غار سهولان، در ۴۳ کیلومتری شرق مهاباد، میان جاده‌ی مهاباد – بوکان قرار دارد. این غار پس از غار علی‌صدرِ همدان، دومین غار آبی ایران به شمار می‌آید.

این غار دو بخش دارد؛ یک بخش آبی که از سه حوضچه‌ی به هم پیوسته تشکیل شده است که ژرف‌ترین نقطه آن ۵۲ متر و میانگین ژرفای آن ۲۰ متر است. در این بخش غار، قندیل‌هایی به اشکال مختلف از سقف آویزان شده‌است که برخی از آن‌ها شباهت فراوانی به موجودات زنده دارد که محلی‌ها بر هر یک نام‌هایی مانند خوشه‌ انگور، هشت پا، لاک‌پشت و … نهاده‌اند. بخش دوم غار، بخش خشکی است که به کونه مالان به معنای راه یا سوراخی که مردم در آنخانه گزیده‌اند، مشهور است.

در غار سهولان، نوعی خرچنگ به طول چهار میلی‌متر به نام «آرتمیا» می‌زید. علاوه بر این، کبوترها و خفاش‌های فراوانی نیز در این غار زندگی می‌کنند. خفاش‌ها در بخش‌هایی که نور به آنجا نمی‌تابد، خوشه‌وار به سقف آویخته‌اند و منظره‌ای بدیع را برای گردشگران رقم زده‌اند.

گفتنی است، برخی کارشناسان بر این باورند که این غار از روزگارانی دور، مورد استفاده‌ بوده است. سفال‌های یافته‌شده از دوران اشکانی و جام مسی پی‌سوز ایلخانی، گواهی بر این مدعاست.

مشخصات غار سهولان

• ساختار زمین‌شناسی غار:آبی-خاکی-سنگ آهک
• طول مسیر آبی کشف شده :۳۰۰ متر
• طول مسیر خشکی کشف شده :۲۵۰ متر
• مساحت کشف شد: حدود ۲ هکتار
• مینانگین ژرفای آب: ۲۲ متر
• بیشینه ژرفای آب: ۵۲ متر
• میزان رطوبت : ٪۷۰ الی ٪۷۵
• دمای درون غار: ۵ الی ۱۰ درجه سانتیگراد
• نوع رسوبات: آهکی
• وسعت تالار اصلی: ۵۸ متر در ۴۲ متر
• ارتفاع سقف غار: ۵۰ متر
• موجودات داخل چاه: کبوتر و خفاش
• جاذبه طبیعی: وجود قندیلهای آهکی به اشکال مختلف
• دیرینگی آثار بدست آمده از غار: هزاره دوم قبل از میلاد
• ارتفاع از سطح دریاهای آزاد: ۱۷۵۱متر
• موقعیت جغرافیائی: ۴۶ درجه شرقی و ۳۶ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی
• سال حفاظت: ۱۳۷۹ و بر اساس مصوبه ۱۶۹ شورای عالی حفاظت محیط زیست

اثر طبیعی ملی غار سهولان این منطقه که با مساحت بالغ بر ۲ هکتار در سال۱۳۷۹ طی مصوبه شماره ۱۶۹ مورخ ۱۱/۳/۷۹ شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی:
اثر طبیعی ملی غار سهولان با مختصات ۴۰۵۶۲۶۴ عرض جغرافیایی و۵۸۴۹۱۶ طول جغرافیایی در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهاباد در استان آذربایجان غربی واقع گردیده است.

ویژگیهای منطقه:
این غار دارای یک حوضچه بزرگ و دالانهای متصل به هم با آبی زلال، عمق متوسط ۱۱ متر، عرض ۲ متر و طول ۲۵۰ متر است. وجود استالاکتیتهای آهکی جلوه خاصی به غار بخشیده است. شکوه و عظمت غار و سرسبزی دره سهولان، زمینه ساز جلب گردشگران به منطقه شده است. به دلیل نبود نور هیچ نوع گیاهی در این غار نمی روید.از گونه های جانوری میتوان از کبوتر چاهی و خفاش نام برد.

در۴۳کیلومتری شرق شهرستان مهاباد وسرراه جاده مهاباد-بوکان موسوم به جاده برهان قراردارد.بازدیدکنندگان غار بایستی ازکنارروستای عیسی کند عبورکنند تابه روستاوغارسهولان برسند.

مقدمه ای درمورد غارسهولان:

هرچندازنظرآغازپیدایش به دوره دوم زمین شناسی (کرتاسه) برمی گردد اما درهیچ یک ازکتب معتبرفارسی.کردی.ترکی وعربی نامی ازآن برده نشده است.تنها”ژاک دمورگان”جهانگردفرانسوی بین سالهای۱۸۹۶-۱۸۹۲میلادی کهدرایران مشغول نوشتن کتاب جغرافیای غرب ایران بوده غاررادیده وباکمک ساکنین روستا بوسیله کلک ازراه آبی وارد غارگشته وازراه خشکی بالایی خارج گشته است.کروکی دمرگان ۶۰%باواقعیت کنونی همخوانی دارد.درسال ۱۳۵۰ه.ش یک هیئت غارنوردازدانشگاه آکسفورد باتجهیزات کامل ازغاردیدن کرده ودرباره ی آن نوشتند که غارسهولان یکی ازعجیب ترین غارهای آبی جهان به شمار می رود. سرانجام درسال۱۳۷۰ه.ش هیاتی برای شناسایی از غار دیدن کرده واقداماتی اولیه رابرای بازگشایی مسیرانجام دادنکهدرسال۱۳۷۶ انرا تکمیل نموده ودرنهایت شهرداری مهاباد انرا برای استفاده عموم آماده نموداماهنوز برای کشف مسیرهای دیگرغار باید کارکرد.هم اکنون این غارتوسط شرکت تعاونی گردشگری وتفریحی غارسهولان وشهرداری مهاباد اداره می شود.

سهولان ازنظرتاریخی:

به گفته کارشناسان این غار ازقدیم الایام مورداستفاده مردم قرار گرفته ودراین رابطه سفال هایی مربوط به دوره ی اشکانی وجام مسی ایلخانی کشف شده است.مردم روستای مجاور- که غار بانام روستایشان “سهولان” شناخته شده است- به یاددارند که درقسمت خشک غار گورهایی وجودداشته که به زمان حمله روس ها به منطقه وپناه گرفتن مردم به ان جا برمی گردد.

مشخصات فیزیکی غار:

غارازدوبخش آبی باسه حوضچه به هم چسپیده وبخش خشکی مجاورآن درست شده است غار آهکی است بنابراین دارای قندیلهای زیبا وفراوانی است که برهرکدام از آن ها نامی نهاده اند مثل:هشت پا-لاک پشت- ستاره دریایی-خوشه انگور و… . عمیق ترین قسمت آبی غار۵۲متر ومیانگین عمق آن۲۰متر می باشد غارفعال بوده ودلیل فعالیت آن رشد قندیل هااست.ارتفاع بخش خشکی غار به۲۵۰متر میرسدکه مزین به قندیل های بسیا زیباست که بابرق رسانی انجام شده برای بازدیدکنندگان ملموس است .موجوداتی زنده درداخل غار وجوددارند که عمده آنها کبوتروخفاش استوهمچنین نوعی سخت پوست شبه آرتیمیا درداخل آب یافت شده که مستلزم شناسایی بیشتراست.درمحل اتصال قسمت آبی با خشکی درعمق غار یا شیب تندوجودداردکه درانتهای ان تونلی کنده شده وجودداردکهبه عقیده ی کارشناسان مربوطه راهی مخفی برای رسیدن به قلعه ی بالای کوه بوده که براثر مرورزمان مسدود گشته است

مختصات سنگها وآب داخل غار:

جنس سنگها: آهک دولومیتی ورسوبی .

فشارهوادرغار:۸۹۲میلی بار.

رطوبت:۷۰%الی۸۰%.

ارتفاع آب از سطح دریا:۱۷۸۰متر.

دمای هوای داخل:۱۳درجه بالای صفر.

دمای آب غار:متغیردرفصول مختلف بین۷الی۱۰درجه.

هدایت جریان الکتریکیec :576

PH :8/6

این غار آبی با جلوه‌های طبیعی و با قندیل‌های منحصر به فرد ویژه‌ای که دارد در دامنه رشته کوه‌هایی بنام کوتر قرار دارد که بلندترین نقطه آن از سطح دریاهای آزاد دارای ‪ ۲۲۰۰‬متر ارتفاع است. این غار دو دهانه دارد که ارتفاع دهانه اصلی آن در حدود ‪ ۱۷۶۵‬متر و به نام “کونه کوتر” (لانه کبوتر) به دریچه‌ای به عمق ‪ ۳۰‬متر راه دارد. دهانه دوم که در فاصله نه چندان دور از دهانه اصلی واقع شده در حدود ‪ ۱۷۹۵‬متر ارتفاع داشته و به نام “کونه مالان” بصورت یک چاه طبیعی تا ساحل این دریاچه ‪ ۵۰‬متر ارتفاع دارد. محوطه ورودی مدخل این غار از سطح جاده بصورت قطعه زمینی هموار و نعلی شکل پوشیده از چمن است که چندین درختچه نیز در دل صخره‌های غار از آن بیرون زده است. با گذر از محوطه بیرونی به دهانه غار می‌رسیم که ارتفاع آن از کف محوطه حدود ‪ ۳۰‬متر می‌رسد. محوطه غار به وسیله دالانی که آن نیز یکی از شگفتی‌های طبیعت است به دریاچه باز می‌شود که دراین دالان نقش‌هایی از دوران ماقبل تاریخ را می‌توان مشاهده کرد. این دالان با ارتفاعی حدود ‪ ۵۰‬متر بالاتر از اولین دریاچه غار قرار گرفته که با پله‌های سیمانی طی مسیر ممکن می‌شود. دریاچه اول حدود ‪ ۲۰۰‬متر مربع وسعت دارد که در واقع اسکله غار هم محسوب می‌شود.

این دریاچه نیز توسط دالان‌هایی به عرض یک تا دو متر به دریاچه‌های دیگری منتهی شود که دیواره و سقف تالارهای آن مجموعه‌ای از شگفتی‌ها و عوارض زیبای طبیعی است. این پرندگان حیواناتی خجول و حساسی هستند که بدون توجه به حضور انسانها مشغول زندگی خود هستند. در اطراف دریاچه دوم علاوه بر یک خشکی ، شبه جزیره‌ای است که می‌توان به راحتی از قایق برروی آن پیاده شد. این دریاچه دارای گلوگاه‌ها و ایوان‌های بلندی است که انتهای یکی از گلوگاهها به تونلی می‌رسد که تاکنون کشف نشده است. مطالعات غارشناسان نشان می‌دهد که این غار بر اثر فعالیت‌های زمین شناسی اواخر دوره “کرتاسه” برمی‌گردد که قدمت آن به ‪ ۷۰‬میلیون سال قبل باز می‌گردد. این غار یکصد سال پیش برای اولین بار توسط “ژاک دمرگان” فرانسوی مورد کاوش و بررسی قرار گرفت. پس از آن در سال‌های جنگ جهانی دوم نیز این غار توسط یک هیات انگلیسی مجددا مورد مطالعه قرار گرفت ولی از یادداشت‌ها و گزارش‌های این گروه تا بحال مطلبی دردست نبود تا اینکه در مهرماه ‪ ۱۳۷۳‬توسط غارشناسان ایرانی بخش‌های مهمی از این غار شناسایی شد. در خرداد ماه سال ‪ ۷۶‬نیز یک کمیته از اعضای غارشناسی آذربایجان غربی این غار را مورد بازدید و مطالعه قرار دادند. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند به استناد لایه‌های سفالی که از منطقه دالان اصلی و تالار بزرگ و دهلیز ورودی کونه‌مالان بدست آمده است این غار از هزاره‌های دوم و اول قبل از میلاد تا دوره پارتی و اسلامی و حتی زمان‌هایی از قرون وسطی مورد سکونت انسانها قرار گرفته است. بگفته تعدادی از ریش سفیدان روستاهای این منطقه در طول جنگ‌های زیادی که در کردستان به وقوع پیوسته و نیز در زمان حمله روس‌ها به این منطقه ساکنین روستاهای اطراف در این غار پناه می‌گرفتند. موجودات زنده این غار به غیر از کبوترهای چاهی، خفاش‌ها می‌باشند که قسمت‌هایی از غار را به عنوان آشیانه انتخاب کرده‌اند. به دلیل تاریک بودن و نبود نور هیچ نوع جلبکی در آب دریاچه این غار رشد نکرده و به غیر از جانداران میکروسکوپی هیچ موجوی دیگری زیست نمی‌کند. براساس تحقیقات انجام شده رطوبت داخل این غار آبی ‪ ۷۵‬درصد و دمای آب آن نیز بین ‪ ۵‬تا ‪ ۱۰‬درجه سانتیگراد است. در زمان حاضر روزانه حدود یکهزار نفر از این پدیده طبیعی زیبا و شگفت انگیز بازدید می‌کنند.