به اعتقاد صاحب نظران شايد کمتر استاني به اندازه استان کرمانشاه از لحاظ تنوع قومها، قبيله‌ها، فرقه‌ها و مذاهب مختلف برخوردار باشد و هر يک از اين گروه‌ها نيز به لهجه‌ها و گويشهاي شيرين خود تکلم مي‌کنند.
در استان کرمانشاه با توجه به قدمت و غناي تاريخي اين استان ده ها گويش محلي وجود دارد.
جاف جوانرود، سوراني، پاوه‌اي، ژاو رودي، لهوني، بالاجوبي، کلهري، لکي، فارسي کرمانشاهي، اورامي، گوران، لري و لکي را از رايج‌ترين گونه‌هاي گويشي در استان کرمانشاه است؛ گويشهاي مختلفي که در استان کرمانشاه رواج دارد ريشه در زبان کردي به عنوان زبان نژاد يا قوم کرد دارد.
همچنين زبانهاي ترکي سنقري و عربي هم در بعضي مناطق استان تکلم مي شود.
زبان کردي داراي چهار شاخه اصلي است و ‎ 60گونه گويشي را در بر مي‌گيرد؛ چهار شاخه اصلي زبان کردي شامل کرمانج جنوب، کرمانج شمال ، کردي کرمانشاهي و اورامي و گوران است که هر يک گويشهاي خاصي را شامل مي‌شود.
کرمانج جنوب در ايل جاف در کرمانشاه رايج است، کردي کرمانشاهي نيز خاص قبايل، ايلات و عشاير استان کرمانشاه و ايلام است، اين شاخه از زبان کردي داراي گويش معيار است و آن کردي کلهري است.
گويش اکثريت مردم کرمانشاه کردي کلهري است و در کنار آن فارسي کرمانشاهي نيز که اختلاطي از کردي کلهر با زبان فارسي است از ‎ 200سال پيش در اين استان رايج شده است.
شاخه چهارم زبان کردي اورامي و گوران است که در منطقه اورامانات کرمانشاه رايج است، تمام اشعار سروده شده به زبان کردي تاکنون به اين گويش سروده شده است.
در چند سال اخير نيز گويش وران دانش آموخته گويش کلهر شروع به سرودن شعر در اين گويش کرده‌اند، در ميان اين گويشهاي کردي، کلهري بيشترين گويش ور را در استان دارد و لري محدودترين گويش در استان کرمانشاه است.
آنچه امروز ملموس است گويشهاي محلي به واسطه مسايلي در حال از بين رفتن است؛ دور شدن مردم گويش ور از خاستگاه اوليه خود يعني زيست بوم و قرار گرفتن در بخشها و شهرهاي جديد، تداخل فرهنگها و گويشها و زبانهاي گوناگون ، گوناگوني اقليمها و جغرافياي شهرها و روستاها، مهاجرت، سواد آموزي و دور شدن از گويش مادري از جمله دلايل است.
به گفته يک محقق و چهره ماندگار تاريخ و ادبيات استان کرمانشاه، زبان کردي با چهار شاخه اصلي و 60 گونه گويشي يکي از زبانهاي ايراني است که خود زبان ايراني نيز از جمله زبانهاي آريايي مي باشد که تحت عنوان کلي زبانهاي هند و اروپايي شناخته مي شوند.
اردشير کشاورز با بيان اينکه قدمت زبان کردي بيش از خط نوشته کتيبه بيستون است که به سه زبان فارسي، عيلامي و بابلي( اکدي) نوشته شده افزود: از جمله ويژگي هاي ممتاز زبان کردي مطابقت کامل زبان محاوره اي با زبان نوشتاري است بطوريکه مثلا از تشديد و تنوين استفاده نمي شود و به جاي اعراب نيز حروف مورد استفاده قرار مي گيرند.
اين محقق سپس با تشريح بخشهاي زبان کردي، آن را به چهار شاخه اصلي کرمانج شمال ( آپاختري)، کرمانج جنوب ( نيمروزي)، کردي کرمانشاهي ( کرمانشاهي) و گونه اورامي (هورامي ) و گوران عنوان و تصريح کرد: نوع اول يعني کرمانج شمال مربوط به مردمي از ترکيه مثل شمدنيان، بادنيان، ازرروم، بايزيدي و مردمي از ايران مثل زازايي، قوچاني و شکاک و بعلاوه مردمي نيز از کشور عراق مي باشد.
وي ادامه داد: گونه کرمانج شمال در ايران در نواحي مختلفي چون آذربايجان غربي، مازندران ، کردستان و خراسان که در اين منطقه بيش از 20 ايل بزرگ کرد وجود دارد که در گذشته چامشت گزک (چمش گزک) و امروزه نيز زعفران لو ناميده مي شوند رواج دارد.
کشاورز پيرامون شاخه دوم زبان کردي يعني کرمانج جنوب (نيمروزي) با بيان اينکه اين شاخه تحت عنوان کلي جنوبي شناخته مي شود تصريح کرد: اين شاخه مختص مردم کردستان با عنوان سوراني، مانند سوراني سليماني، سوراني سابق شهر زور که قلا چولان گفته مي شود مي باشد همچنين در کردستان مکريان يعني مهاباد، ساوجلاغ، سردشت و پيرانشهر و کردستان اردلان و در استان کرمانشاه نيز در بين مردم جوانرود و اورامان به استثناي مردم پاوه و مردمي که با گويش اورامي و گوران حرف مي زنند رواج دارد.
وي افزود: گونه سوم ( کردي کرمانشاهي) نيز از اسدآباد همدان تا ايلام به استثناي مردم لک و مردماني که با گويش اورامان و پاوه صحبت مي کنند استفاده دارد، که گويش کردي کلهري گويش غالب اين شاخه است و ايلات بزرگي مانند ايل کلهر، سنجابي، زنگنه، کليايي، احمد وند ... با اين گويش حرف مي زنند.
وي سپس به تشريح گونه چهارم شاخه هاي اصلي زبان کردي با عنوان گونه هورامي و گوران پرداخت و با بيان اين مطلب که اين شاخه خاص مردم هورامان و گوران مي باشد و زيرشاخه هاي گويش گهواره اي ، گوره جريي و ... دارد اظهار داشت: گونه چهارم زبان سرايش شعر در زبان کردي نيز مي باشد که بنابر تحقيقات قدمت سرايش شعر با اين زبان 50 سال قبل از سرايش شعر با زبان فارسي مي باشد.
کشاورز در پايان گفت: آغازگر سرايش شعر با اين زبان بهلول و هفت نفر از يارانش مي باشند که بيشتر در بعد عقايد مردم يارستان بوده و پس از آن شاعران برجسته اي مانند خاناي قبادي، الماس خان کندوله اي، سيد يعقوب ماهيدشتي و ... به سرايش شعر با گونه هورامي و گوران پرداختند
منبع:ایرنا.