يكى از آداب قلبيه، خصوصاً عبادات ذكريه، تفهيم است. و آن چنان است كه انسان، قلب خود را در ابتداء امر چون طفلى پندارد كه زبان باز نكرده و آن را مى‏خواهد تعليم دهد؛ پس، هر يك از اذكار و اوراد و حقايق و اسرار عبادات را با كمال دقت و سعى به آن تعليم ده و در هر مرتبه‏اى از كمال هست، آن حقيقتى را كه ادراك نموده به قلب بفهماند.
پس، اگر اهل فهم معانى قرآن و اذكار نيست و از اسرار عبادات بى بهره است، همان معناى اجمالى را كه قرآن كلام خدا است و اذكار، ياد آورى حق است و عبادات، اطاعت و فرمانبردارى پروردگار است تعليم قلب كند و به قلب همين معانى اجماليه را بفهماند.
و اگر اهل فهم معانى صوريه قرآن و اذكار است، همان معانى صوريه را، از قبيل وعد و وعيد و امر و نهى، و از علم مبدأ و معاد به آن مقدار كه ادراك نموده به قلب تعليم دهد. و اگر كشف حقيقتى از حقايق معارف يا سرى از اسرار عبادات براى او شده، همان را با كمال سعى و كوشش به قلب تعليم كند و آن را تفهيم نمايد. و نتيجه اين تفهيم آن است كه پس از مدتى مواظبت، زبان قلب گشوده شود و قلب ذاكر و متذكر گردد.
در اول امر، قلب متعلم بود و زبان، معلم و! ذكر زبان قلب، ذاكر مى‏شد و قلب تابع زبان بود، و پس از گشوده شدن زبان قلب عكس گردد: قلب ذاكر گردد و زبان به ذكر آن ذكر گويد و به تبع آن حركت كند. بلكه گاه شود كه در خواب نيز انسان به تبع ذكر قلبى ذكر لسانى گويد دزيرا كه ذكر قلبى مختص به حال بيدارى نيست و اگر قلب متذكر شود زبان كه تابع آن شده ذكر گويد و از ملكوت قلب به ظاهر سرايت نمايد: قل كل يعمل على شاكلته⁽²¹⁾.
بالجمله، در اول امر بايد انسان اين ادب، يعنى تفهيم را ملحوظ دارد تا زبان قلب كه مطلوب حقيقى است گشوده گردد. و علامت آن كه زبان قلب گشوده شده آن است كه تعب ذكر و زحمت آن مرتفع شود و نشاط و فرح رخ ده و خستگى و رنج زايل گردد؛ چنانچه اگر كسى طفلى را كه زبان باز ننموده بخواهد تعليم دهد، تا طفل زبان باز ننموده معلم خسته و ملول شود؛ همين كه طفل زبان گشود و آن كلمه را كه تعليم او مى‏كرد ادا كرد، خستگى معلم رفع شود و معلم به تبع طفل كلمه را ادا كند بى رنج و تعب.
قلب نيز در ابتداء امر طفلى است زبان نگشوده كه آن را بايد تعليم داد و اذكار و اوراد را بايد به زبان آن گذاشت، و پس از باز شدن زبان آن‏ انسان تابع آن گردد و رنج و تعب تعليم و خستگى ذكر مرتفع گردد. واين ادب براى كسانى كه مبتدى هستند خيلى لازم است.
و بايد دانست كه يكى از نكات تكرار اذكار و ادعيه و دوام ذكر و عبادت همين است كه زبان قلب گشوده و قلب ذاكر و داعى و عابد گردد؛ و تا اين ادب ملحوظ نشود زبان قلب گشوده نشود.