موضوعات اصلي
يکي از گل هاي زيبا و هميشه سبز که نگهداري آن براي همه گل دوست ها آسان است، کاکتوس است. اين گياه کوچک خاردار، علاوه بر گل هاي قشنگ و زيبايي که دارد، از خواص ديگري هم برخوردار است از جمله استفاده از ميوه آن براي خوردن يا مصرف آن در داروهاي شيميايي يا تاثير آن در تصفيه هوا. کاکتوس خود يک طبيعت کوچک و گوياست. خيلي ها زيبايي گياه کاکتوس را چندان منطبق با معيارهاي زيباشناسي معمول نمي دانند، اما در مقابل، عده ديگري هم هستند که با عشق و علاقه اي عجيب به گردآوري و تربيت اين گياه صبور، مقاوم و زيبا مي پردازند و پرورش کاکتوس را سرگرمي دلپذيري مي دانند. پس از جنگ جهاني دوم، شمار دوستداران و پرورش دهندگان کاکتوس افزايش يافت تا آن جا که حتي انجمن هاي بزرگي در بعضي کشورها پا گرفت که به طور تخصصي به کار پرورش و نگهداري کاکتوس پرداختند. در ايران هم بخصوص در سه دهه گذشته کاکتوس طرفداران زيادي پيدا کرده است و عده زيادي به کشت، بازپروري و نگاهداري کاکتوس پرداخته اند. کاکتوس ها انواع بسيار متنوع و مختلفي دارند و هر يک از گونه هاي آن ها نيز ارزش خاص خود را دارد. بعضي انواع کاکتوس به اسم هاي طنزآميز عاميانه اي نظير گل مار، زبان مادرشوهر، صندلي مادرزن و ... مشهورند و از همين رهگذر جذابيت هاي ديگري هم براي اين گياه به وجود آمده است. کاکتوس ها از گياهان کم توقع هستند و اگر در شرايط مطلوب قرار بگيرند و حداقل نيازهاي آن ها تامين شود گل مي دهند. اين گياه پس از رده ارکيده ها، بزرگ ترين تيره گياهان را پديد آورده اند و زادگاه اصلي آن ها قاره آمريکاست. کاکتوس ها گياهاني داراي خارهاي بزرگ هستند که در حقيقت خار آن ها برگ شان است. اين گياهان از گروه گياهان گوشتي و از رده دولپه اي هاي جدا گلبرگ هستند. ساقه اين گياهان بسيار ضخيم و گاه از حالت استوانه خارج شده و شکل اصلي خود را از دست مي دهد. در دشت هاي بزرگ و جنگل هاي آفريقاي جنوبي، استراليا، مکزيک و پاراگوئه که در بيشتر ايام سال، آب و هوا خشک است کاکتوس ها به وفور رشد مي کنند. علاوه بر اين کاکتوس بومي کناره هاي اقيانوس اطلس و پهنه هاي مديترانه اي به ويژه جزاير قناري بين اسپانيا و شمال آفريقا نيز هستند. تنها در بيابان هاي قاره آمريکا بيش از يک هزار گونه کاکتوس با شکل ها، اندازه ها و رنگ هاي گوناگون زيست مي کنند. آرژانتين، شيلي، پرو و بوليوي نيز از جمله کشورهاي شناخته شده در پرورش کاکتوس هستند و گاه گونه هاي بسيار غول پيکري از کاکتوس ها در اين مناطق رشد مي کنند. بلندي اين درخت ها گاهي به 15 الي 20 متر مي رسد. در جنگل هاي برزيل بعضي از کاکتوس ها به صورت اپي فيت هستند (در تنه هاي درختان زندگي مي کنند) و ظاهر بسيار شگفت انگيزي دارند. مهم ترين ويژگي اين گياه تحمل و صبوري آن هاست و خود را با همه شرايط نامساعد محيطي سازگار مي کند و مصداق بارز بيشترين استفاده از حداقل امکانات است. حتي از اندک رطوبتي، بيشترين استفاده را مي کنند و با کمترين مقدار آب و مواد غذايي زنده مي مانند بي آن که زيبايي و طراوت خود را از دست بدهند. 
خارها هم يکي ديگر از ويژگي هاي شناخته شده کاکتوس هاست که گاهي به صورت رنگي هستند و در طول شب رطوبت هوا را جذب مي کنند و آب را در آوندهاي گياه و از آن جا به ريشه ها هدايت مي کنند. البته همه کاکتوس ها خاردار نيستند. گل هاي کاکتوس عموما درخشان و بزرگ اند ولي عمر بسيار کوتاهي دارند. گل ها به رنگ هاي سرخ، صورتي، ارغواني، زرد طلايي و سبز يافت مي شوند و بيشتر در فصل بهار و تابستان باز و در بعضي از گونه هاي آن در فصل پاييز و زمستان نمايان مي شوند. اين گياه به سه زير خانواده پرسکيد، اوپنسيد و سرئه تقسيم مي شود که خانواده پرسکيد تنها کاکتوس برگ دار است و برگ هاي آن شبيه برگ مرکبات به رنگ هاي متنوع و گل هاي سفيد آن شبيه به گياهان خانواده رزاسر است. خانواده اوپنسيد که به فارسي کاکتوس هايي راکتي مي نامند در برگيرنده انواع کاکتوس هاي برگ پهن، راکتي، زرد، راکت درشت و کوچک هستند، اين دسته گاهي در مناطق گرمسيري ميوه هاي خوراکي توليد مي کنند که مصارف دارويي دارد. خانواده سرئه که به صورت کشيده و مخروطي هستند در مناطق سردسيري و در فضاي گلخانه ها قابل حفاظت و نگهداري است و به دليل خارهاي گزنده و حساسيت زا ايجاد مشکل مي کنند پس آن ها را در منزل از دسترس بچه ها دور نگه داريد. ماميلاريا از جمله کاکتوس هاي کوچک و ريز هستند که گل دهي منظم هر ساله دارند. اين کاکتوس بسيار کوچک و داراي فرم دايره اي هستند. گياهکي توپي که به کاکتوس شباهت دارد عينا شبيه يک تخته سنگ است که از وسط آن يک گل خارج شده است(شبيه کاکتوس) بعضي از انواع کاکتوس در هواي آزاد خوب رشد مي کنند و ماندگاري بالايي دارند. نمونه هايي از آن را در پارک ها مي توان يافت. بعضي از کاکتوس ها به شکل توپ هستند و تيغ هاي آن به رنگ هاي سفيد يا زرد روي گياه نمايان است. معروف ترين آن ها کاکتوس توپ طلايي است که گاهي اوقات بزرگي آن ها به اندازه يک هندوانه بزرگ است. نوع ديگر آن ماري است که به طول يک تا يک و نيم متر مي رسد و تنوع در اين گياه بسيار زياد است. آبدهي اين گياه در تهران در فصل تابستان يکبار در هفته و در فصل زمستان ماهي يک مرتبه است.
کاکتوس در تاريخ
يک نوع ديگر از کاکتوس ها آلوئه ورا ست که سابقه اي بسيار طولاني و درخشان دارد و متعلق به چهار هزار سال پيش از ميلاد مسيح است و در غار نوشته ها و کنده کاري هاي روي ظروف در معابد باستاني مصر اشاره اي به اين گياه شده است. در افسانه هاي به جاي مانده از مصر باستان آلوئه ورا را گياهي گرامي مي دانستند که افراد براي حضور در مراسم پس از مرگ يک فرعون بايد تحفه اي از برگ آلوئه ورا تقديم مي کردند، اما مصريان باستان تنها ملتي نبودند که آلوئه ورا را مي شناختند. ارسطو يکي از طرفداران بسيار معتقد خواص آلوئه ورا بود او رايزن الکساندر کبير نيز بود. و ارزشي که او براي آلوئه ورا قائل بود، آنقدر بود که در سال 333 قبل از ميلاد، الکساندر را متقاعد کرد جزيره سوکوترا در اقيانوس هند را تصرف کند. اين جزيره به دليل رويش آلوئه ورا از شهرت بسياري برخوردار بود و در آن زمان براي درمان زخم هاي سربازان در سپاه الکساندر از آلوئه ورا استفاده مي کردند.
خواص درماني
ژل آلوئه ورا براي درمان بسياري از بيماري ها مفيد است. از آن جمله مي توان به درمان اگزما و ساير مشکلات و حتي عفونت هاي پوستي، سرمازدگي، سوختگي، ترميم جاي عمل سزارين، هموروئيد و انواع ديابت اشاره کرد. در بسياري از نقاط جهان هنوز هم مسلمانان در بازگشت از سفر حج برگ هاي آلوئه ورا را بالاي در خانه هايشان آويزان مي کنند. آلوئه ورا به معناي ماده تلخ درخشان است که از کلمه عربي آموئه گرفته شده است. اين گياه از خانواده سوسن است و ظاهري شبيه به کاکتوس دارد و گياهي دائمي، گوشتي و آبدار است که حداکثر حدود دو متر ارتفاع با برگ هاي پهن و تيغ دار دارد که اگر تيغ هايي را که در لبه برگ ها قرار دارند جدا کنيم از جاي خالي آن ها ژلي ترشح مي کند که تمام خواص گياه در آن نهفته است. از اين گياه مي توانيد در درمان انواع ميگرن تا سوءهاضمه و درمان جوش ها استفاده کنيد. اغلب مردم اين گياه را به عنوان يکي از مواد سازنده محصولات آرايشي مثل ضدآفتاب و مرطوب کننده ها مي شناسند و متخصصان تغذيه مصارف خوراکي آلوئه ورا را به اندازه مصارف خارجي آن مفيد و متعدد مي دانند و آن را به اشکال مختلف ازجمله عصاره، ژل، کپسول و پودر عرضه مي کنند. از اين گياه تا حالا هيچ گونه عوارض سوء مشاهده نشده است ولي پزشکان مصرف خوراکي آن را در طول بارداري و شيردهي براي خانم ها منع کرده اند. گياه آلوئه ورا يا صبوي زرد مي تواند با تامين مايعات مورد نياز بدن به سربازان مجروح در ميدان هاي جنگ کمک کند تا زمان دريافت خون زنده بمانند. عصاره برگ هاي اين گياه نيروي مورد نياز براي جريان يافتن خون درون رگ ها را کاهش مي دهد و با ايجاد پوششي روي گلبول هاي خون يا درون رگ ها يا کاهش تلاطم در جريان خون تاثيرگذار است و مي تواند در هر بيماري که با اختلال در گردش خون مرتبط باشد کاربرد داشته باشد.
شرايط نگاهداري
ترکيب خاکي کاکتوس ها، بايد شني رسي و درصد بيشتري از شن يا سنگريزه باشد. آبياري اين گياه نسبت به ديگر گياهان منظم و با فاصله است، در مناطق گرم و پرنور رشد مي کند و محيط هاي کم نور باعث مي شود که رشد علفي پيدا کند و منظره ظاهري آن ها از حالت کاکتوس بودن خارج شود. نور مستقيم آفتاب و هفته اي دوبار آبياري به اندازه اي که خاک گلدان مرطوب شود براي شاداب نگه داشتن کاکتوس ها کافي است. نبايد فراموش کنيم که کاکتوس براي زنده ماندن به نور کافي احتياج دارد و اگر در سايه نگهداري شود، بلند و باريک شده و در نهايت مي پوسد. به همين دليل لازم است که گلدان خود را در تابستان و بهار در مقابل پنجره جنوبي و زمستان و پاييز در مقابل پنجره شمالي نگهداري کنيد البته اگر کاکتوس را در فضاي خارج از آپارتمان نگه مي داريد بايد ظهر تابستان براي جلوگيري از سوختگي آن را به محلي خنک تر منتقل کنيد و در زمستان نيز بايد مراقب يخ زدگي آن بود. براي تغيير گلدان، فصل بهار و پاييز بهترين زمان براي اين کار است. وقتي ريشه کاکتوس از سطح خاک پديدار شد، نشان دهنده اين است که گلدان گياه بايد بزرگ تر شود و براي اين کار يک قسمت خاک باغچه، دو قسمت خاک برگ و يک قسمت شن ريز را مخلوط کنيد و اطراف ريشه هاي گياه را در گلدان جديد بپوشانيد.
تکثير کاکتوس ها
تکثير اين گياه به دو صورت است؛ جنسي و غيرجنسي. در تکثير بذري کاکتوس ها بذرها بايد قوه مناسبي داشته باشند، يعني تعداد جوانه زني گياه در زمان معين به اندازه قابل قبول باشد و نحوه کشت طوري باشد که بذرهاي ريز بتوانند جوانه بزنند بعد آن ها را در سبدهاي پلاستيکي کم عمق با يک خاک بسيار سبک کشت مي کنند. قلمه زدن عمده ترين تکثير رويشي کاکتوس هاست که به فصل بستگي دارد و بهترين فصل براي آن اوايل تابستان است، به طوري که آن ها را در يک بسته سبک و محيط با رطوبت کافي با آبياري منظم کشت مي کنند، اما قبل از اين که قلمه کاکتوس مخصوصا کاکتوس هاي گوشتي نظير سرئوس ها وارد خاک شوند بايد شيرابه گياه را قطع کرد. براي انجام چنين عملي قبلا قطعات جدا شده يا قلمه هاي کاکتوس را به مدت چندين ساعت در معرض تابش مستقيم آفتاب در تابستان قرار مي دادند تا اين که جريان شيرابه قطع مي شد و سپس اقدام به کشت آن مي کردند، اما امروزه قلمه ها را در آب ولرم حدود 45 درجه سانتيگراد قرار مي دهند تا جريان شيرابه قلمه ها قطع شود.
بيماري ها
له و نرم شدن تنه از بيماري هاي شايع کاکتوس هاست که غالبا منجر به نابودي گياه مي شود، اما راهي هست که بدون استفاده از سم و قارچکش بشود کاکتوس بيمار را درمان کرد. فقط نياز به چند روز گرماي طاقت فرساي تابستاني داريد. ابتدا گلدان گياه بيمار را در آغاز فصل رشد(اسفند و فروردين) تعويض کنيد اين کار بايد با تعويض کامل خاک گلدان و شستشوي ريشه ها صورت گيرد ريشه ها را دقايقي داخل ظرف آبي غرقاب کنيد. خاک نو حتما بايد از خاک سبک يا به عبارتي خاک ماسه اي باشد.
پس از تعويض گلدان کاکتوس را در فضاي باز و محلي آفتابي قرار دهيد. اگر کاکتوس تان به آفتاب مستقيم عادت دارد آن را بيرون از خانه و در مجاور پنجره جنوبي قرار دهيد در غير اين صورت ابتدا با افزايش تدريجي تابش مستقيم آفتاب بر گياه آن را به آفتاب مستقيم عادت دهيد. آبياري را هفته اي يک يا دو بار ادامه دهيد تا روزهاي گرم تابستان با دماي بالاي 40 درجه سانتيگراد فرا برسد. کاکتوس بيمار که تاکنون پيکري چروکيده و پوسيده مانند دارد پس از طي چند روز گرماي طاقت فرسا در زير تابش مستقيم آفتاب در حالي که شما هفته اي يک يا دو بار آن را آبياري مي کنيد، شروع به جذب آب و فربه شدن مي کند. تنه چروکيده و نرم پس از مدتي مثل سنگ محکم شده و حتي در همان سال رشد گياه آغاز مي شود. به نظر مي رسد قارچ هاي بيماري زا تحمل درجه حرارت بالا و تابش داغ آفتاب را نداشته و نابود مي شوند. کاکتوس هايي که اين فرآيند را طي مي کنند از کاکتوس هاي ديگر مقاوم تر و سخت جان تر خواهند بود.
