حقيقت استعاذه عبارت است از حالت و كيفيت نفسانيه‏اى كه از علم كامل برهانى به مقام توحيد فعلى حق، وايمان به اين مقام حاصل شود؛ يعنى، پس از آن كه به طريق عقل منور با برهان متين حكمى و شواهد نقليه مستفاده از نصوص قرآنيه و اشارت و بدايع كتاب الهى و احاديث شريفه فهميد كه سلطنت ايجاديه و استقلال در تأثير، بلكه اصل تأثير، منحصر است به ذات مقدس الهى و ديگر موجودات را شركت در آن نيست - چنانچه؛ محل خود مقرر است - بايد دل را از آن آگاه كند و با قلم عقل به لوح قلب، حقيقت لا اله الا الله و لا مؤثر فى الوجود الا الله را بنويسد.
و چون قلب به اين لطيفه ايمانيه و حقيقت برهانيه ايمان آورد، در آن حالت، انقطاع و التجائى حاصل شود؛ و چون شيطان را قاطع طريق انسانيت و دشمن قوى خود يافت، حالت اضطرارى حاصل شود كه اين حالت قلبى، حقيقت استعاذه است. و چون زبان ترجمان قلب است، آن حالت قلبيه را با كمال اضطرار و احتياج به زبان آورد و اعوذ بالله من الشيطان الرجيم را از روى حقيقت گويد.
و اگر در قلب از اين حقايق اثرى نباشد و شيطان متصرف قلب و ساير مملكت وجوديه او باشد، استعاذه نيز از روى تصرف و تدبير شيطان واقع شود و در لفظ، استعاذه بالله من الشيطان گويد، و در حقيقت چون تصرف شيطانى است، استعاذه بشيطان من الله واقع شود؛ و خود استعاذه عكس مطلوب را محقق مى‏كند، و شيطان، گوينده استعاذه را مسخره مى‏كند؛ و اين سخريه نتيجه‏اش پس از كشف غطا و برچيده شدن پرده طبيعت معلوم شود.
و مثل چنين شخصى كه استعاذه‏اش فقط لفظيه است مثل كسى است كه از شر دشمن جرارى بخواهد به قلعه محكمى پناه ببرد، ولى‏ خود به طرف دشمن برود و از قلعه رو برگرداند و لفظاً بگويد از شر اين دشمن به قلعه پناه مى‏برم. چنين شخصى علاوه بر آنكه بر شر دشمن گرفتار مى‏شود، به سخريه او نيز دچار مى‏گردد.