به جز نمازهاى واجب روزانه (17 ركعت)، نمازهاى دیگرى هم وجود دارد كه انجام آنها مستحب است و بسیار ثواب دارد و چون این نمازها، اضافه بر نماز واجب است، به آنها نافله و نوافل گفته مى‏شود (نقل، به معناى زاید و افزون است).
تعداد ركعت‏هاى نمازهاى مستحب، دو برابر ركعات واجب، یعنى 34 ركعت است، بدین شرح:
1- نافله نماز صبح، دو ركعت، قبل از نماز صبح.
2- نافله نماز ظهر، هشت ركعت، قبل از نماز ظهر.
3- نافله نماز عصر، هشت ركعت، قبل از نماز عصر.
4- نافله نماز مغرب، چهار ركعت، بعد از نماز مغرب.
5 - نافله نماز عشاء، دو ركعت نشسته، بعد از نماز عشاء.
6- نافله شب، یازده ركعت، پیش از اذان صبح، كه هشت ركعت آن «نافله شب» نام دارد، دو ركعتش به نام «شفع»، و یك ركعت دیگرش به نام «وتر» است.(462)
در حدیث است كه: نمازهاى نافله، به منزله هدیّه است و در هر صورت پذیرفته مى‏شود.(463)
با همه تأكید و تشویقى كه درباره انجام نمازهاى مستحبى است، اداى آنها باید از روى علاقه و عشق باشد و انسان، بر خودش آنها را تحمیل نكند. سعى كند كه ابتداء آمادگى روحى و علاقه و كشش قلبى بیابد، آنگاه به انجام آنها بپردازد.
امام رضا علیه السلام فرموده است:
دل‏ها، گاهى اقبال و آمادگى دارند، و گاهى نه. عبادت را وقتى كه دل‏ها آماده است انجام دهید.(464)
به همین دلیل، در نمازهاى مستحب، برخى ارفاق‏ها و تسهیلاتى وجود دارد كه در نمازهاى واجب نیست. این آسان‏گیرى، براى جذب بیشتر افراد است. از جمله اینكه:
1- نماز مستحب را، هم مى‏توان ایستاده خواند، هم نشسته.
2- در نمازمستحب، مى‏توان فقط سوره حمد را خواند وبه ركوع رفت.
3- در نماز مستحب، شكّ میان ركعت اوّل و دوّم، نماز را باطل نمى‏كند و نمازگزار مى‏تواند تصمیم بر هر كدام بگذارد.
4- انجام كم و زیادهاى اشتباهى در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.
5 - براى نمازهاى واجب، بهتر است انسان به مسجد برود ولى درباره نوافل، چنین دستورى نیست.
این ساده‏گیرى‏ها براى تشویق افراد به این عبادت‏هاى سازنده است. حتى اگر نماز مستحب را كسى در وقتش نتوانست بخواند، قضاى آنرا مى‏تواند انجام دهد، كه در اینصورت، طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات كرده و مى‏فرماید: به بنده‏ام بنگرید! چیزى را كه بر او واجب نكرده‏ام، قضا مى‏كند! (و در حدیث دیگرى افزوده شده كه: شما را شاهد مى‏گیرم كه او را آمرزیدم)(465)
در حدیثى آمده: نماز نافله، جبران كننده نواقصى است كه در نمازهاى واجب است.(466)
و... همچون صدقه‏اى است كه انسان مى‏پردازد.(467)
نماز شب‏
در میان نوافل، «نماز شب» جایگاه خاصّى دارد و تأكید فراوانى كه در آیات قرآن و احادیث درباره آنست، به مراتب بیش از نمازهاى دیگر مستحب است و به همین جهت، اولیاء خدا بر آن مداومت و مواظبت داشتند و به تهجّد و عبادت نیمه شب مى‏پرداختند. تا آنجا كه نماز شب را خداوند، بر بنده محبوبش حضرت محمد صلى الله علیه وآله واجب ساخته و چنین فرمان داده بود: «وَمِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ»(468) بخشى از شب را بعنوان نافله به تهجّد بپرداز و سحرخیزى كن.
قرآن، در توصیف كسانى كه نیایشگران شب واهل نمازشب‏اند، مى‏فرماید: «الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ»(469) استغفاركنندگان در سحرها.
«وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِیماً»(470) آنان كه در حال سجود و قیام، براى خدا شب زنده دارى مى‏كنند.
«كانوا قَلیلاً مِنَ اللّیلِ ما یَهْجَعُون»(471) مردان خدا، مقدار كمى از شب را مى‏خوابیدند.
در آیه دیگر مى‏خوانیم: مردان خدا براى انجام نیایش سحرگاهان و نماز شب، از بستر گرم فاصله مى‏گیرند و به نماز شب مشغول مى‏شوند، پاداش آنان، غیر از بهشت و حوریان و... چیزهایى است كه خداوند برایشان ذخیره كرده كه موجب روشنى دیدگانشان است: «فَلَاتَعْلَمُ نَفْسٌ مَّآ أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ»(472)
از این رو، نماز شب، مورد عنایت تمام انبیاء بوده(473) و رسول خدا چندین مرتبه حضرت على را به نماز شب سفارش نموده و فرموده است:
«علیك بِصلاة اللیل، علیك بصلاة اللیل، علیك بصلاة اللیل»(474) بر تو باد، نماز شب.
و در حدیث است: «شرفُ المؤمنِ صَلاتُهُ بالَّیل»(475) شرف مؤمن به نماز شب اوست.
و امام صادق علیه السلام فرمود: در خانه هایى كه نماز شب خوانده مى‏شود و قرآن تلاوت مى‏گردد، آن خانه‏ها نزد آسمانیان، همچون ستاره‏ها درخشانند.(476)
گذشته از آن، سحرخیزى و استفاده از هواى مفید آن هنگام، براى بدن، نشاط آور است و در حدیث است كه: «قیامُ اللیلِ مُصِحَةُ الْبَدَنِ»(477) شب زنده دارى، بدن را تندرست مى‏كند.
و در حدیث دیگرى اضافه بر آثار معنوى آن، خاصیت درد زدایى براى آن بیان شده است: «... ومُطردةُ الدّاءِ عَنْ اَجْسادِكم»(478)
نماز شب، نشان عشق و محبت انسان به آفریدگار است و این علاقه، انسان را از خواب، جدا مى‏كند و به راز و نیاز نیمه شب، با محبوب وامى‏دارد، و اگر آن عاشق نباشد، انسان با چه انگیزه‏اى، در تنهایى و تاریكى، از استراحت دست بشوید و در خلوتى عارفانه، به گفتگو با معشوق بپردازد؟
در یك حدیث قدسى از قول خداوند، مى‏خوانیم:
«كَذِبَ مَنْ رَعَمَ اَنَّهُ یُحِبُّنى فَاِذا جَنَّهُ اللَّیلُ نامَ عَنّى، اَلَیْسَ كُلُّ مُحِبٍّ یُحِبُّ خَلْوَةَ حَبیبهِ؟»(479)
دروغ مى‏گوید آنكه مدّعى محبّت من است، ولى وقتى شب او را فرا مى‏رسد، مى‏خوابد، آیا مگر نه اینكه هر عاشقى، خلوت با معشوق را دوست دارد؟...
نماز شب، توفیقى مى‏خواهد كه آنرا هم باید از خدا طلبید.
گاهى گناهان و دروغ‏ها، سبب محرومیّت انسان از نماز شب مى‏گردد و شیرینى عبادت و نیایش، از انسان گرفته مى‏شود.
در حدیث است: «اِنّ الرَّجُلَ لَیَكْذِبُ الْكِذْبَة فَیُحْرَمُ بِها عَنْ صَلاةِ اللَّیْلِ»(480) گاهى كسى دروغ مى‏گوید، و به همین سبب از نماز شب محروم مى‏شود.
انسان، با تداوم نماز شب و تهجّد و عبادت‏هاى شبانه، مى‏تواند به مقامى از كمال و صفاى نفس و قرب به خدا برسد كه چشم و گوش و دستِ خدایى پیدا كند (جز حق نبیند، جز حق نشنود و جز حق، عمل نكند) و به آنجا برسد كه هر دعایى كند، مستجاب گردد.(481)
462) در بحار الانوار، تمام جلد 84، به روایات مربوط به نمازهاى مستحب اختصاص یافته و صدها حدیث در این باره نقل شده است.

463) قصارالجمل، ج 2.
464) ان للقلوب اقبالاً وادباراً... بحارالانوار، ج 84، ص 47.
465) بحارالانوار، ج 84، ص 43، وسائل‏الشیعه، ج 3، ص 56.
466) مستدرك الوسائل، ج 1، ص 177.
467) قصارالجمل، نافله.
468) اسراء، آیه 79.
469) آل عمران، آیه 17.
470) فرقان، آیه 64.
471) ذاریات، آیه 18.
472) سجده، آیه 17.
473) بحارالانوار، ج 84، ص 136.
474) وافى، ج 2، ص 22.
475) وافى ج، 2، ص 21.
476) وافى، ج 2، ص 22.
477) وسائل‏الشیعه، ج 5، ص 272.
478) وافى ج 2، ص 22.
479) نقل از: مصباح الشریعه.
480) نورالثقلین، ج 3، ص 204.
481) ثواب الاعمال، ص 88.