سخن حكيم فرزانه ، حسن زاده آملى :
نماز عبادت جمعى دارد، كليه عبادات تكوينيه موجودات را از نبات و جماد و حيوان ...جامع عبادت قلبى و عقلى كه تشريعى نيز هست . نماز از جهت ديگر عبادت جامعه است . زيرا كه خاصيت زكوة و حج و جهاد و صوم و غيرها دارد.
امّا زكوة :
چون محك محبت است و گذشتن از ملك خويش در راه دوست و فناى خويش در هستى اوست . اين اثر در نماز ظاهر مى شود در وقتى كه در مالك يوم الدين تصديق قلبى كنى .
امّا صوم :
به جهت اينكه مفطرات روزه در نماز حرام است علاوه صمت از كلام فحلوقين لازم است .
امّا حجّ:
براى اينكه توجه ظاهرى به كعبه ظاهرى مى كنى از دور توجه مى كنى امّا در عوض توجه به كعبه حقيقى مى نمايى كه عبارت از دل است كه در عالم بدن انسان به منزله كعبه است .
امّا جهاد:
زيرا كه جهاد با نفس اماره است كه جهاد اكبر است .⁽³³⁾