صاحب حقايق⁽⁵¹⁾ گفته است:
هرگاه نداى مؤذن را شنيدى نداى روز قيامت را به خاطر آور و در ظاهر وباطن، خود را براى اجابت اين ندا آماده ساز؛ چون كسانى كه براى پاسخ به اين ندا بشتابند همان‏ها هستند كه در روز قيامت به لطف الهى ندا داده مى‏شوند. پس اين ندا را بر دلت عرضه كن؛ اگر ديدى كه با شنيدن اذان دلت سرشار از شادى و سرور مى‏شود و با ميل و رغبت تو را به پاسخ فرا مى‏خواند، بدان كه در قيامت نيز به بشارت و رستگارى ندا داده خواهى شد. به همين دليل پيامبر (صلى‏الله عليه‏وآله) مى‏فرمود: أرحنا يا بلال بها و بالنداء اليها؛ اى بلال! ما را با نماز و نداى دعوت به آن (اذان) راحت ساز⁽⁵²⁾؛ زيرا روشنى چشم آن حضرت در نماز بود.
اذان، دعوت براى ملاقات است و همان گونه كه روز قيامت، مردم براى عرضه بر خداوند فرا خوانده مى‏شوند در دنيا نيز گويندگان اذان مؤمنان را به مجلس حضور و معراج و زيارت پروردگار فرا مى‏خوانند. اگر معرفت انسان در اين دنيا به حدى باشد كه از اين ندا لذت ببرد، در آخرت نيز از ملاقات حضرت ق بى بهره نخواهد بود؛ زيرا معرفت در اين دينا به منزله بذر مشاهدهدر آخرت است.
و اگر بر اثر جهل، حال انسان به گونه‏اى باشد كه اين ندا او را خوش نيايد، اين امر سبب خواهد شد كه نداى روز قيامت نيز خوشايند او نباشد و اگر در اين دنيا هنگام شنيدن اذان در زمره غافلان باشد، حالش در قيامت مناسب اين غفلت خواهد بود و در ساير مقامات دين و نواميس شرع، امر بر همين منوال است، زيرا اين انسان بر همان چيزى مى‏ميرد كه بر آن زندگى كرده و بر همان چيزى محشور مى‏شود كه بر آن مرده و جز آنچه در زمين دل كاشته، چيز ديگرى درو نخواهد كرد. بنابراين كسى كه هنگام نماز از وظيفه خود در برابر پروردگار آگاه باشد و بداند كه اين امر، لطف عظيم از ناحيه حضرت حق نسبت به اوست، مسلما روشنى چشمش در نماز خواهد بود و همان گونه كه مشتاق و منتظر مجالس انس با دوستان خويش است، نسبه به نماز و گفتگوى با پروردگارش نيز چنين خواهد بود و همان گونه كه دعوت دوستانش را براى حضور در چنين مجالسى مى‏پذيرد، اذان را نيز كه به منزله منادى ذات اقدس حق است به گوش جان مى‏پذيرد و پاسخ مى‏گويد.
با شنيدن الله اكبر دلت را متوجه عظمت و بزرگوارى ذات اقدس الهى كن و دنيا و آنچه را در آن است كوچك شمار، تا در تكبيرت‏ دروغگو نباشى.
هر گاه لااله الاالله را شنيدى هر معبودى جز او را از لوح دل محو كن.
رسول خدا را حاضر ببين و با رعايت آداب حضور آن بزرگوار، با نيت خالص به رسالت آن بزرگوار گواهى ده.
هنگامى كه به نماز و آنچه موجب فلاح و رستگارى و بهترين اعمال است فراخوانده مى‏شوى، جانت را به حركت درآور و قلب و قالبت را گسترش ببخش.
پس از اين عهدت را با تكبير و تعظيم ذات اقدس حق تجديد كن و همچنان كه نماز خود را با تكبير او آغاز كردى، با تكبير او نيز پايان ببخش و مبدا خود را از او و بازگشت خود را نيز به سوى او قرار ده و بر حول و قوه او اعتماد كن.