهی در نواحی رویشی ایران نشان می ‌دهد بیشترین تعداد گونه‌های گیاهی در ناحیه ایران و تورانی و در بخش کوهستانی این منطقه یافت می‌ شود. همچنین براساس دومین گزارش وضعیت محیط زیست ایران، 84 درصد گونه ‌های بومی در ناحیه ایران و تورانی، 7/6 درصد گونه‌ها در ناحیه اروپا سیبری و 3 درصد در ناحیه صعار اسندی و 3/6 درصد در دیگر نواحی مشاهده می‌ شوند. همچنین استان ‌های آذربایجان، خراسان، تهران، فارس و مازندران بیشترین تعداد گونه بومی اختصاصی را دارند و استان ‌های چهار محال و بختیاری، گلستان، تهران و لرستان بیشترین متوسط تعداد گونه بومی در واحد سطح را شامل می ‌شوند.
گیاهان دارویی و تجارت جهانی
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامت جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ ها برخوردار بوده و هستند. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر دارد و یکی از مهم ‌ترین منابع تامین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ ها بوده‌ اند. از نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته ‌اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده‌ ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده اما پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست. براساس اطلاعات پایگاه جامع علوم و فناوری گیاهان دارویی، گفته می ‌شود 125 هزار گونه گیاه دارویی در جنگل‌ های استوایی یافت می ‌شود. ارزش اقتصادی و تجاری گیاهان دارویی فوق‌العاده زیاد است. در بعضی آمارها ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی بالغ بر 43 میلیارد دلار در سال برآورد شده و طی آمار منتشره در اینترنت فروش فرآورده‌ های گیاهی در سال 1997 بالغ بر 3/24 میلیارد دلار آمریکا بوده است. گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان ‌های گیاهی و به طور کلی فرآورده‌ های طبیعی بویژه طی سال‌ های اخیر روبه افزایش بوده و مهم‌ ترین علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی‌ های زیست‌ محیطی از سوی دیگر بوده است.
بیش از 60 درصد مردم آلمان و بلژیک و 74 درصد انگلیسی‌ ها تمایل به استفاده از درمان ‌های طبیعی گیاهی دارند. ضمن این‌ که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر 80 درصد مردم جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دور افتاده عمده ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تامین می ‌کنند. از سوی دیگر، گیاهان دارویی جزو ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از یک چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه ‌های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. متاسفانه سود آوری‌ های کلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه‌ های گیاهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است. چرا که بخش عظیمی از تجارت مربوط به گونه‌های گیاهان دارویی است که بعضا با شیوه‌های نادرست از طبیعت جمع ‌آوری شده است و علاوه بر این‌که به انقراض نسل گونه‌ها می‌ انجامد، تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می ‌سازد.
استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری بسیار کم ‌هزینه‌ تر و ساده‌ تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می‌ تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر معتنابهی ارز جلوگیری کرده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود. بنابراین با اتخاذ سیاست ‌ها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع‌ گرایانه از وضعیت موجود، این منابع و کاربرد روش ‌های علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره ‌برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت و چه به صورت کشت مکانیزه، می ‌توان به درکی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گیاهان دارویی در جوامع رو به رشدی همچون ایران رسید و علاوه بر حفظ و حراست از این سرمایه‌های ملی به شکوفایی و توسعه پایدار جامعه نیز دست یازید...