6ـ هر ملتی در هر عصر و زمانی برای برانگیختن عواطف و احساسات افراد خود و دعوت آنها به وظایف فردی و اجتماعی شعاری داشته است و این موضوع در دنیای امروز به صورت گسترده‌تری دیده می‌شود.
7ـ در ادیان الهی نیز برای اعلان وقت عبادت یا تجمّع پیروان خود به علایم و نشانه‌‌های خاصی برمی‌خوریم یهود آوازكرنا و زرتشتیان روشن كردن آتش در بلندیها و مسیحیان نوای ناقوس را برگزیده بودند.
8ـ اذان وسیله‌ دعوت عمومی در مجامع اسلامی مترقّی شد.
9ـ اذان در صدر اسلام، اذان اعلامی بود یعنی با آن نه تنها وقت نماز اعلام می‌شد بلكه برای تجمّع مسلمانان در كارهای بزرگ و عمومی اسلامی مثل جنگ و جهاد و... هم استفاده می‌شد.
10ـ اذان مقدمه‌ای برای معراج مؤمن به سوی خدا می‌شود.
11ـ مؤذن با اذانش، خود و دیگران را در دنیا و آخرت مشمول رحمت الهی می‌كند. رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:
12ـ همانا مؤذن مادامی كه اذان می‌گوید همانند شهیدی است كه در خون خود غوطه‌ور است، اذان آوای بلند توحید است.
13ـ اذان شعاری است كه با نام الله، شروع می‌شود و با نام الله پایان می‌پذیرد. رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:
14ـ اذان‌گویان در روز رستاخیز از دیگران به اندازه‌ یك سر و گردن بلند‌ترند.
15ـ صدای اذان كه به هنگام نماز در مواقع مختلف از مأذنه شهرهای اسلامی طنین‌افكن می‌شود مانند ندای آزادی و نسیم حیات بخش استقلال و عظمت، گوشهای مسلمانان راستین را نوازش می‌دهد و صدای اذان بر جان بدخواهان رعشه و اضطراب می‌افكند.
16ـ اذان یكی از رموز بقای اسلام است.[2]
17ـ اذان از طریق وحی به پیامبر تعلیم داده شد.
18ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید هنگامی كه جبرئیل اذان را آورد سر پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بر دامان علی ـ علیه السّلام ـ بود جبرئیل اذان و اقامه را به پیامبر تعلیم داد هنگامی كه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ سر خود را برداشت از علی سؤال كرد آیا صدای اذان جبرئیل را شنیدی؟ عرض كرد: آری، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بار دیگر پرسید آیا آن را به خاطر سپردی؟ گفت: آری،‌ پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: بلال را كه صدای رسایی داشت حاضر كن و اذان و اقامه را به او تعلیم بده. علی ـ علیه السّلام ـ بلال را حاضر كرد و اذان و اقامه را به او تعلیم داد.[3]
19ـ تمسخر اذان، نماز و دیگر شعایر دینی از گناهان بزرگ.
چون تمسخر كنندگان نماز و اذان و یا دیگر شعایر دینی باید طرد شوند و نباید با آنان روابط دوستی برقرار كرد معلوم می‌شود تمسخر نماز و اذان و دیگر شعایر، از گناهان بزرگ است.
20ـ نماز و اذان از اركان اساسی دین و شعایر مقدس آن است.[4]
21ـ اعتراف صریح یكی از رجال معروف انگلستان است كه در برابر جمعی از مسیحیان چنین اظهار می‌داشت تا هنگامی كه نام محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ در مأذنه‌ها بلند و كعبه پا برجاست و قرآن رهنما و پیشوای مسلمانان است امكان ندارد پایه‌های سیاست ما در سرزمینهای اسلامی استوار و برقرار گردد.
باطن اذان
بدیهی است همان طور كه باطن اذان و محتویات آن زیبا است باید كاری كرد كه به صورت زیبا و صدای خوب ادا شود نه اینكه حسن باطن به خاطر نامطلوبی ظاهر آن پایمال گردد.[5]
[1] . نمونه، ج 4، ص 435.
[2] . نمونه، ج 4، ص 438.
[3] . نمونه، ج 4، ص 438 ـ 439.
[4] . تفسیر راهنما، ج4، ص 460.
[5] . تفسیر نمونه، ج 4، ص 438.