الف) صبر بر مصیبت
صبر [1] یاور آدمی در زندگی است. یکی از اقسام صبر، صبر بر مصیبت بوده [2] که در آیات و احادیث دارای ارزش و ثواب بوده و توجه به آثار آن می تواند، یکی از راههایی باشد که غم و اندوه مرگ نزدیکان را بر انسان سبک نماید. در این جا به چند نمونه از آیات و احادیث اشاره می شود:
1. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ى جاویدان)». [3] «قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مالها و جانها و میوهها، آزمایش مىکنیم و بشارت ده به استقامتکنندگان! آنها که هر گاه مصیبتى به ایشان مىرسد، مىگویند: ما از آنِ خدائیم و به سوى او بازمىگردیم! اینها، همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدایتیافتگان». [4]
2. امام علی (ع) می فرماید: «از افزونترین دور اندیشى صبر کردن بر مصیبتها است». [5]
«از گنجهاى ایمان صبر بر مصیبتها است». [6] «صبر بر مصیبتها، [آدمی] را به مراتب شریف و بلند می رساند». [7]
ب) تفکر و درک واقعیت مرگ
باید این واقعیت را درک کرد و در آن اندیشید که مرگ برای همه بوده و حق است: «هر انسانى مرگ را مىچشد، سپس شما را بسوى ما باز مىگردانند». [8] همه موجودات از آنجایی که تجلّی حق تعالی هستند، و از اویند سر انجام هم به سوی او باز می گردند: «ما از آنِ خدائیم و به سوى او بازمىگردیم». [9]
از جمله آثار ایمانِ انسان به خدا، بیان این جمله شریف در قرآن کریم بوده که به هنگام ناگوارى و مصیبت، توجّه به مفاد آیه شریفه و تلقین آن به خود، قلب را تسکین بخشیده، و آرامش میدهد، و به هر اندازه این تلقین به حقیقت نزدیکتر باشد، بیشتر تزلزل خاطر را برطرف نموده و دل را وقار و آرامش خواهد داد.
ج) انجام اعمال نیک برای مردگان
در احادیث سفارش به انجام اعمالی برای مردگان شده که برخی از آنان طبق شرایطی واجب و برخی هم مستحب است. به نمونه هایی از اعمال مستحبی که در روایات به آن سفارش شده اشاره می شود:
یک. صدقه دادن: یکى از افراد بنى ساعده که مادرش از دنیا رفته بود، به رسول اکرم (ص) عرض کرد: در غیاب من، مادرم از دنیا رفته اگر من براى او چیزى صدقه بدهم نفعش عاید وى مىشود. آن حضرت فرمود: بلى. [10]
دو. خواندن قرآن: پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هر کس به قبرستان گذر کند و یازده مرتبه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» [سوره توحید] را بخواند و ثواب آن را به مردهها ببخشد، به تعداد اموات به او اجر مىدهند». [11]
سه. انجام کارهای نیک: امام صادق (ع) فرمود: «...صدقه، دعا و نیکى به میت مىرسد و اجرش را به کننده این کارها و میت می دهند». [12] «هر مسلمانى به نیابت از اموات عمل خیری انجام دهد، خداى تعالى پاداش وى را چند برابر نماید و مردگان را از آن بهرهمند سازد». [13]
چهار. خواندن نماز وحشت: مستحبّ است در شب اول قبر، دو رکعت نماز وحشت (نماز هدیه میّت در شب دفن [14] ) براى میّت بخوانند و دستورش در رساله های عملیه مراجع تقلید بیان شده است. [15] بنابراین، نماز وحشت در شب اول قبر مستحب بوده نه همه شبها، و می توان در اوقات دیگر اعمال دیگری همانند آنچه ذکر شد برای مادر خود خوانده تا روحش در آرامش باشد.
