ساختمان‌هاي ارگ‌حاجي‌آباد به‌وسيله امير شوکت‌الدوله علم بنا شده است و به علت اين‌که حاکم مزبور دو همسرداشته است يکي از همسران وي که اصليت آن هريوندي بوده است در اين ارگ اقامت مي گزيند و همين زن مادر اسدالله اعلم مي شود. قناتي نيز به نام حاجي آباد در کنار ارگ احداث مي شود و بعد از آن دهي نيز به نام حاجي آباد زيربجد به وسيله خدمه و افراد روستايي ايجاد مي شود .
به طوري که گفته اند شوکت الملک ماهي دو بار به اين ارگ مي آمده است و بعد از فوت شوکت الملک اين ارگ به دخترش که زن خزيمه علم بوده به ارث مي رسد. مطلعين مي گويند ساختمان ارگ در طبقه اول تماما با پارچه هاي رنگين پوشيده بود. هم‌چنين استخر آبي که روبه‌روي ارگ است در مقابل درب ارگ قرار داشته و ساختمان ارگ نيز در زمان خود محل حکم‌راني فرمان‌رواي قهستان يعني شوکت الملک علم بوده است محوطه ديوار ارک داراي 4 برج بوده است که جهت نگهباني از آن استفااده مي شده است. هم‌چنين اين ارگ داراي 4 باغ بوده که به نام هاي باغ بزرگ – باغ نهالي – باغ زيرين و باغ طاقي خوانده مي شدند و محوطه ارگ را در ميان گرفته بودند. به تدريج به علت اين‌که قنات شوکت آباد قنات حاجي آباد را خشک کرد باغ هاي اين محل رو به نابودي و تخريب گذارد و محل روستا خالي از سکنه شد .
تاريخ بنا نيز به اواسط دوره قاجاري9 مي رسد که مشخصات بنا ارگ حتجي آباد از 2 بناي مستقل تشکيل شده به عنوان اقامتگاه تابستاني از آن استفاده مي شده است. ساختمان جلويي که از بناي ديگر بزرگ‌تر است و فرم آن از بخش به وجود آمده طبقه هم‌کف و طبقه اول بنا مشتمل بر چند دالان سرسرا و اتاق هاي تشريفاتي يا 2پذيرايي و اتاق هاي نشيمن است . به طور کلي اتاق ها شامل چند طاقچه به صورت قرينه و غير متقارن مي باشند. و تزيينات اين طبقه فقط در دو اتاق تشريفقاتي به صورت زيبايي ديده مي شود که تزيينات آن شامل مقرنس و گچبري هاي حاشيه فوقاني ديوار اتاق هاي مذکور مي باشد. تمامي طاق هاي موجود در اين طبقه بصورت کشيده و با قوس نيم دايره بوجود آمده است. نحوه قرار گيري اتاق هاي کوچگ و اتاق هاي بزرگ در طبقه اول بصورت قرينه است به‌طوري که اتاق نشيمن جبهه شمالي بنا در مجاورت جبهه جنوبي ساخته شده و به همين ترتيب... ضمنا ورودي طبقه اول از طريق يک دالان صورت مي گيرد لازم به ذکر است که دالان هاي عنصر دسترسي فضاها نسبت به يکديگر است سقف اين طبقه بصورت ضربي و با طاق خنچه پوش تحت پوشش داده شده است بدنه بنا تخريب شده و از بين رفته .است. راه پله از کناره خاوري بنا بوده که در حال حاضر فقط آوار آن باقيست بخش همکف بنا مشتمل بر دالان هاي ورودي است که مشتمل بر دالان هاي ورودي است مه ارتباط دهنده فضاهاي داخلي بخش همکف بنا نمي باشند همچنين اين بخش داراي شومينه هاي بسيار ساده اس در بدنه ديوار است. اين طبقه فاقد تزيينات است. اتاق ها نيز به شکل تو در تو با فرم چهار گوش که طاقچه هايي متعددي در آن تعبيه شده که سقف طاقچه ها نيم دايره است طاق‌نماها نيز دارا ي فرم طاقچه ها مي باشند بدنه خارجي بخش هم کف با استفاده از طاق‌نماها متعدد با قوس تيز شکل جالب توجهي به بنا داده است .
ورودي دالان همکف به‌طور قرينه در دو طرف بصورت طاقدار با قوس خنچه پوش يک گلويي تزيين شده است سقف بخش همکف در بهضي مناطق گنبدي و در مواردي نيز به صوزت خنچه پوش است. بخش همکف بنا احتمالا محل اقامت نگهبانان بنا ارگ و خدمه آن بوده است که جهت استراحت به اين بنا مي آمدند بناي دوم که در فاصله 30 متري در جبهه شکال باختري بناي ارگ واقع است مخصوص اقامت اصطبل بانان و نگهداري چهارپايان بوده است. بخش همکف بناي دوم مشتمل بر چند اتاق است که با استقاده از راهرو و دالان به تمامي قسمت هاي اين بخش رفت و آمد مي کردند. طبقه اول شامل چند اتاق است که در آن هيچ تزييني به چشم نمي خورد. از طريق يک پلکان از جبهه شمالي بنا از پايين به طبقه اول فضاي ارتباطي چه امروزه از سقف طبقه اول چيزي باقي نمانده است ولي شواهد مشخص کننده پوشش تخت در اين طبقه مي باشد .
مصالح به کار رفته در اين دو بنا خشت خام، آجر، گچ و کاه گل و چوب مي باشد. که خشت خام روي تير چوبي و پروازها حالت سقف به بنا داده است. نوع بهره برداري خصوصيات بارز بنا ار اين بنا بدليل تخريب فضاهاي اصلي استفاده اي نمي شود و اگر قسمتهاي مخروبه آن مرمت شود مي توان از اطراف بنا جهت يک مکان تفريحي استفاده کردو حتي از خود بنا نيز مي توان به به عنوان چايخانه سنتي و يا يک مکان فرهنگي استقاده کرد .
عوامل تزيين شده و نوع آن ها 1. تزيينات گچبري بدنه فوقاني ديوار در اطاق هاي شمالي جنوبي طبقه اول ارگ 2 . نوع طاق ها که با قوس هاي خنچه پوش تخت آذين شده است. 3. نوع طاقچه ها با سقف نيم دايره 4. چشمه طاق هاي طبقه اول ارگ که در تمام جاهاي بنا به چشم مي خورد . طاق‌نماهاي متعدد بنا که با قوس تيز ساخته شده است توضيح ضروري و اختصاصي بنا ياد آور اين نکته ضروري است که اين ارگ باعث آباداني اطراف آن نيز شده است. به طوري که بعد از حفر يک قنات و تامين آب منقه روستايي به نام حاجي آباد در کنار آن احداث شد و اکثر اهالي آن نيز به خدمت ارگ درآمدند مي توان گفت بناي ارگ به لحاظ مسطح بودن سقف بام با استفاده از نيرهاي چوبي کنار هم هيچ شباهتي به معماري منطقه گرم و خشک نداشته و همان مساله در مورد ارگ هاي حکومتي مطرح مي شود که حاکمان سعي داشتند که ارگ و ساختمان حکومتي آن‌ها مشابعتي با منازل عام نداشته باشد .
بخاطر همين امر است که ما در اين بنا سقف گنبدي و شاخص هاي معماري کويري را مشاهده نمي کنيم. و به همين علت اين ارگ را مي توان ساختمان مهم در کنارديگر بناهاي حکومتي دانست اگر چه داراي ارزش هاي معماري فراواني است ولي نسبت به ارگ هاي موجود ديگر در شهرستان بيرجند داراي ارزشمندي کم‌تري است .