«راه رفتن در خواب»۱ يكي از اختلالات مربوط به خواب است كه به صورت قدم زدن در حالت خواب بارز مي شود و طي آن كودك از رختخواب بلند مي شود و بدون اين كه هوشيار باشد و بداند چه كار مي كند، شروع به انجام كارهاي خودش(مثل غذا خوردن، حرف زدن، راه رفتن و...) مي كند. چنان چه در اين حالت كودك از خواب بيدار شود، چيزي به خاطر نمي آورد و هيچ آگاهي اي از كاري كه مي كرده است، ندارد. «خواب گردي» اغلب با صحبت كردن در خواب هم همراه است و به طور معمول زماني كه كودك وارد مرحله خواب عميق مي شود(يعني ۲ _ ۱ ساعت بعد از خواب رفتن) آغاز مي گردد.

علائم و نشانگان راه رفتن در خواب

به طور كلي زماني كه كودك كاملاً در خواب فرو رفته است، ناگهان بلند مي شود. در اين حالت حركات او بسيار آرام و آهسته است. ممكن است انگشتان و دست هايش را مرتب تكان دهد. چشم هاي كودك مي تواند كاملاً باز باشد؛ حتي گاهي چشمك هم مي زند. گاهي كودك خواب گرد از رختخواب بلند مي شود و بدون هدف دور اتاق مي گردد. در بيشتر موارد نيز بدون مشكل و ناراحتي خاصي مجدداً به رختخواب برمي گردد و دوباره مي خوابد. كودك ممكن است اين كارها را آرام و راحت انجام دهد، اما ممكن است گاهي فعاليت هاي هدفمندي را هم مثل لباس پوشيدن، باز كردن در و... انجام دهد. به طور معمول كودك در حين انجام اين گونه كارها هوشيار نيست، زماني كه با كودك صحبت شود، ممكن است او با زير لب سخن گفتن و زمزمه كردن پاسخ دهد. هر دوره از خواب گردي تقريباً ۲۰ _ ۵ دقيقه طول مي كشد و بعد از آن دوباره به اتاق و رختخوابش برمي گردد.

علت را ه رفتن در خواب و خطرات ناشي از آن

پژوهش ها نشان مي دهند كه ۱۵ درصد از كودكان بين ۱۵ _ ۵ سال براي اولين بار دچار خواب گردي مي شوند و ۶ _ ۳ درصد اين كودكان بيش از يك بار در خواب راه مي روند. اين اختلال در پسرها شايع تر از دخترهاست؛ و به طور معمول وقتي روي مي دهد كه كودك دچار خواب هاي پريشان شده است.(وگمان، ۲۰۰۲) چنان چه اين اختلال در بين والدين و اعضاي ديگر خانواده نيز مشاهده شده باشد، مي تواند به عنوان اختلالي ارثي شمرده شود. ۲۰ _ ۱۰ درصد از خواب گردي هاي كودكان مي تواند ناشي از سابقه خانوادگي باشد.(تفتي، ۲۰۰۵) هم چنين خواب گردي كودك، مي تواند ناشي از خستگي مفرط و يا فشارها و تنش هاي روزانه باشد. تحقيقات نشان مي دهند خواب گردي در كودكان مبتلا با افزايش سن كاهش مي يابد و به تدريج از بين مي رود. اما اگر خواب گردي كودك از ۹ سالگي به بعد شروع شود، ممكن است در دوران بزرگسالي نيز ادامه يابد. در اين صورت بهتر است، حتماً اين مشكل را جدي گرفت و درصدد درمان آن برآمد. در مواردي مشاهده مي شود كه خواب گردي كودك ناشي از عوامل زير است(اوونز، ۲۰۰۰):
- خواب ناكافي؛
- برنامه نامنظم خواب؛
- بيماري و داشتن تب بالا؛
- مصرف بعضي از داروها؛
- پر بودن مثانه؛
- خوابيدن در محيطي شلوغ و پرسر و صدا.
خواب گردي در دوران كودكي به انواع مختلفي ديده مي شود. بيشتر كودكاني كه تحت تاثير شرايط و تغييرات محيطي قرار مي گيرند، شب ها در خواب راه مي روند. اين گونه خواب گردي هاي كودك، ناشي از هيچ اختلال جدي و مهمي نيست و به طور معمول با كاهش شرايط استرس آور و رشد كودك به تدريج از بين مي رود. والدين اين كودكان تنها بايد مراقب باشند كه فرزندشان هنگام خواب آسيبي نبيند. برخي از كودكان تنها يك بار در چند ماه و برخي ديگر چند بار در طول يك ماه در خواب راه مي روند. كودكان خواب گرد اغلب از اين عمل ناخودآگاه خود احساس خجالت، شرمساري، اضطراب، گناه و گيجي مي كنند. خواب گردي كودك خطري براي ديگران ندارد. بيدار كردن كودكي كه در حال خواب راه مي رود، هيچ مشكلي پيش نمي آورد، تنها ممكن است براي چند لحظه جهت يابي خود را از دست بدهد و كمي گيج و سرگردان شود.

روش هاي پيشگيري از راه رفتن در خواب

تا كنون روش علمي ويژه اي براي درمان كامل اين اختلال در كودكان ابداع نشده است، ولي مي توان با به كار بردن روش هاي زير ميزان خواب گردي كودك را هر چه كمتر كرد:
- از مصرف داروهاي نامتعارف، داروها و قرص هاي تجويز نشده از سوي پزشك خودداري كنيد.
- از مصرف داروهاي خواب آور خودداري كنيد.
- برنامه خواب و بيداري منظمي براي كودك در نظر بگيريد.
- تمرين هاي آرام سازي عضلاني، يوگا و مراقبه مي تواند موجب كاهش استرس و فشار رواني و بهبود رفتار خواب گردي در كودك شود.

تشخيص بيماري

تشخيص اين اختلال با گرفتن پيشينه پزشكي و آزمايش هاي جسماني آغاز مي شود. در مواردي نيز پزشك معالج براي تشخيص بيماري آزمايش هاي ديگري نيز توصيه مي كند.

شيوه هاي درمان

والدين و اعضاي خانواده مي توانند با به كارگيري نكات زير به كودك مبتلا به خواب گردي كمك كنند:(سامرز، ۲۰۰۰):
۱- كودك را خيلي آرام به رختخواب برگردانند.
۲- كودك را از آسيب ها و حوادث ناشي از خواب گردي مصون نگه دارند.
۳- جلوي نرده ها، بالكن ها و پرتگاه هاي منزل نرده بكشند.
۴- درب اصلي خانه را قفل بزنند(قفلي كه بالاتر از دسترس كودك باشد).
۵- اجازه ندهند كودك هنگام خواب خيلي خسته و متشنج به خواب رود.
۶- زنگوله اي به درِ اتاق كودك نصب كنند تا با باز شدن در، به صدا درآيد و اعضاي خانواده را باخبر كند. هم چنين با استفاده از روش هاي زير مي توانند خواب گردي كودك را كاهش دهند:
۱- كودك را براي چند شب تحت نظر بگيرند(چه موقع از خواب بيدار مي شود و چه مدتي خواب گردي مي كند).
۲- بعد از چند شب، كودك را ۱۵ دقيقه قبل از خواب گردي شبانه اش بيدار كنند.
۳- كودك را ۴ دقيقه بيدار نگه دارند(با او كمي حرف بزنند و يا كمي آب به او بدهند).
۴- اين كار را به مدت يك هفته انجام دهند.
۵- چنان چه مجدداً خواب گردي كودك شروع شد، انجام اين اقدامات را دوباره از سر بگيرند. والدين، خواهرها و برادرها و اعضاي خانواده بهتر است كودكي را كه زياد دچار خواب گردي مي شود، دست نيندازند و اذيت نكنند؛ زيرا او نسبت به اين رفتار خود هيچ آگاهي اي ندارد و به طور كلي چيزي به خاطر نمي آورد. صبح كه كودك بيدار مي شود، در صورتي درباره خواب گردي شب قبل او صحبت كنند كه خودش در اين مورد پرس و جو كند.