الگوي ثابت رفتار در ماهي‌هاي گاستروسته ئيده(Gasterosteidae)

نويسنده: علي اكبر نوروزي، كارشناس زيست (دبير آموزش و پرورش ناحيه 2مشهد)

 

اين ماهيها كوچك جثه مي باشند و در مطالعات رفتار شناسي در دانشگاههاي جهان از اهميت خاصي برخوردار مي باشند. به خانواده گاستروسته ئيده در زبان انگلسيس Stickleback گفته مي شود. دو گونه سه خار    (Gastersteas aculeatus) و نه خار(Pungitius pasgitius) از اهميت بسزايي دارا مي باشند. ماهي هاي گونه نه خار معمولا بوسيله نه خار پشتي (گاهي ده) و دم طويل شناخته مي شوند. اين ماهي ها در آبهاي شيرين و شور نزديك سواحل يافت مي‌شوند.

 

 ماهي هاي گونه سه خار كوچك جثه و به ابعاد 4-7 سانتي متر مي باشد كه در آبهاي شور و شيرين بوسيله سه خار پشتي آن قابل شناسايي مي باشند. در اغلب مدت سال نقره اي رنگ بوده و رنگ شكم نرها در فصل توليدمثل قرمز ميگردد. در ايران در درياي خزر و رودخانه هاي متصل به آن مانند رودخانه گرگان و تالار و كانالهاي بندر تركمن دو گونه فوق شناسايي شده اند. جمعيت اين دو گونه از نظر سازش با محيط بسيار متنوع و گوناگون مي باشد. لذا توجه محققين ژنتيك جانوري و تكامل نسبت به جنبه هاي ژنتيكي و اكولوژيكي اين ماهيها معطوف شده است. اين ماهي ها بعلت رفتارهاي لانه سازي و دفاع از قلمرو  كه بروز مي دهند اهميت خاصي در تحقيقات رفتار شناسي دارند.

پژوهشها نشان مي دهد كه شكم متورم محتوي تخم ماهي ماده، سبب تغيير رنگ در شكم ماهي نر شده  كه اين تغيير رنگ و حركات ويژه، سبب جلب ماهي ماده براي تخم ريزي به سوي او مي شود. حتي مي توان ماهي نر را با هرگونه الگويي كه واجد قسمتي برجسته و نقره اي در زير باشد وادار به فعاليتهاي توليدمثلي كرد. همچنين اين ماهي در قلمرو خود اصولا به هر مدل گرد يا بيضوي كه داراي علامت قرمز رنگ ويژه ماهي نر ديگر باشد در فصل توليدمثلي حمله خواهد كرد. به چنين محركهايي كه بدون توجه به شرايط محيط باعث بروز پاسخ وابسته به هدف (انگيزش) مي شوند محرك نشانه (releaser) گويند. اين محركها باعث تحريك يا شروع فعاليتهاي از قبل برنامه ريزي شده (الگوي ثابت رفتار) مخصوصي مي شوند كه در اين مقاله مكانيسم آن مورد بحث قرار گرفته است.

 

كليدواژه: الگوي ثابت رفتار، ماهي خارپشت (آبنوس)، رفتار لانه سازي،رفتار دفاع از قلمرو، انگيزش، محرك نشانه، مكانيسم

 

 

Raferences:

1- Foster,S.A.J.A Baker and M.A.Bell

2-Ranta, E. S. Juvonen and N. Peah Kuri.

3-Keen Leyside, M. H.A. Diversity and adaptation in fish Behaviour.

4-Coad.B.W.A provisional annotated check List of fresh water fishes of Iran.J.Bombay.Nat.

5-Manning.A.An Introduction to animal Behavior.

6-Moyle.P,B,J.J.Cech Jr. Fishes, An Introduction to ichthyology.

7-Willam Yarrell in “A history British fishes”

8-Aluwynd Wheeler in , The fishes of the British isles and north west europe.

9-Internet