بقعه سید گل سرخ

 

بقعه سید گل سرخ در محله "سرچم" شهر یزد- بیرون دروازده کوشک نو- قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـ. ق است. ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد. این بنا از یک تالار با پوشش سقف طاق و تویزه و فضای گنبد خانه کوچکی تشکیل می شود. در گنبد خانه قبری است و ضریحی روی آن قرار دارد. روی این سنگ قبر، نام "سید مغرالدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین" دیده می شود.

 

گنبد این بقعه کاشیکاری شده و مصالح آن از خشت و گل است. گویا کتیبه کاشی معرقی به خط نسخ به طور عمودی بالا ی سر قبر نصب بوده که امروزه اثری از آن نیست.

 

بقعه دوازده امام

 

بقعه دوازده امام در محله "فهادان" شهر یزد قرار دارد. اهمیت این بنا بیشتر به لحاظ معماری و گنبد آجری آن است و در شمار شاهکارهای هنر سلجوقی به شمار می رود. این بقعه دارای در دو لته کوتاهی است.

 

بدنه گنبد یک چهار ضلعی است که به هشت ضلعی تبدیل می شود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد. پوشش سقف از داخل کاشیکاری است و دور تا دور آن با خط کوفی تزیین شده است. در چهار گوشه بنا، گوشواره ها و داخل آن ها در گاه هایی قرار دارد. نور این بقعه به وسیله پنجره هایی که در چهار طرف آن تعبیه شده، تامین می شود. داخل بنا مزین به نقوش گچبری و طرح های رنگی است. وجود محراب در این بنا، نشانه مسجدی است که در قرون دوم و سوم هـ. ق بنا شده بود.

 

بقعه شیخ محمد خانقاه

 

این بقعه در محله "خانقاه" شهرستان میبد قرار دارد. ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد در باره نام این محل می نویسد: ظاهراً نام این آبادی، باز مانده یکی از خانقاه هایی است (مزار شیخ محمد) که "امیر رکن الدین قاضی" یا "شیخ تقی الدین دادا" در میبد و طبعاً در محل مورد معرفی بر پا داشته بودند.

 

شیخ محمد از عرفای قرن نهم هـ. ق است. این بقعه کوچک گلی دارای گنبدی آجر پوش است و از داخل با گچ اندود شده است. همچنین این بنا دارای دو ورودی در ضلع شرقی و جنوبی است. سنگ مزار دیواره غربی زیر گنبد، تاریخ 793 هـ. ق را نشان می دهد.

 

بقعه شیخ احمد و شیخ محمد فهادان

 

این بقعه در محله فهادان شهریزد قرار دارد. این مزار که به نام "شیخ احمد" معروف است، از بناهای قرن هشتم هـ. ق و دارای رواق و گنبدی نسبتاً مرتفع است. سنگ قبر "شیخ محمد" تاریخ سال 760 هـ. ق را نشان می دهد. سنگ قبر شیخ احمد فهادان در محراب بقعه دوازده امام قرار دارد و ظاهراً پس از ویرانی این بقعه، به آن محل منتقل شده است.

 

در داخل محراب، آثار مقرنس سازی که روی آن ها با رنگ تزیین شده، باقی مانده است. گنبد این بقعه آجری و دارای یک نوار کتیبه نقاشی شده است. سه طرف این بقعه، به محوطه رواق های اطرافش باز است و دری در آن ها دیده نمی شود.آثار گچبری، روی بدنه دیوارهای داخلی بقعه به چشم می خورد. این بنا در گذشته به صورت چهار صفه در اطراف و بقعه ای در میان، به عنوان خانقاه بود. سقف گنبد از داخل با گچ سفید شده و در میانه آن رنگ آمیزی سبز و آبی به صورت دایره دیده می شود.

 

گنبد عالی ابر قو

 

این گنبد بر فراز صخره های طبیعی جاده یزد. ابرقو قرار دارد و از سنگ های طبیعی کوهستان "ساروج" ساخته شده و از داخل و خارج هشت ضلعی است. تزیینات آن تنها شامل دو رشته کتیبه کوفی است که یکی در بالای در ورودی گنبد و دیگری در انتهای ساقه آن، زیر سه ردیف قوس قرار دارد. از متن کتیبه آجری بالای گنبد چنین بر می آید که گنبد در سال 448هـ. ق به فرمان "علی فیروزان" برای پدرش "امیر شمس الدواله" ساخته شد. کتیبه دیگر حاکی از آن است که مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است.

 

چهار ضلع گنبد به طور یک در میان، دارای چهار روزنه است. میان قبه نیز باز است و این روزنه ها، نور را به داخل بنا هدایت می کنند. در داخل مقبره سردابی به ابعاد80/2×60/3 و ارتفاع 50/1 متر وجود دارد. ورودی سرداب رو به روی ورودی گنبد است.

 

آرامگاه سپهسالاری

 

آرامگاه سپهسالار در روستای "چهارده" شهرستان طبس قرار دارد. این بقعه دارای بنای چهار گوش گنبدداری به ابعاد 15×15 متر است و در سه جهت دارای ورودی است. در داخل بنا آثار چند سنگ قبر دیده می شود.

 

به اعتقاد اهالی محل، این بنا مدفن "مالک بن ذیب" و "مالک بن عمر" از سرداران "احنف بن قیس" است که در تعقیب "یزدگرد سوم" آخرین پاشاه ساسانی، راه خود را گم کره و در محل "جوخواه" جان سپردند. این مقبره که به "گنبد جوخواه" نیز معروف است، در دوره قاجار بر مدفن مزبور ساخته شد.

 

بقعه مجموعه زنگیان

 

این بقعه در ضلع شمالی شهر یزد، در خارج از باروی شهر قدیم قرار دارد. به استناد کتاب جامع مفیدی، محل احداث این بقعه در محدوده گورستانی موسوم به "زنگیان" بود. همچنین به باغ بزرگی در همین محل، موسوم به باغ زنگیان اشاره شده است.

 

می گونید "مولانا شمس الدین محمدشاه حکیم، خوشنویس برجسته قرن نهم هـ. ق – کاتب کتیبه های مسجد جامع و مسجد امیر چقماق- در این مکان مدفون است.

 

این بنا شامل صفه ها، اتاق ها، طاقچه ها و ... است. تمام فضاهای آن از جرزهای قطور و طاق و تویزه های کاربندی و رسم بندی تشکیل شده است. در ساخت این بنا عمدتاً از خشت و گل و در کف، پله ها، پادامن صفه ها و بخش هایی از سقف، از آجر، گچ و نی استفاده شده است. در تمام سطوح بدنه ها، سقف و بام آن، اندود کاهگل به کار رفته است.