درباره علل و عوامل پيشرفت و توسعه برخي کشورها و رشد نيافتگي برخي ديگر، سخن بسيار گفته شده، اما در اين بيان به انگيزه هاي فردي به عنوان يکي از عوامل پيشرفت، کمتر توجه شده است. عده اي عقيده دارند که تحولات اتفاق افتاده در درون يک جامعه، برخاسته از تجربيات و حالت هاي رواني و دروني مشترکي است که افراد آن جامعه دارند. بنا بر اين ، انگيزه هاي دروني افراد به عنوان يکي از عوامل ترقي و توسعه بايد مورد اهتمام جدي برنامه ريزان اقتصادي و اجتماعي در جوامع کمتر توسعه يافته قرار گيرد؛ زيرا عقيده بر اين است که ويژگي ها و باورهاي جديد و منحصر به فردي که در يک فرهنگ خاص شکل مي گيرد، به طور وسيعي بر ماهيت آن فرهنگ و جامعه تأثير مي گذارد.

طرح بحث
فعاليت افراد تا حدود زيادي به سطح و نوع انگيزه هاي آنها بستگي دارد. در حقيقت ، انگيزه است که به رفتار آدمي انرژي مي دهد و آن را هدايت مي کند. بنا بر اين ، ميزان و نوع فعاليت هاي اجتماعي و اقتصادي افراد يک جامعه که زيربناي توسعه و پيشرفت يک جامعه را تشکيل مي دهند نيز به انگيزه تک تک افراد آن جامعه بستگي دارد. به طوري که «انگيزه پيشرفت» نيروي محرکه جامعه براي پيشرفت و ترقّي محسوب مي گردد.

به اعتقاد روان شناسان، انگيزه پيشرفت، ميل و اشتياق و يا تلاش و کوششي است که فرد براي دستيابي به يک هدف و يا تسلط بر اشيا و امور و يا افراد و انديشه ها و رسيدن به يک معيار متعالي ابراز مي دارد. در انگيزه پيشرفت ، نگرش به سوي موفقيت است که اهميت دارد ، نه خود موفقيت ، به طوري که ثابت شده است اصولاً با وجود توانايي هاي برابر ، فردي که از انگيزه پيشرفت بالاتر برخوردار است ، موفق تر است.

شکوفايي تمدن ها و انگيزه پيشرفت
حال ، اين سؤال مطرح مي شود که بين رشد اقتصادي يک جامعه و سطح انگيزه پيشرفت افراد آن جامعه چه ارتباطي وجود دارد؟ آيا سطح انگيزه پيشرفت عمومي در جوامع مختلف تفاوت دارد؟ آيا بين کارآفريني و انگيزه پيشرفت ارتباطي وجود دارد؟ آيا بين ارزش هاي فرهنگي و روش هاي تربيت کودک در يک جامعه با رشد اقتصادي آن ، رابطه اي وجود دارد؟ و اصولاً بين صعود و سقوط تمدن ها و انگيزه هاي اجتماعي مردم آن جامعه، چه ارتباطي مي تواند وجود داشته باشد؟

ديويد مک کللند ، اولين کسي بود که بر روي انگيزه پيشرفت، تحقيقات وسيعي انجام داد و در طي تحقيقاتش به تمامي سؤالات بالا پاسخ گفت. او پژوهش هايي درباره تمدن يونان باستان علل صعود و سقوط اين تمدن در سال هاي 900 تا 1000 پيش از ميلاد ، انجام داد و به اين نتيجه رسيد که انگيزه پيشرفت در يونان باستان ، جوّي رواني ايجاد کرده بود که توسعه اقتصادي را براي آتن امکان پذير نمود. او به اين نتيجه رسيده بود که مي توان سطح نياز به پيشرفت در يک ملت را از طريق بازده ادبي آن ملت سنجيد (بر اساس اين فرض که ويژگي هاي برجسته يک جامعه، به احتمال زياد در داستان هاي عاميانه و داستان هاي کودکان، متجلّي خواهد شد).

وي همچنين داد و ستد را نيز شاخص مناسبي براي رشد اقتصادي يونان باستان مي دانست. بنا بر اين ، او از ادبيات يونان باستان به سطح انگيزه پيشرفت بالاي آنها پي برد و نيز شواهدي به دست آورد که پديد آمدن اين گونه ادبيات و رشد اقتصادي يونان باستان تقريبا همزمان بوده است. پس نتيجه گرفت که با ظهور انگيزه پيشرفت در يونان باستان، اقتصاد و سپس علوم مختلف در آن جامعه ، رو به پيشرفت نهاده است.

مک کللند همچنين کوشش هايي در جهت نشان دادن ارتباط ميان انگيزه پيشرفت و رشد اقتصادي در زمان هاي جديدتر نيز انجام داد. به عنوان مثال، رشد سريع اقتصادي کشورهايي چون ژاپن و کره جنوبي به دليل تلاش تک تک افراد اين جوامع بود که اين تلاش زياد ، مديون انگيزه پيشرفت بالا در ميان مردم اين کشورهاست.

ويژگي هاي افراد با انگيزه پيشرفت بالا
تحقيقات زيادي که درباره ويژگي هاي افراد با انگيزه پيشرفت بالا و تفاوت آنها با ديگران صورت گرفته، نشان داده است که آنها علاقه زيادي به موفق شدن در رقابت ها دارند ، در برابر فشارهاي اجتماعي مقاوم ترند و کمتر اطاعت مي کنند. اين افراد با احتمال بيشتري به دانشگاه راه پيدا مي کنند و در بيشتر فعاليت هاي دانشگاه و جامعه شرکت مي کنند ، با ديگران بهتر کنار مي آيند و سلامت جسمي بهتري دارند.

تحقيقات ديگري نشان داد که افرادِ داراي نياز پيشرفت بالا، مدت طولاني تري در مشاغل باقي مي مانند و سخت تر کار مي کنند و در برابر انتقادها با اصلاح عملکرد خود واکنش نشان مي دهند و نيز مشاغلي را انتخاب مي کنند که مسئوليت زيادي ايجاد مي کند و به طور کلي، اين افراد، رضايت شغلي بيشتري را گزارش مي دهند.

همچنين مشخص شده است که وجود افراد با انگيزه پيشرفت بالا در مراکز و مؤسسات توليدي و اقتصادي، تأثير زيادي بر ميزان موفقيت آن مؤسسات دارند به نحوري که برخي شرکت ها از بين داوطلبان استخدام، اقدام به گرفتن آزموني جهت سنجش انگيزه پيشرفت آنها مي کنند.

ديگر پژوهش ها نشان مي دهد که افرادِ داراي نياز پيشرفت بالا به احتمال بيشتري ، يک کسب و کار شخصي براي خود راه اندازي مي کنند و بنا بر اين ، کارآفرينان خوبي به شمار مي روند. به طور مثال، در تحقيقي که روي زنان کارآفرين در استراليا انجام گرفت نيز مشخص شد که آنها هم انگيزه پيشرفت بالايي دارند.

همچنين در تحقيقي که مک کللند بر روي دانشجويان انجام داد آنان را از نظر نياز به پيشرفت، مورد بررسي قرار داد (توسط آزمون TAT) و انتخاب هاي شغلي آنان را در چهارده سال بعد ، پي گيري کرد و به اين نتيجه رسيد که 83 درصد بازرگانان در چهارده سال قبل ، نمرات بالايي در «نياز به پيشرفت» کسب کرده بودند.

پس اگر فرض کنيم که رشد اقتصادي يک ملت، در گرو تعداد افرادي است که به خوبي نقش خود را به عنوان بازرگان و يا کارآفرين ايفا مي کنند، در نتيجه، نقش ميزان علاقه به پيشرفت در ميان افراد آن جامعه در به وجود آوردن اين موفقيت را نمي توانيم ناديده بگيريم.

افزايش انگيزه پيشرفت عمومي و راه کارهاي آن
توسعه اقتصادي، پيش زمينه هاي لازم خود را مي طلبد. ما نمي توانيم سرمايه دارها را مجبور به سرمايه گذاري براي توليد کنيم و يا سرمايه هاي سرگردان را به زور ، جمع آوري کنيم و در بخش هاي توليدي و اقتصادي به کار گيريم؛ اما مي توانيم با برنامه ريزي بلندمدت ، انگيزه پيشرفت را در جامعه افزايش دهيم و از اين طريق، زمينه رشدي پايدار و همه جانبه را فراهم آوريم.

مک کللند و وينتر ، نشان داده اند که انگيزه پيشرفت را مي توان از رهگذر آموزش ايجاد کرد که اين امر ، خود مي تواند پيامدهاي مطلوبي براي موفقيت شغلي در پي داشته باشد. براي اين منظور ، نهادهاي اجتماعي مانند نهاد خانواده و آموزش و پرورش مي توانند نقش مهمي ايفا کنند.

نتيجه گيري
انگيزه پيشرفت ، عامل مهمي براي رشد اقتصادي يک ملت به شمار مي رود؛ اما سؤالي که مطرح مي شود اين است که : آيا تنها وجود انگيزه پيشرفت بالا، براي رشد اقتصادي يک جامعه کافي است؟

جان اتکينسون نشان داد که انگيزه پيشرفت ، فقط تا اندازه اي مي تواند رفتار پيشرفت را پيش بيني کند. او معتقد بود علاوه بر انگيزه پيشرفت ، «احتمال موفقيت در يک تکليف» و وجود «ارزش تشويقي براي موفق شدن در آن تکليف» هم دو عامل مؤثر ديگر براي راه اندازي رفتار پيشرفت هستند.

به عبارت ديگر ، انگيزه پيشرفت ، شرط لازم و اساسي است؛ اما کافي نيست. نتيجه اي که از اين بحث مي توان در مسائل اقتصادي گرفت ، اين است که اگر احتمال موفقيت در امور توليدي تا حدّي تضمين شده باشد ، آن گاه رفتار پيشرفت به سوي کارهاي اقتصادي و توليدي سوق پيدا مي کند؛ چرا که بر اساس نتايج تحقيقات اتکينسون ، افراد داراي انگيزه پيشرفت بالا ، معمولاً کارهايي را انتخاب مي کنند که خطرپذيري نسبتا متوسّطي داشته باشد؛ يعني موفقيتشان در آن کار ، تا حدودي تضمين شده باشد. بنا بر اين ، مي توان با کم کردن خطر سرمايه گذاري و ايجاد راه کارهاي تشويقي در امر توليد ، جَوّ رواني امني براي کارآفريني به وجود آورد.

مزيّت ديگر اين جوّ رواني امن ، اين است که سرمايه ها از کارهاي دلّالي و واسطه گري ، به سوي کارهاي توليدي کشيده مي شوند؛ زيرا موفقيت در کارهاي توليدي ، تضمين شده تر و سودآورتر تلقّي مي شود. پس در نهايت مي توان چنين نتيجه گرفت که دولت ها مي توانند با حمايت از بخش هاي توليدي ، انگيزه پيشرفت را به سوي مشاغل مولد و کارآفرين ، هدايت کنند.

منابع:
ـ انگيزش و هيجان ، جان مارشال ريو ، مترجم : يحيي سيّد محمدي ، تهران : ويرايش ، 1378.

ـ روان شناسي انگيزش و هيجان ، محمّد پارسا ، تهران : سخن ، 1376.

ـ انگيزش و هيجان ، محمّد پارسا ، تهران : دانشگاه پيام نور ، 1379.

ـ روان شناسي صنعتي و سازماني ، آبراهام کورمن ، مترجم : حسين شکرکن ، تهران : رشد ، 1370.

ـ انگيزش ، ريچارد تيوان و باري اسميت ، مترجم : ملک عبدالي ، مشهد : آستان قدس رضوي ، 1365.

ـ شخصيّت : نظريه ـ پژوهش ، لورنس پِروين ، مترجم : محمّدجعفر جوادي و پروين کديور ، تهران : آييش ، 1381.

ـ مردم در سازمان ها ، ترنس ميچل ، مترجم : حسين شکرکن ، تهران : رشد ، 1377.

ـ تفاوت هاي فردي ، ويويان شکلتون و کليو فلچر ، مترجم : يوسف کريمي و فرهاد جمهري ، تهران : فاطمي ، 1376.

ـ نظريه هاي شخصيّت ، دوآن شولتس و سيدني شولتز ، متجرم : يحيي سيد محمدي ، تهران : هما ، 1378.

ـ انگيزش مربوط به کار : نظريه و عمل ، ريمون کاتزل و دونايي تامپسون ، مترجم : حسين شکرکن ، تهران : پژوهش هاي روان شناختي (دوره اوّل) ، 1371.

ـ نظريه هاي شخصيّت ، چارلز کارور و ميچل شي ير ، مشهد : آستان قدس رضوي ، 1375.