اگر چه باید بپذیریم كه دین یك نظام به هم پیوسته و مرتبط با یكدیگر است و لازمست برای تربیت انسان به همه جنبه های دینی پرداخته شود. همچنان كه ایمان مجموعه ای از علم، عمل و اخلاقیات است كه در زندگی انسان عینیت پیدا می كند. اگر ما تنها به نماز منفك از دیگر باورهای دینی بپردازیم، توفیق كمتری خواهیم داشت.
امروزه وقتی می خواهند از یك مغز سالم و كامل سخن بگویند مغز انسانی كه از تعادل رشد و همه جانبه برخوردار باشد، یك مغز سالم و كامل نامیده می شود. خوب، پس در یك جمع بندی می توان گفت: ضرورت دارد به نماز به دلیل این كه یك واجب الهی است و اثرات این دستور الهی در زندگی به صورت مدام تجلی می یابد متناسب با مقتضیات زمان پرداخته شود.
بلادیان: نماز اگر با حضور قلب و توجه كامل به محتوی و فلسفه آن ادا شود نه تنها یكی از مهمترین فرائض دین است، بلكه محور تمامی فرائض دیگر و باعث تقویت آن ها است. بی دلیل نیست كه عقل كل و ختم رسل حضرت ختمی مرتبت آن را ستون دین معرفی فرموده و شرط قبولی تمام اعمال و عبادات را قبولی فریضه نماز می داند.
ضیایی: نماز یكی از فرائض دینی، بلكه ستون دین است. نماز فریضه ای است كه با تمام تشخصات دینی ارتباط مستقیم دارد؛ حتی با اصول دین، كسی كه نماز را اقامه می كند سیم های ارتباط قلبی خود را با توحید، نبوت، معاد؛ عدل و امامت مستحكم تر می كند؛ یعنی در واقع هر روز كه نماز می خواند موحدتر می شود، قیامت را بیشتر باور می كند و خدا در رفتار او بیشتر حضور می یابد. علاوه بر آن نماز باعث اصلاح رفتار او می شود و او را از فحشا و منكر باز می دارد. به حلال و حرام خدا بیشتر توجه می كند و خلاصه نماز به عبارتی ضامن دین، پاسدار دین و جلوگاه دین و ... است، پس سزاوار است كه بیشتر از هر فریضه دیگری بدان پرداخت شود.

مجله نیایش: موانع یا عوامل تأثیرگذار بر گسترش فرهنگ دینی مخصوصاً در بین نسل جوان، از دیدگاه شما چه چیزهایی می توان باشد؟
سبحانی نیا: در مورد موانع یا عوامل تأثیرگذار بر فرهنگ دینی یك سری عوامل وجود دارد كه بر همه باورهای انسانها تأثیر گذار است و مختص موضوع نماز نخواهد بود، بلكه از جدی ترین موانع پذیرش و الگوگیری یك امر خواهد بود. مثلا تعارض بین گفتار و رفتار انسان به خصوص در زندگی انسانهایی كه عهده دار ترویج مسائل فرهنگی و یا عهده دار مدیریت یك جامعه می باشد بسیار تأثیرگذار است و از موانع جدی كار خواهد بود و یا همراه نبودن یك فرهنگ از هنر و محبت و تواضع در رفتار در تعامل با دیگران خود یكی از موانع عمده و جدی خواهد بود. همچنین برخوردار نبودن یك تفكر از پایه های عقل و خرد و منطقی نبودن آن و بی ارتباطی بودن با زندگی انسان و نداشتن آن لطافت هنرو ادبیات زمان خود از عهده عوامل توسعه و گسترش یك فرهنگ خواهد بود. یا بی حوصله بودن، صبر و استقامت نداشتن و به دنبال نتایج مقطعی و لحظه ای بودن از موانع جدی یك حركت فرهنگی است اما اگر ما بخواهیم به موانع اختصاصی در گسترش نماز اشاره داشته باشیم، ضمن دخالت همه عواملی كه در قبل گفته شد می توان در محیط مدرسه به حضور و عدم حضور مدیران و مربیان در خانواده، به توجه نداشتن و یا توجه داشتن به دوران كودكی و در ادارات است به بستر سازی و دوری گزیدن از دولتی شدن نماز اشاره كرد. لازمست هر جامعه ای را آسیب شناسی و راه حلی برای آسیب های آن فراهم سازیم، بررسی كنیم كه جوان در خانه، جوان در مدرسه، جوان در دانشگاه و جوان در مسجد چه می كند.
زیرا جوان به عنوان عضو سنت شكن و بی قرار در یك سری سنتهای ثابت انتظار دارد در هر محیطی با شخصیت او و جایگاه او متناسب برخورد شود؛ لذا موانع و عوامل مؤثر را در هر قسمتی جداگانه باید دید و راه حل برای آن پیدا كرد؛ اگر چه موانع كلی اشاره شده جزو عوامل عمومی و مؤثر خواهد بود.
بلادیان: از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر گسترش دینی فطرت پاك جوانان و نوجوانان است، آنها چون روانشان به تمایلات پست حیوانی آلوده نشده و حقیقت پذیرند؛ با ایجاد شرایط مفید نماز را به عنوان یك فریضه سازنده و ضروری ادا می كنند؛ البته توجه به الگوهای و الا همچون امام راحل، رهبر معظم انقلاب، شهدا و جوانان متعهدی كه در صحنه های علمی، ورزشی و هنری درخشیده و نماز را به عنوان نردبان ترقی می نگرند، بعد از والدین (به شرطی كه آنها نیز صادقانه نماز بخوانند) همه تأثیرات سازنده خواهند داشت و در مقابل هر گونه انحراف و دوگانگی كه در خانواده و مبلغین دین حاصل آید و یا فلسفه و راز و رمز نماز خوب تبیین نشود از موانع عمده بر گسترش فرهنگ دینی است.
ضیایی: البته پاسخ هر كدام از این سوالات را می توان مفصل داد تا حق مطلب ادا شود ولی در این مختصر می توان به عواملی چند اشاره كرد. اول عوامل را می شماریم:
1ـ غنی تر كردن فعالیت های فرهنگی در كنار فعالیت های تبلیغی برای جهت دادن به باورهای مخاطبین با علم به آن كه احساس پرستش و نیایش و ستایش همگی یك احساس صادق هستند و اشباع صادق انها در فعالیت فرهنگی به سوی بعضی اعمال هدایت می شود كه نماز در رأس آنها است.
2ـ اصلاح رفتار كسانی كه شهرت به تدین دارند، به طوری كه اگر الگو و سرمشق قرار گرفتند باعث دلسردی افراد نشوند. برای مثال كسی كه در نماز جماعت محله یا بازار یا اداره دیده می شود اگر بازاری است نباید گرانفروشی كند، اگر اداری است نظم و ترتیب و وظیفه شناسی او زبانزد باشد.
4ـ پرهیز از ایراد و اشكال در كارهایی كه مباح هستند و حتی تبلیغ بعضی از آنها به طوری كه پرداختن به آنها با نماز تعارض نداشته باشد. مثلا القاء نشود كه كسی كه نماز می خواند نباید گردش برود یا به موسیقی مباح گوش كند یا ... به هر حال باید تربیت را از جایی شروع كرد كه مربی می خواهد و به جایی برود كه مربی می خواهد.
موانع ـ در مورد موانع می توان گفت عكس فعالیت های فوق اگر انجام یابد آن فعالیت ها به مانع تبدیل می شود، مثلا چنانچه به تبلیغات بدون فعالیت های فرهنگی بپردازیم، مثل آن است كه در تلویزیون چیزی را تبلیغ كنیم ولی عملا فواید آن را اثبات نكنیم؛ یا آن كه كسی كه تبلیغ می كند خودش عامل به آن نباشد، فرضا نماز بخواند و تبلیغ نماز بكند ولی از مواضع تهمت به فحشا و منكر پرهیز نكند یا آنكه وظایف نمازگزار را آنقدر سخت و تنگ بگیریم كه نتیجه عكس بدهد. مسلما در دنیای امروزی هر حركتی كه در جهت غیر استكباری باشد بی جواب نمی ماند. ما معتقدیم كه نماز خواندن چون دلیل و پرچم اسلام است معارضین فراوان دارد، پس ما هم باید بتوانیم پیشرفت كنیم و هم مقابل حملات بایستیم و البته آسان نیست. میدان این فعالیت ها و چالش ها ذكر، فكر و عقل نوجوانان و جوانان است كه هر یك از دو طرف متخاصم كه بتواند آن را اشغال كند، برنده است. البته حریف خیلی قوی است چون با سلاح سرمایه ای بسیار به میدان آمده و می توان گفت متاسفانه زمینه را هم شیطان در انسانها برای پذیرش آماده كرده است. ذهن جوانان سریع تر از هر چیزی متوجه وعده هایی است كه تضمین كننده دنیای آنها باشد نه آخرت، به محسوس توجه دارد نه به معقول. اگر كسی وعده ازدواج، اشتغال، رفاه و مسكن بدهد سریع تر جذب می كند تا درس ایثار گذشت و ... مقابله با این فقط هنگامی میسر است كه آنقدر معنویت در ذهن آنها زیبا نمایانده شود كه عروس دنیا جلوه ای نداشته باشد.
آنقدر خالق را بزرگ ببیند كه مادون آن حقیر نماید. اشكال در این است كه زیبایی نماز ادراك نشده نه آنكه مخالفتی هست. اگر ما بتوانیم این عروس دنیا و آخرت را بیاراییم و چشم بصیرت مربی را به روی آن بگشاییم هرگز نگرانی وجود ندارد. اگر وجود متربی چون آیینه باشد تجلی قرآن و عترت در آن به صورت نماز و دعا جلوه گر خوهد شد. آن وقت نیازی به تبلیغ هم نیست. اگر چنین اتفاقی نیفتد زخرف دنیا آنچنان دل از جوان خواهد برد كه سر از پا نمی شناسد و چالش ما بی اثر خواهد بود.

مجلّه نیایش: چالشهای احتمالی در سالهای آینده در برابر نسل جوان و یا مربیان و مبلغان برای تربیت دینی چه چیزهایی خواهد بود؟
سبحانی نیا: 1ـ چالش بیكاری و بی حالی و گرفتاری افراد در زندگی كه در ارتباطات انسانها تأثیر دارد. نماز را نباید پناه یافته پس از بازماندگی تلقی كرد، بلكه نماز را باید به عنوان توكل و امیدواری مطرح كرد.
2ـ پدید آمدن پرسشهای جدید در مسائل عبادی و اعتقادی كه رابطه مستقیم یا غیر مستقیم با نماز دارد.
3ـ پاسخگو نبودن ادبیات و نوشته های امروز در ارتباطات آینده.
4ـ ایجاد پرسشهای متنوع یا پدید آمدن شبهه و پرسشهای متعدد نسبت به منادیان دین و تأثیرگذاری در باور دینی مردم
5ـ فراوان شدن پرسشها و آموزشهای مختلف در شبكه های اینترنتی و ضرورت پرداختن پرسش به سوالات در اینترنت
6ـ پدید آمدن سبك و سلیقه های مختلف در اجرای مراسم دینی به صورت افراط و تفریط
7ـ قدرت تكنولوژی و حاكمیت یافتن این ابزار بر فرهنگ جامعه و تحت تأثیر قرار دادن باورهای دیگران
8ـ تأثیر جهانی شدن زندگی، باورها، اعتقادات و پدید آمدن زمینه هم گرایی به معنی تبعیت از فرهنگ های كلی دنیا، نه گرایشهای بخشی و جمعی و لو آداب مذهبی و سنتهای ملی اختصاصی.
9ـ چـالـش تـعارض بـین گـفتار با عمل به خصوص در مربیان، مدیران و منادیان تربیت به دلایل مختلف تنگناها و ... .
بلادیان: شبیخون فرهنگی دنیای غرب از طریق ماهواره، اینترنت و مهاجرت ها و بهره برداری ناصحیح از آنها بیش از هرچیز فرهنگ دینی ما را نشانه می گیرد كه طبیعتا در فرهنگ انسانساز نماز هم بی تأثیر نیست. از نسلی كه در آینده همه چیز را زیر سؤال می برد و برای مساله ای غیر مادی دلائل متقن و ارضا كننده طلب می نماید، با تبلیغات سنتی نمی توان بهره گرفت.

مجلّه نیایش: اولویتهای پژوهشی و تحقیقی مرتبط با نماز چیست ؟
سبحانی نیا: 1ـ تحقیق در ابزار و تكنولوژی مناسب مقطع راهنمایی و ابتدایی در انتقال و ترویج نماز ـ پرسشهای عمده جوانان در مورد نماز
2ـ راههای مناسب درونی سازی باورهای دینی
3ـ راههای مشاركت بخشیدن به ترویج نماز در محیطهای آموزشی
4ـ بیشترین تأثیر را چه عاملی در دور شدن انسان از مباحث عبادی و اعتقادی داشته است؟
5ـ نیازهای آموزشی ائمه جماعات و مدیران در بخش نماز
6ـ عمده سؤال های مادران در مورد نماز نسبت به تربیت و ترویج نماز برای اعضای خانواده
7ـ عوامل تأثیرگذار در گرایش و عدم گرایش در نماز جماعات ادارات
8ـ بحث نماز و عزت
9ـ عوامل مؤثر در گرایش جوانان به نماز جمعه و نمازهای جماعت مساجد
بلادیان: اولویت های پژوهشی و تحقیقی مرتبط با نماز روانشناسی و جامعه شناسی مخصوصا رابطه نماز با تعدیل غرائز جنسی است.
ضیایی: از مجموع آنچه گفته شد بر می آید كه ما با نسل نو سر وكار داریم و نسل نو، جوانانی هستند كه هم استقلال طلب هستند هم استدلال خواه؛ هم آزادی را دوست دارند و هم به زمان خاص خودشان تعلق دارند و هم تبلیغ و تحریكات خنثی كننده معنویت از در و بام آنها را بمباران كرده و هر مربی زمانی در این ازدحام می تواند موفق باشد كه زمان را بشناسد (به معنای تاریخ و جامعه شناسی) هم مكان را بشناسد (خلاصه اقلیمی)، هم مخاطب را بشناسد (روانشناسی اجتماعی)، هم روش های اثر گذاری را بداند (روش شناسی) و هم مواضع و تحركات دشمن را بشناسد (آسب شناسی) و ... .
و این همه میسر نیست الا این كه در هر مورد كارهای پژوهشی انجام گیرد و آمارهای حاصله از تحقیقات میدانی با در نظر گرفتن یافته های كتابخانه ای مبنای موضوعات اجلاسهای استانی، كشوری و حتی بین المللی قرار گیرد و صاحب نظران این یافته ها را توام با راههای عملی عنوان نمایند، و در مرحله عمل مسؤولین سخت افزار در مورد نیاز را فراهم آورند. در پایان تمام این حرفها اگر توكل نباشد ابتر می ماند، باید بدانیم كه ما عاجزیم و خداوند قادر، منتها اینها وظیفه است، ما مكلف به وظیفه هستیم نه مسؤول حصول نتیجه.

گفتگوبا: سيدموسي بلاديان (روزنامه نگار)، اسدالله ضيايي (استاد معارف)، حجت الاسلام سبحاني نيا (مدرس)