قرآن کریم، مخلصین را در یک جا و مخلصین را در جای دیگر یاد می کند و می فرماید: «وما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین» (27)گاهی انسان برای رضای خدا نماز می خواند و روزه و اعمال عبادی دیگر را انجام می دهد و چیزی منظور او نیست؛ ولی گاهی حتی خود را هم نمی بیند و همه شئون حیاتی خود را برای خدا می خواهد که صورت اولی «اخلاص العبادة لله» و دومی «اخلاص النفس لله» است. اگر مراحل اخلاص عبادت برای خدا و بعد از آن، مراحل اخلاص نفس برای خدا هم پایان رسد، آنگاه خدا در بین این مخلصین عده ای را مخلص می کند(28).

مخلصین سه وصف دارند که مهمترین آن این است که فقط آنان می توانند خدا را وصف کنند؛ چنانکه قرآن کریم می فرماید:
«سبحان الله عما یصفون الا عباد الله المخلصین» (29).
این معنا، بسیار بالاتر از آن است که:
«لا یحصی نعمائه العادون و لا یؤدی حقه المجتهدون» (30)
و مربوط به مقام شکر و فعل است؛ چون مقام وصف، مقام دیگری است. بنابراین، باید مخلصین به جایی رسیده باشند که مجاری ادراکی آنان با نور حق، تامین شده باشد:
«کنت سمعه... و بصره... و لسانه» (31).
از این رو آنان با زبان، چشم و گوش سخن حق می گویند و تماشا می کنند و می شنوند و لذا در وصف او ماذون هستند.
حاصل آنکه: گاهی انسان ظاهرا مسلمان و باطنا کافر است که
«هم للکفر یومئذ اقرب منهم للایمان» (32)
یا
«و اذا لقوا الذین امنوا قالوا امنا و اذا خلوا الی شیاطینهم قالوا انا معکم انما نحن مستهزؤون» (33)

این قسم منافق، خارج از بحث است، اما حدیث معروف که می گوید:
«اگر ظاهر کسی، بهتر از باطنش باشد، او پیش ما منافق است» (34)

در باره مسلمانها و مؤمنان است. همان گونه که اکثر مؤمنان مشرکند :
«ما یؤمن اکثرهم بالله الا و هم مشرکون» (35)

اکثر آنان نیز منافقند و می توان گفت : «و ما یؤمن اکثرهم بالله الا و هم منافقون» !

گاهی شخصی، مسلمان و ارادتمند به اهل بیت طهارت (علیهم السلام) است و در مراسم سوگ و ماتم آنان نیز حضور دارد، به وظیفه اش هم عمل می کند، واجبها را انجام می دهد و محرمات را ترک می کند و در یک کلام، در مسیر دین است، اما ظاهرش بهتر از باطن اوست. این رویه یک نوع نفاق مرموزی است که در درون او وجود دارد، چنین انسانی به مخلصین نمی رسد، چه رسد به مخلصین.

27. سوره بینه، آیه 5.28. رجوع کنید به رساله سیر و سلوک، منسوب به بحرالعلوم.29. سوره صافات، آیات 159-160.30. نهج البلاغه، خطبه 1.31. کافی، ج 2، ص 352، ح 8.32. سوره آل عمران، آیه 167.33. سوره بقره، آیه 64.34. کافی، ج 2، ص 396، ح 6.35. سوره یوسف، آیه 106.

منبع : مبادی اخلاق در قرآن > بخش سوم: اهمیت و آثار اخلاق > فصل پنجم: نقش اخلاق در گرایش به لذات برتر > مخلص و مخلص