باید توجه داشت كه نمی‌فرماید در نمازشان سهو می‌‌كنند چون سهو در نماز به هر حال برای هر كس واقع می‌شود، بلكه می‌فرماید: از اصل نماز سهو می‌كنند و كل آن را به دست فراموشی می‌سپرند.
روشن است این مطلب اگر یك یا چند بار اتفاق بیفتد ممكن است از قصور باشد، اما كسی كه پیوسته نماز را فراموش می‌‌كند و آن را به دست فراموشی می‌سپارد، پیدا است كه برای آن اهمیتی قائل نیست و یا اصلاً به آن ایمان ندارد و اگر گهگاه نماز می‌خواند از ترس زبان مردم و مانند آن است.
در این كه منظور از (ساهون) در اینجا چیست؟ علاوه بر آنچه در بالا گفتیم تفسیرهای دیگری نیز كرده‌اند، از جمله این كه منظور تأخیر انداختن نماز از وقت فضیلت است.
و با این كه منظور اشاره به منافاتی است كه نه برای نماز ثوابی معتقد بودند و نه برای ترك آن عقاب.
البته جمع میان این معانی ممكن است هر چند تفسیر اول مناسب‌تر به نظر می‌رسد.
به هر حال وقتی فراموش كنندگان نماز شایسته ویل هستند آنها كه به كلی ترك نماز گفته و تارك الصلوه هستند چه حالی خواهند داشت؟!
مجموعه‌ای از صفات رذیله كه در هر كس باشد نشانه‌ بی‌ایمانی و پستی و حقارت او است آمده، و قابل توجه این كه همه‌ آنها را فرع بر تكذیب دین، یعنی جزا یا روز جزا قرار داده است.
تحقیر یتیمان، ترك اطعام گرسنگان، غفلت از نماز، ریاكاری، و عدم همكاری با مردم حتی در دادن وسائل كوچك زندگی این مجموعه را تشكیل می‌دهد.
و به این ترتیب افراد بخیل و خودخواه و متظاهری را منعكس می‌كند كه نه پیوندی با (خلق) دارند و نه رابطه‌ای با (خالق) افرادی كه نور ایمان و احساس مسؤولیت در وجودشان نیست نه به پاداش الهی می‌اندیشند و نه از عذاب او بیمناكند.[1]

سهل‌انگاری در نماز
صاحب المیزان می‌فرماید: آنهایی كه از نمازشان غافلند اهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدنش نگران نیستند چه این كه به كلّی فوت شود و چه این كه بعضی از اوقات فوت گردد و چه این كه وقت فضیلتش از دست برود و چه این كه اركان و شرایطش و احكام و مسایلش را ندانسته نمازی باطل بخواند.
در آیه شریفه تكذیب‌گر روز جزا به چنین نمازگزارانی تطبیق شده چون حرف (فاء) كه بر سر جمله آمده می‌فهماند جمله مزبور نتیجه تكذیب روز جزاء است و می‌رساند چنین نمازگزارانی خالی از نفاق نیستند چون تكذیب روز جزاء تنها به این نیست كه به كلّی آن را منكر شود، كسی هم كه تظاهر به ایمان می‌‌كند و نماز مسلمانان را می‌خواند امّا طوری می‌خواند كه عملاً نشان می‌دهد باكی از روز جزاء ندارد او نیز روز جزاء را تكذیب كرده.

حدیث و حكایت
ـ در تفسیر قمی در ذیل آیه شریفه‌ (ارایت الذی یكذّب بالدّین) آمده، كه این آیه درباره‌ ابی‌ جهل و كفّار قریش نازل شده و در ذیل آیه شریفه‌: (الذین عن صلاتهم ساهون) آمده كه منظور از این جمله كسانی است كه به كلّی نماز را ترك كنند، زیرا اگر صرف سهو آدمی را مستوجب ویل سازد، باید همه مستوجب باشند، چون هر انسانی و مسلمانی در نمازش سهو می‌‌كند، امام صادق ـ علیه السّلام ـ در ذیل این آیه فرموده: منظور تأخیر نماز از اوّل وقت و بدون عذر است.
ـ و در كتاب خصال از علی ـ علیه السّلام ـ آمده كه در ضمن حدیث چهارصد فرمود: هیچ عملی نزد خدا محبوبتر از نماز نیست، پس زنهار هیچ كاری از كارهای دنیا شما را از نماز در اوّل وقتش باز ندارد، برای این كه خدای عزّوجلّ اقوامی را به همین جرم مذّمت نموده فرمود: (الذین هم عن صلاتهم ساهون) یعنی كسانی كه از در غفلت نسبت به امر نماز و اوقات آن سهل‌‌انگاری می‌كنند.
ـ در كافی به سند خود از محمّد بن فضیل روایت كرده كه گفت: از سخن خداوند عزّوجلّ پرسیدم، كه می‌فرماید (الذین هم عن صلاتهم ساهون) فرمود: كسی است كه حقّ نماز را ضایع كند.
ـ مؤلف: و این مضامین در روایاتی دیگر نیز آمده.
ـ و در درّ منثور است كه ابن جریز، و ابن ابی حاتم، و بیهقی در كتاب سنن خود، از علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ روایت كرده‌اند كه در تفسیر (الّذین هم یراؤون) فرمود: یعنی با نماز خود ریاء می‌كنند.[2]
حدیث و حكایت
علی ـ علیه السّلام ـ و ابن عباس می‌گویند: مراد از این آیه منافقین هستند، آنهایی كه امید ثواب ندارند اگر نماز خواندند و اگر هم نخواندند ترس عقاب ندارند، پس ایشانند كه از نماز غافلند تا وقت آن بگذرد، آنها هرگاه با مؤمنین باشند از روی ریا و تظاهر می‌خوانند و اگر تنها و با غیر مؤمنین باشند نمی‌خوانند و این قول خدا است «الذین هم یراؤن».
ـ عیاشی به استادش از یونس به عمّار از حضرت ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ روایت نموده، گوید: از آن حضرت پرسیدم از قول خدا (الذین هم عن صلوتهم ساهون) آیا آن وسوسه شیطان است؟ فرمود: نه هر كس این حالت را پیدا می‌كند و لیكن ساهون فرادی هستند كه غفلت از آن می‌كنند و آن را در اوّل وقت انجام نمی‌دهند.
و از ابن اسامه زید شحام روایت كرده كه گفت از حضرت ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ از قول خدا (الذین هم عن صلوتهم ساهون) پرسیدم؟ فرمود: آن شرك نماز و سستی و تكاهل در نماز است.[3]
ـ علاّمه مجلسی در بحار از جامع الاخبار از حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین روایت می‌كند كه فرمود: نماز عمود دین است كسی كه عمداً نماز را ترك كند دینش را خراب نموده و كسی كه نماز را در وقت خود بجا نیاورد داخل می‌گردد در ویل و ویل یك وادی است در جهنّم چنانچه فرمود (ویل للمصلین الذینهم عن صلوتهم ساهون) و روز قیامت اوّل چیزی كه از بنده سؤال می‌شود نماز است اگر نماز تمام آورده باشد كه هیچ و گرنه می‌اندازند وی را در جهنّم.[4]
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: آن كس كه نماز را سبك شمارد در كنار حوض كوثر، روز قیامت (به خدا قسم) با من ملاقات نخواهد كرد.

[1] . تفسیر نمونه، ج 27، ص 358، 359، 360، 361، 363.
[2] . سوره ماعون، المیزان. ج 20، ص 847.
[3] . مجمع البیان، ج 10، ص 833 و 834.
[4] . مخزن العرفان، ج 15، ص 303.