لازم نيست خيلي در اين‌باره بينديشيد، منظور من از مقصر اصلي، خود شما هستيد. بله. شما والدين به سه دليل باعث شده‌ايد فرزندان‌تان انگيزه و تلاش كافي را براي درس خواندن از دست بدهند.

1. با تأمين بي قيدوشرط خواسته‌هاي بچه‌ها، انگيزه تلاش را در ‌آن‌ها از بين برده‌ايد. شما با اين كار نه تنها امروز انگيزه درس خواندن را از آن‌ها مي‌گيريد و به آن‌ها مي‌آموزيد بدون تلاش، هر آن‌چه بخواهند برايشان مهياست بلكه به غلط به آن‌ها مي‌فهمانيد زندگي يك راه هموار و بدون فراز و نشيب است و بالا و پايين ندارد و قرار نيست هيچ ناكامي و شكستي هم رخ دهد.

اگر دوست داريد فرزندتان نه فقط در تحصيل بلكه در زندگي هم موفق باشد، بايد اين روند اشتباه را كنار بگذاريد. هر چه‌قدر هم تمكن مالي داريد نبايد بدون مناسبت براي فرزندتان هديه بگيريد و يا خواسته‌ او را اجابت كنيد. او بايد براي كسب آن‌چه مي‌خواهد تلاش كند. اگر امروز به او رشوه مي‌دهيد تا وظيفه‌اش را كه همان درس خواندن است، انجام دهد، فردا كه بزرگ‌تر شد لابد مي‌خواهيد رشوه بدهيد تا شب زودتر به خانه برگردد و لطف كند و به شما و مادرش احترام بگذارد. درست همين‌جاست كه عنان اختيار را از كف مي‌دهيد!

هداياي شما بايد در قالب تقويت‌كننده‌هايي باشد كه او در ازاي آن‌ها زحمت كشيده است. مثلاً اگر پنج كارت امتياز داشته باشد مي‌تواند از شما بخواهد سي‌دي مورد علاقه‌اش را بخريد. مي‌توانيد با او شرط بگذاريد كه براي دريافت هر كارت امتياز از شما لازم است نمرات بالاي 16 يا 17 كسب كند. او شايد مدت‌ها تلاش كند تا مجموع كارت‌‌هايش را به 10 برساند تا دوچرخه مورد علاقه‌اش را به دست آورد. در اين راه مي‌‌آموزد كه هدف و انگيزه داشتن چه‌قدر شيرين است و بايد در مقابل ناكامي‌ها كه اتفاقاً جزو زندگي هستند، تسليم نشد. البته در اين راه نظارت‌ها و ترفندهاي مختلفي لازم است كه به اختصار آن‌ها را برايتان خواهم گفت.

2. برخي صحبت‌هايي كه به صورت ضمني در جمع خانواده و يا دوستان عنوان مي‌كنيد، اشتباه دوم شماست. به طور مثال مي‌گوييد «من كه اين همه سال درس خواندم و دكتر يا مهندس شدم درآمدم از خسرو مكانيكي يا فلاني كه در بازار است كمتر است. فلاني بي‌سواد است ولي پول ماشين‌اش با كل دارايي من برابري مي‌كند.»

با اين حرف‌ها شما به بچه‌ها نگرش منفي نسبت به درس و ادامه تحصيل مي‌دهيد. به جاي اين‌‌كه اگر فرزندتان هم‌‌ چنين صحبت‌هايي كرد به او بگوييد «عزيزم! موقعيت اجتماعي و شعور و آگاهي و شخصيت آدم‌ها با درس خواندن بالا مي‌رود و چنين و چنان مي‌شود»، خودتان از او مي‌خواهيد براي درس خواندن تلاش بيهوده نكند!

3. بي‌انگيزه شدن بعضي از بچه‌ها به دليل تلنبار شدن درس‌هايشان است. ناراحت نشويد ولي اين بار هم مقصر شما هستيد! اگر شما بر نحوه درس خواندن و انجام تكاليفشان نظارت داشتيد، آن‌ها دچار اين بي‌نظمي و بي‌برنامگي نمي‌شدند. حساب كنيد اين بچه‌ها تا چه حد رها شده بودند كه حالا حس مي‌كنند اين كوه درس‌هاي تلنبار شده بر سرشان آوار خواهد شد.

حالا چه‌كار كنيم؟

1. نظارت منظم بر نحوه درس خواندن بچه‌ها

اگر متوجه مي‌شويد كه فرزند شما وقتي در اتاقش تنهاست، تكاليفش را انجام نمي‌دهد، برنامه‌اي بريزيد كه از فلان ساعت كه شما مشغول مطالعه مجله هستيد يا وسايل شام را آماده مي‌كنيد، روي ميز اتاق نشيمن يا نزديك آشپزخانه تمرينات رياضي‌اش را حل كند. به هيچ وجه از برنامه‌اي كه بر اساس توانايي و مناسب سن او تنظيم مي‌كنيد و نظرات او را هم موقع برنامه‌ريزي مي‌پرسيد (اگر بزرگ‌تر است) سرپيچي نكنيد.

2. برنامه فرزندتان را سنگين نكنيد

متأسفانه برخي از والدين بسيار ايده‌آل‌گرا هستند و گاهي فراموش مي‌كنند وظيفه بچه‌ها تا قبل از ورود به مدرسه، بازي و تفريح بوده و حالا هم نيازمند آن براي تخليه انرژي خود هستند. گاهي آن‌قدر برنامه كودك را خسته‌كننده و پرفشار مي‌چينند و او را مجبور مي‌كنند به انواع كلاس‌هاي هنري و ورزشي و زبان برود كه او از غير مهيج‌ترين آن‌ها يعني درس و مدرسه بي‌زار مي‌شود و مترصد زماني است تا كمي تفريح و بازي كند. گاهي اوقات براي يك درس ساده علوم او را مجبور مي‌كنيد چند مرجع خارج از كتاب را مطالعه كند تا به جاي 18، 20 بگيرد. واقعاً اين همه سخت‌گيري خسته‌كننده نيست؟

3.‌ بازي و تفريح را هم جزو برنامه‌اش بگذاريد

براي بچه‌ها تماشاي تلويزيون و كارتون مي‌تواند به عنوان يك تشويق در نظر گرفته شود. «اگر تا ساعت 5 تمرين‌هايت را حل كني مي‌تواني علاوه بر كارتون، سي‌دي مورد علاقه‌ات را هم ببيني» براي بزرگ‌ترها كه نوجوان محسوب مي‌شوند اين تشويق مي‌تواند در قالب يك ساعت پارك رفتن با دوستانش باشد. اگر بچه‌ها بدانند رأس ساعت 7 بعد از ظهر برنامه مشخصي براي تفريح دارند حتماً درس‌ها را با لذت تا آن موقع تمام مي‌كنند.

4. اول تشويق، دوم تنبيه

قرار شد اول موفقيت‌هاي هر چند كوچك بچه‌ها را ببينيم و تشويق كنيم. از تشويق و تحسين كلامي و بوسيدن آن‌ها تا ارايه كارت امتياز و بقيه موارد. اما اگر نتيجه مطلوب را از تشويق‌ها نمي‌گيريد، مي‌توانيد از تنبيه يا پيامد منفي استفاده كنيد، يعني محروميت از تماشاي تلويزيون يا اجازه ندادن براي بازي با دوستانش در آن روز خاص. يادتان باشد پيامد منفي بايد بلافاصله پس از كار نادرست اجرا شود و نبايد مدت تحريم طولاني باشد. براي بزرگ‌ترها هم همين‌طور.

اگر پسر نوجوانتان كه قرار بود رأس ساعت شش بعدازظهر از پارك برگردد، در حالي به خانه آمده كه ساعت 5/6 يا 7 است بايد بداند قطعاً در تعطيلي آخر هفته بايد خانه بماند و از گردش خبري نيست. بچه‌ها بايد از قبل بدانند در ازاي خارج شدن از روال برنامه چه تنبيهي در انتظارشان است.

5. انتظارات واقع‌بينانه داشته باشيد

گاهي اوقات مي‌بينيم والدين، بچه‌هايي را كه بهره هوشي كمتري دارند، تحت فشار بيش‌تري قرار مي‌دهند. اگر شما زير نظر يك كارشناس، نمره آزمون بهره‌ هوشي او را سنجيده‌ايد به جاي آزار دادنش و تماشاي درجا زدن در درس‌هايي كه در آن‌ها ضعف دارد، كمكش كنيد تا توانايي‌هايش را بشناسيد و به سمتي هدايت شود كه توانمند است. چه‌بسا استعداد او در يك مهارت يا يك هنر خاص چنان موفقيتي را برايش رقم بزند كه سال‌ها درس و دانشگاه نتواند چنين كاري كند. اگر هم متوجه شده‌ايد فرزند شما در يك يا دو درس خاص به شدت ضعف دارد و مثلاً در هنگام ديكته نوشتن خيلي كم‌توجه است يا به طور واضح كُند عمل مي‌كند، خوب است با يك روان‌پزشك يا روان‌شناس مشورت كنيد تا از نظر اختلال يادگيري، مشكلات كم‌توجهي يا مشكلات بيش‌فعالي بررسي شود. مشكلات بيش‌فعالي و ديگر اختلالات همراه از ديگر علت‌هايي هستند كه بچه‌ها را از خواندن يك درس خاص متنفر مي‌كنند كه البته اين علت به راحتي و با گرفتن مشاوره و درمان مناسب قابل رفع است.