« اصلاحات در ساحت نماز » نام کتابی است که حدود 10 سال قبل برای شرکت در مسابقه ای که هر ساله توسط ستاد اقامه ی نماز برگزار می شود نوشتم. این کتاب گرچه در آن دوره شایسته ی تقدیر شناخته شد و جوایزی نیز به آن تعلق گرفت اما هرگز به چاپ نرسید. اکنون تصمیم گرفته ام آن را در دو قسمت تقدیم خوانندگان سایت کنم. امیدوارم مورد پسند قرار گیرد.

6- نماز –کسب صفات حسنه و دفع صفات رذیله

« احادیث »

1- قال الصادق علیه السلام : افضل ما یتقرب به العبد الی الله بعد معرفة به الصلوة و بر الوالدین و ترک الحسد و العجب و الفخر . (59)

بهترین وسیله ای که انسان را به خدا نزدیک می سازد بعد از خداشناسی ، نماز و نیکوکاری به والدین و ترک رذیله های حسد و عجب و فخرفروشی است .

2- قالت فاطمة الزهراء علیها السلام : [ جعل الله ] الصلوة تنزیها لکم عن الکبر . (60)

خداوند نماز را جهت دوری شما از کبر و خودپسندی مقرر فرمود .

3- قال علی علیه السلام : و السجود النفسانی فراغ القلب من الفانیات و الاقبال بکنه الهمّة علی الباقیات و خلع الکبر و الحمیّة و قطع العلائق الدنیویة و التعلی بالخلائق النبویة . (61)

سجده ی نفسانی ( که روح سجده است ) رها بودن دل از امور فناپذیر و روی آوردن با تمام وجود به امور جاودان و کندن کبر و تعصب بیجا و قطع همه ی علائق دنیوی و آراسته شدن به اخلاق نبوی است .

4- قال الصادق علیه السلام : ان الرجل لیکذب الکذبه فیحرم بها صلاة اللیل . (62)

همانا مردی دروغ می گوید ، پس بخاطر آن دروغ گوئی از نماز شب محروم می شود .

5- قال رسول الله صلی الله علیه وآله : من اغتاب مسلما او مسلمة لم یقبل الله صلوته و لاصیامه اربعین یوما و لیلة الا ان یغفر له صاحبه . (63)

هر کس غبیت مرد یا زن مسلمانی را کند ، تا چهل شبانه روز نماز و روزه اش پذیرفته نیست مگر این که غیبت شونده او را ببخشد .

6- قال الصادق علیه السلام : لا تنظروا الی طول رکوع الرجل و سجوده ، فان ذلک شیء اعتاده فلو ترکه استوحش لذلک و لکن انظروا الی صدق حدیثه و اداء امانته . (64)

به رکوع و سجده های طولانی افراد نگاه نکنید ، زیرا ممکن است به آن عادت کرده باشند و برای او یک امر عادی شده باشد ، و اگر آن را ترک کند وحشت کند ، بلکه راست گوئی و امانت داری او را بنگر.

« شرح »

« پرورش ارزش های اخلاقی در پرتو نماز »

نماز کانون و وسیله پرورش اخلاص و فضائل اخلاقی و عصیان بر ضد طاغوت نفس و هوی های نفسانی است ، زیرا نماز انسان را از لاک مادیت خارج ساخته و به ملکوت آسمان ها پیوند می دهد ، و با ملکوتیان همنوا می سازد ، نماز روح اخلاص و بندگی خدا را زنده می کند ، و صفات الهی را که در اقوال نماز آمده در صفحه ی قلب انسان ترسیم می نماید و دل را حرم خدا می سازد و انسان ها را به سوی نیکی ها و ارزش های معنوی سوق می دهد و اثر بسزایی در دوری از امور مادی و نزدیک شدن به پیشگاه خدای بزرگ دارد. نماز روح خداشناسی و ارتباط با حریم عشق خدا را می آموزد و در پرتو چنین ارتباطی نهال های اخلاق عالی انسانی جوانه می زند و شکوفا شده و به ثمر می رسد .

چکیده ی سخن این که : نماز را به عنوان یک عبادت خشک با احساسات کور و گنگ و بی اثر تعقیب نکنیم و آن را در گوشه های مسجد زندانی ننماییم بلکه باید نماز به صحنه آید و آثار آن آشکار گردد و بعنوان منبع فضائل و کانون ارزش ها تجلی کند برای روشن شدن بیشتر این موضوع در اینجا به ذکر چند نمونه از روش پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در رابطه با بهره برداری از نماز می پردازیم :

1- امام صادق علیه السلام فرمودند : رسول خدا صلی الله علیه و آله با مسلمانان ، به خواندن نماز ظهر با جماعت شروع کردند ، ولی بر خلاف معمول ، دیدند آن حضرت دو رکعت آخر نماز ظهر را با شتاب به پایان رسانیدند. بعد از نماز ، مردم از آن حضرت پرسیدند : « چه شده ؟ مگر حادثه ای رخ داده که شما نماز را با عجله تمام کردید؟ » پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند : اما سمعتم صراخ الصبی : « آیا شما فریاد گریه ی کودک را نشنیدید؟! »

معلوم شد که آن حضرت در وسط نماز صدای گریه ی کودک را شنیده و کسی نبوده که او را آرام کند ، آن حضرت برای آرام کردن و نوازش آن کودک ، نماز را سریع انجام داده است. این ماجرا ، بیانگر آن است که نماز ، رابطه مستقیم با کارهای نیک دارد و حتی گاهی باید برای انجام کارهای نیک و ارزش های تربیتی ، نماز را طول نداد. شبیه این مطلب در احکام نماز این که : هر گاه شخصی در وقت وسیع مشغول نماز شد ، و طلبکار نزد او آمد و مطالبه ی طلب خود را کرد و به او مهلت نداد که نمازش را تمام کند ، هرگاه او در حال نماز ، نتواند بدهکاری خود را ادا کند ، واجب است نمازش را قطع نماید و بدهکاری خود را بپردازد و سپس نماز بخواند. امثال این مسأله بسیار است ، و این نشانگر آن است که نباید نماز موجب تأخیر ادای حق گردد ، چرا که نماز کانون فضیلت است ، بنابراین نه تنها مانع برقراری حقوق نیست ، بلکه سوق دهنده به آن است .

2- روزی پیامبر صلی الله علیه و آله نماز می خواندند ، وقتی که به سجده رفتند امام حسین علیه السلام که در آن هنگام خردسال بودند برپشت پیامبر سوار شد و شروع به بازی نمود. هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله می خواست سر از سجده بردارد ، او را می گرفت و به زمین می نهاد. یک نفر یهودی ناظر این صحنه بود ، پس از نماز به پیامبر عرض کرد : « راستی شما با کودکانتان ، اینگونه رفتار می کنید ، ما هرگز این گونه محبت به کودک ، نشان نمی دهیم » . پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمودند : « اگر شما به خدا و رسولش ایمان داشتید اینگونه به کودکان خود محبت می نمودید » ( با توجه به این که یکی از ارکان تربیت صحیح کودک ، پرورش عواطف او در پرتو مهربانی به او است ) . همین شیوه ی مهر انگیز رسول خدا (ص) آن چنان ، آن یهودی را به اسلام جذب کرد ، که او همان دم مسلمان شد . (66)

3- روزی رسول خدا (ص) در شأن و فضیلت نماز ، سخن می گفت ، و به مسلمین سفارش می کرد که به مسجد بروند و در انتظار وقت نماز به سر برند ، و آماده باشند ، تا وقت نماز فرا رسد ، و نماز را بپادارند ، ولی از آن جا که نماز کانون پرورش ارزش های اخلاقی است ، و ممکن است افرادی به مسجد برای انتظار نماز بروند و بنشینند و در این فرصت ، مثلا غیبت کنند ، که برخلاف هدف نماز است ، به مسلمانان هشدار دادند و فرمودند :

« الجلوس فی المسجد لانتظار الصلاة عبادة مالم تحدث . یعنی : نشستن در مسجد برای انتظار نماز ، عبادت است ، در صورتی که حدثی رخ ندهد . »

شخص پرسید : منظور از حدث چیست ؟ فرمودند : الاغتیاب : « غیبت کردن » (67)

به این ترتیب رسول خدا صلی الله علیه و آله اعلام کردند که حریم نماز را نیز حفظ کنید ، همان گونه که خود نماز ، کانون پرورش فضائل است ، حریم نماز باید از آلودگی های گناه پاک باشد و نمونه ی فضائل انسانی گردد .

« درس تواضع در پرتو نماز »

یکی از اسرار نماز این است که ، خودبینی و تکبررا درهم می شکند و درس تواضع در برابر خدا می آموزد ، زیرا انسان در هر شبانه روز در هفده رکعت نماز واجب ، 34 بار پیشانی برخاک و زمین می نهد و به سجده می افتد ، که سمبل نهایت تواضع است ، و در سجده خود را همچون پر کاهی در میان اقیانوس بزرگ می نگرد ، بلکه صفری در برابر وجود بی نهایت خدا می بیند ، و به این ترتیب خود را بنده ی کوچک و ناچیز خدا دانسته و هر گونه خودخواهی و غرور را از خود دور می سازد. و این که دعا و گریه از خوف خدا در نماز موجب افزایش ارزش نماز می شود و همچنین هر گاه انسان خدا را بخاطر عظمتش عبادت کند ، بیانگر تواضع بیشتر در برابر عظمت خدا است. از طرفی ، امور مستحبی که در کنار نماز است ، مانند تحت الحنک به گردن آویزان کردن و خشوع و حضور قلب و پیشانی روی خاک نهادن و دعاهایی که در درون نماز و در تعقیبات نماز آمده ، همه و همه تواضع انسان را بیشتر می سازند .

کوتاه سخن آن که : نماز ، روح تواضع و کوچکی در برابر خدا را در انسان زنده و تقویتمی کند و عظمت الهی را در جای جای قلب انسان برقرار می سازد و هر گونه کبر و نخوت را که زشت ترین صفت حیوانی است ، از صفحه قلب انسان می زداید ، به این ترتیب نماز وسیله ی پرورش بزرگترین فضیلت معنوی و تکامل می گردد و آن فروتنی و کوچکی در برابر خدا است که موجب ارتقاء مقام خواهد شد. و بطور کلی پرستش آمیخته با تواضع است و در نهاد هر انسانی وجود دارد ، اسلام این خواسته ی فطرت را به شیوه ی صحیح که تواضع در برابر خدا است هدایت نموده است و هر گونه تواضع کاذب مانند تواضع در برابر بت ها و خدایان ساختگی را مردود شمرده است .

7 –نماز –اصلاح ذات البین و روابط خانوادگی

« احادیث »

1- قال رسول الله صلی علیه و آله : ما عمل ابن ادم شیئا افضل من الصلاة و صلاح ذات البین و خلق حسن . (68)

انسان هیچ عملی انجام نمی دهد که بهتر از نماز و آشتی دادن مردم و خوش اخلاقی باشد .

2- قال علی علیه السلام : فانی سمعت جدکما- صلی الله علیه و آله- یقول : صلاح ذات البین افضل من عامة الصلاة و الصیام . (69)

از پیامبر شنیدم که می فرمودند : اصلاح ذات البین از تمامی نماز و روزه برتر است .

3- قال رسول الله صلی علیه و آله : ثلاثة لاترفع صلاتهم فوق رؤوسهم شبرا : ... و امرأة باتت و زوجها علیها ساخط ، و أخوان متصارمان . (70)

نماز سه نفر از بالای سرشان یک وجب هم بالا نمی رود : ... زنی که شب را به روز می برد و حال آن که شوهرش بر او خشمگین است و دو برادر از هم جدا شده .

4- قال الصادق علیه السلام : من نظرالی ابویه نظرماقت و هما ظالمان لم یقبل الله له صلاة. (71)

هر که به پدر و مادر نگاه تند و خشم آلود کند ، اگرچه بر وی ستم کرده باشند ، خداوند نمازش را نمی پذیرد .

5- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : من کان له امراة تؤذیه لم یقبل الله صلاتها و لاحسنة من عملها حتی تعینه و ترضیه و ان صامت الدهر ... و علی الرجل مثل ذلک الوزر اذا کان لها مؤذیا ظالما . (72)

زنی که شوهر خود را بیازارد ، نماز و اعمال نیک او مورد پذیرش الهی قرار نمی گیرد مگر آن که به کمک او بپردازد و رضایتش را جلب کند ، گرچه همیشه روزه دار باشد ... و البته شوهر نیز دارای همین نوع از عقاب است در صورتی که همسر خویش را بیازارد و به او ظلم روا دارد.

« شرح »

از مهم ترین مشکلات جوامع امروزی از هم گسیختگی کانون خانواده است ، به همین علت در چنین جوامعی انواع و اقسام فسادها رایج است و جوانان که آینده سازان هر مملکتی هستند با افتادن در دام این فسادها نیرو و استعداد جوانی را از دست داده تبدیل به عناصری بی فایده و حتی مضرمی گردند و از این رو چنین جوامعی رو به سوی انحطاط می روند. پیشرفت علم و تکنولوژی در چنین کشور هایی ضعیف شده و کشورها از رسیدن به سعادت و کمال باز می مانند. کانون گرم خانواده است که می تواند جوان را از گرفتار شدن در منجلاب انواع فسادها نجات بخشد و می بینیم که دین مبین اسلام چه قدر به روی حفظ این کانون و گرمی آن تأکید دارد و برای حفظ آن تا آن جا پیش رفته است که حتی اگر جوانی مورد ظلم پدر و مادر واقع شود باز هم حق حتی یک نگاه تند و خشم آلود را هم به پدر و مادر ندارد چه برسد به حرکات بدتر که در غیر این صورت نمازش در درگاه الهی پذیرفته نیست. از سوی دیگر هم در روایات آمده زنی هم که شوهرش را بیازارد نمازهایش قبول نیست. آری اگر در روابط زناشویی اختلالی ایجاد شود دامنه ی این اختلال به سطح اجتماع خواهد کشید و اجتماع است که دچار ضربه خواهد شد. مردی که با همسرش اختلاف دارد در اجتماع و هنگام کار آشفته و بی حوصله است و کاری را که برعهده دارد با دقت و حوصله و درست و صحیح انجام نمی دهد. و همسری هم که با شوهر اختلاف دارد در خانه عملکرد ضعیفی دارد و در تربیت فرزندان دچار اهمال خواهد شد.

اسلام با تأکید برحفظ حریم در روابط بین زن و شوهر از این گونه مشکلات جلوگیری می کند و اصولا تشویق به اصلاح ذات البین تشویق به داشتن جامعه ای با صفا ، صمیمی ، پرتلاش و نهایتا موفق و سعادتمند است. و نقش نماز در تشکیل چنین جامعه ای با اندکی تأمل غیر قابل انکار است .

8- نماز –قبول نظم و انضباط

« احادیث »

1 - عن الصادق علیه السلام قال : امتحنوا شیعتنا عند ثلاث : عند مواقیت الصلوة کیف محافظتهم علیها ... . (73)

شیعیان ما را به سه مسأله امتحان کنید : اول –اهمیت به اوقات نماز که آیا اول وقت نماز را برپامی دارند یا خیر ؟ ... .

2- قال رسول الله صلی علیه و آله : لاینال شفاعتی من اخر الصلوة المفروضة بعد وقتها . (74)

شفاعت من به کسی که نماز واجب را تا پس از وقت آن به تأخیر اندازد نخواهد رسید .

3- قال الصادق علیه السلام فی قول الله تعالی : « فویل للمصلین ، الذین هم عن صلاتهم ساهون »، قال : تأخیر الصلوة عن اول وقتها لغیر عذر . (75)

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه فوق که « ساهون » به چه کسانی گفته می شود ؟ می فرمایند: آنان که نماز خود را از اول وقت بدون عذر به تأخیر می اندازند .

4- قال علی علیه السلام : اوصیک یا بنیّ بالصلوة عند وقتها . (76)

فرزندم ! وصیت می کنم تو را به خواندن نماز در اول وقت.

« شرح »

زیباترین و چشمگیرترین تصویری که از شخصیت ، خدمات و امتیازات هر فرد یا مجموعه ای ارائه می گردد ، تصویر نظم و انضباط است. انسان در هر یک از فعالیت ها و مقاطع زندگی در صورتی در خور تحسین تلقی می گردد که رفتار و کردار خود را به زینت انضباط مزیّن گرداند. این امتیاز به وسیله ی تمرین و دقت نصیب انسان می گردد و در جریان زندگی باید انسان در برخی از موارد خود را به رعایت نظم در برنامه ها اجبار نماید و الزاماتی در برنامه ، برخود تحمیل کند. تا به مرور زمان این خصوصیت بصورت ملکه در سایر بخش های زندگی او جریان یابد.

انجام نماز در اوقات معین و مخصوص ، آداب نماز در مورد نیت و قیام و رکوع و سجود ، و جای گرفتن هر موضوعی از نماز در محل خود ، علاوه برآثار مفیدی که در روح انسان می گذارد ، موجب نظم و انضباط در زندگی خواهد شد ، و عملا نظم و ترتیب به انسان می آموزد، و انسان را از زندگی درهم و برهم و بی انضباط باز می دارد. با توجه به این که یکی از عوامل بسیار مهم پیشرفت و تکامل ، نظم و انضباط است. امام علی علیه السلام در خطبه ای یک انسان بصیر و متعهد را در مورد نظم به نخ و تسبیح ، تشبیه می کند ، که نظم مهره ها را حفظ کرده و به همه ارتباط می دهد ، که اگر آن نخ کشیده شود ، مهره های آن ، پراکنده شده و هر کدام در جایی خواهد افتاد. (77)

در فرازی از آیه ی 103 سوره ی نساء نیز در این باره می خوانیم :

« ان الصلوة کانت علی المؤمنین کتابا موقوتا » یعنی : « همانا نماز –در وقتهای معین –وظیفه ی ثابت برای مؤمنان است » .

علامه ی شهید مرتضی مطهری در این باره می نویسد :

« عبادت که می خواهی بکنی یک وقت مشخص و معینی دارد و دقیقه اش هم حساب می شود . وقت نماز صبح از اول طلوع صبح تا اول طلوع آفتاب است و اگر عمدا یک دقیقه قبل از طلوع صبح یا بعد از طلوع آفتاب شروع کنی ، نمازت باطل است ، باید بین این دو تا باشد ، اگر بگویی آقا من فعلا خوابم می آید من دیشب بیداری کشیده ام ، الآن یک ساعت به طلوع صبح مانده ، خدا که خواب و بیداری ندارد ، مگر خدا در بین الطلوعین ( العیاذ بالله ) لباس رسمی اش را می پوشد و آماده برای قبول نمازها می شود ؟! برای خدا که تمام ساعات و همه ی لحظات علی السویّه است« لا تأخذه سنة و لا نوم » (78) من شب بیداری کشیده ام ، خیلی خوابم می آید ، می خواهم نیم ساعت زودتر نمازم را بخوانم ، ابدا ! انضباط و وقت را باید بشناسی ، جز در وقت خودش در وقت دیگر نباید نماز بخوانی. آیا از نظر خدا فرق می کند که این وقت یا آن وقت باشد ؟ نه ، از نظر تو فرق می کند. تو باید با این نماز تربیت شوی ، اگر شب تا دو نیمه شب هم بیدار بودی ، باید بین الطلوعین بیدار شوی و نمازت را بخوانی و نماز ظهر و عصر هم همین طور است ، قبل از وقت قبول نیست ، بعد از وقت هم قبول نیست. مغرب و عشا هم همین طور است. » (79)

اکنون ممکن است کسی سؤال کند: آیا بهتر نبود که انجام فریضه ی نماز به وقت معینی مقیدنمی شد ، بلکه دستور داده می شد که آن را در فرصت مناسب و هنگام آمادگی روحی انجام دهند ، تا اثر بیشتری داشته باشد؟ پاسخ این که : از نظر علم و تجربه ، قطعی است که هر گاه مسائل تربیتی در تحت شرائط و انضباط خاصی قرار نگیرد ، کم کم بدست فراموشی سپرده می شود ، و به بهانه ی این که هنوز فرصت و آمادگی روحی بدست نیامده ، تعطیل می گردد و یا موجب هرج و مرج می شود ، ولی به عکس ، وقت بندی و انجام نماز در وقت معین ، بخصوص در نماز جماعت و شکوه آن ، اثر قابل ملاحظه ای خواهد داشت ، و نماز در پرتو نظم و انضباطی که دارد ، موجب تشکیل کلاس بزرگ انسان سازی خواهدشد .

« درس نظم و انضباط از روش امام خمینی (ره) »

حضرت امام خمینی ، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، آن چنان به نظم و انضباط در زندگی ، مقیّد بود که گویا از فرائض و واجبات دینی است ، در آن هنگام که در نجف اشرف بودند ، نظم ایشان در امور به قدری چشمگیر و مورد قبول بود ، که بعضی از طلاب ، ساعت خود را با رفت و آمد ایشان به درس ، و تشّرف به حرم مطهر ، تنظیم می نمودند ، وقت شناسی ، وقت بندی ، و نظم در امور ، از ویژگی های معروف آن بزرگ مرد بود .

در حالات او نوشته اند : مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن رفیعی که از حکما و مراجع تقلید بودند ، مدتی که در تهران بودند در مسجد جمعه تهران برای نماز مغرب و عشاء ، اقامه ی جماعت می نمودند ( و این قضیه تقریبا مربوط به بیش از پنجاه سال قبل است ). آیت الله رفیعی بطور منظم به نماز جماعت نمی آمدند ، امام خمینی (ره) در آن وقت در تهران بودند ، و در نماز جماعت آیت الله رفیعی شرکت می نمودند ، شبی آیت الله رفیعی دیر کردند ، امام خمینی در میان جمعیت برخاست و خطاب به مردم ، چنین گفت :

« ای مردم ! بیائید با هم به آقا بگوئیم بطور مرتب و منظم ، سر وقت ، تشریف بیاورید ، اینگونه که ایشان می آیند ، وقت بسیاری از مردم ، تضییع می گردد ، همه ی ما با هم به آقا عرض کنیم ».

طولی نکشید که آیت الله رفیعی آمد ، یک نفر به آقا گفت :

« یک سید جوانی ( یعنی امام خمینی ) می گفت : به آقا بگوییم مرتب بیایند ، تقریبا به بی نظمی شما در آمدن اعتراض داشت! ».

آیت الله رفیعی فرمود : آن سید کی بود ؟ در آن وقت امام خمینی (ره) در یک طرف در چند قدمی مشغول نماز بودند ، آن شخص امام را نشان داد ، همین که چشم آقای رفیعی به امام افتاد ، فرمود :

« ایشان حاج آقا روح الله هستند ، مرد بسیار فاضل و وارسته و بسیار با تقوا و منظم می باشند ، اگر یک وقت دیر آمدم ، ایشان را جلو ببرید تا بجای من نماز بخواند ، حق با ایشان است . » (80)

آری ! نماز ، یک برنامه ی منظمی است که روح انضباط را در انسان تقویت می کند و اوقات آن بر اساس حرکت منظم خورشید ، و سفیده ی سحر قرار گرفته و شرائط و اجزاء آن همچونمهره های تسبیح است که نماز و ارتباط با خدا ، نخ آن مهره ها است ، به این ترتیب روح سست و سهل انگار و یا سرکش انسان در کلاس نماز تعدیل و تنظیم می شود و از کند روی و تندروی ، محفوظ می ماند .

« نماز و وحدت جهت »

از جمله مواردی که درس نظم و ترتیب به نمازگزاران می دهد ، وجوب نماز خواندن بطرف قبله و مسأله ی « وحدت جهت » است . نمازگزار باید رو به قبله بایستد ، هر شبانه روز باید جهت و خط خودش را روشن کند ، قبله ی او باید ساده و پاک باشد ، قبله و جهت او را باید خداوند تعیین کند نه خودش و نه طاغوت ها ، هر مکان و جهتی ارزش قبله شدن ندارد ، قبله رمز شناسایی مسلمین از دیگران است از این جهت به مسلمین « اهل قبله » می گویند ، مسلمانان با هر سلیقه و تفکر و از هر نسل و نژادی ، باید جهت واحدی داشته باشند . اگر مال و مقام هر لحظه دل ما را به سویی می کشد ، هنگام نماز باید دل از همه بکنیم و جهت و خط خود را مشخص کنیم . کسی که جسم خود را رو به خانه ی خدا کرد آمادگی آن را پیدا می کند که قلب و روح خود را متوجه صاحب خانه کند .

علامه شهید آیت الله مطهری ( قدس سره ) در این باره می فرمایند :

[ اسلام می گوید هنگام نماز ] همه رو به یک نقطه بایستند ، با این که خود اسلام تصریح می کند که از نظر واقعیت عبادت رو به هر طرف بایستید فرق نمی کند. « و لله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الله » (81)از نظر واقعیت عبادت ، ما رو به مشرق یا مغرب ، شمال یا جنوب ، رو به هر طرف که بایستیم ، فرق نمی کند ، یعنی این طور نیست که اگر رو به کعبه بایستیم با خدا مواجه هستیم ولی اگر رو به کعبه نایستیم و به طرف دیگر بایستیم با خدا مواجه نیستیم. ولی در عین حال اسلام به خاطر یک مصلحت تربیتی اجتماعی که با روح عبادت ارتباط ندارد یعنی روح عبادت متوقف به آن نیست چنین استفاده ی تربیتی در اینجا می کند ، می گوید بجای این که نمازی که می خوانی ، به هر طرف که می خواهی باشد ، همه ی مردم رو به یک نقطه ی معین بایستند تا افراد بفهمند که باید یک جهت باشند ، یعنی این درسی است برای وحدت و اتحاد و یک جهت داشتن و رو به یک سو بودن.

ولی وقتی که می خواهد نقطه ای را انتخاب کند چه نقطه ای را انتخاب می کند؟ با این که می گوید نسبت همه جا با خدا متساوی است. « ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا » (82)یعنی اولین معبد و اولین مسجدی که برای عبادت خدای یگانه ساخته شد . ضمنا ما را با تاریخ گذشته مربوط می کند : « سنت ابراهیم و قبل از ابراهیم همه را بیاد آورید » . چون درست است که کعبه به دست ابراهیم بنا شد ولی قبل از او هم بوده ، و بر حسب روایات ، ابراهیم آنچه را که در زمان نوح و یا قبل از نوح بنا شده بود تجدید بنا کرد ، و بعد از تجدید بنای ابراهیم دیگر باقی ماند. یعنی هیچ وقت مدتی نگذشته است که کعبه خراب باشد ؛ هرگاه خراب شده تجدید بنا کرده اند ، نه این که مدت زمانی باشد که مخروب مانده باشد.

خود این انتخاب ، احترامی است به عبادت ، یعنی عبادت آنچنان مهم است که اولین نقطه ای که در جهان برای عبادت وضع شده ، اولین مسجد ، اولین معبد ، امروز هم باید رو به آن نقطه ایستاد. مسأله تقدیس آتش در زمان زردشتی ها از قدیم الایام یعنی از بیش از هزار سال پیش در آن مجالس بحثی که تشکیل می شد –مخصوصا در زمان مأمون و بعد از آن –مطرح بوده است و وقتی مسلمین به زردشتی ها بخاطر آتش پرست بودن اعتراض می کردند آن ها توجیه می کردند ، گاهی می گفتند اگر ما آتش پرست هستیم شما هم خاک پرست هستید برای این که رو به کعبه می ایستید ، و گاهی می گفتند ، آتش پرست نیستیم آنچنان که شما خاک پرست نیستید ، ما رو به آتش می ایستیم نه اینکه آتش را پرستش می کنیم.

این حرف در هیچ شکلش حرف درستی نیست . احساسی که یک نفر مسلمان در مورد کعبه دارد و احساسی که یک نفر زردشتی در مورد آتش دارد –و هر دو احساس ناشی از تعلیماتی است که متون موجود دینی به آن ها داده است –خیلی فرق می کند . یک نفر مسلمان که رو به کعبه می ایستد هیچ وقت تصور نمی کند که دارد کعبه را تقدیس می کند ، و حتی در ذهن یک بچه هم نمی آید که هنگام رکوع و سجود دارم کعبه را تعظیم می کنم ؛ ولی هر آتش پرستی دارد آتش را پرستش می کند ، حالا به هر نوعی ، بعنوان مظهری [ از خدا ] یا به هر عنوان دیگر. نمی گویند آتش را خالق می دانیم . هر بت پرستی هم بت را خلق کننده نمی داند بلکه آن را تقدیس می کند . یک آتش پرست نیز آتش را تقدیس می کند. به هر حال این که هنگام نماز همه باید رو به یک جهت بایستند ، خود نوعی شکل دادن به عبادت است.

روح عبادت یک امر مجردی است که اگر انسان در گوشه ی خلوتی هم باشد و بقول سعدی سر به جیب مراقبت فرو برد و خدا را یاد کند ، آن روح برای او حاصل شده است ، ولی اسلام چنین عبادتی را قبول ندارد . (83)

9- نماز –نظافت و بهداشت

« احادیث »

1- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مفتاح الصلوة الطهور . (84)

کلید نماز ، پاکی است .

2- قال رسول الله صلی علیه و آله : لولا ان اشق علی امتی ، لأمرتهم بالسواک مع کل صلوة . (85) اگر بر امت من سخت و دشوار نبود ، به آن ها دستور می دادم که با هر نماز مسواک بزنند .

3- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : رکعتین بسواک ، احب الی الله –عزوجل –من سبعتین رکعة بغیر سواک . (86)

2 رکعت نماز با مسواک ، نزد خداوند از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک بهتر است .

4- قال علی علیه السلام : النظیف من الثیاب یذهب الهم و الحزن و هو طهور للصلوة . (87)

لباس تمیز غم و ناراحتی را بر طرف کرده و آن لباس پاک ( مناسب ) نماز است .

5- قال الرضا علیه السلام : و لا تصل و بک شیء من الاخبثین و ان کنت فی الصلوة فوجدت غمزا فانصرف . (88)

در حالی که در فشار از ادرار و مدفوع هستی به نماز نایست و اگر در نماز بودی و احساس فشار و ناراحتی از آنها نمودی پس از نماز منصرف شو .

6- قال رسول الله صلی علیه و آله : جنّبوا مساجدکم النجاسة . (89)

مساجد خود را از نجاسات دور نگه دارید .

« شرح »

هر نمازگزاری اگر بخواهد که نمازش صحیح باشد الزاما باید لباس و بدن خود را از نجاسات پاک کند ، از طرفی هم نمازگزاری که می داند هر رکعت نماز با مسواک بهتر از 70 رکعت نماز بدون مسواک است ، مسواک را رها نمی کند. نمازگزاری که می داند با جنابت نمازش باطل است به فکر غسل می افتد و غسل او را به فکر ساختن حمام می اندازد و وجود حمام آغازی است بررابطه ی نمازگزار و پاکی. از این که به نمازگزاران می گویند در وضو ده سیر آب مصرف کنید و بیشتر از آن اسراف است از همینجا می فهمیم که باید آب وضو یکبار مصرف باشد زیرا در وضو از یک ظرف یا حوض که ده سیر مصرف نمی شود بلکه آب مصرفی بجای قبلی باز می گردد . در هر حال تأثیر این نظم و طهارت در سایر بخش های زندگی نمازگزار نیز باقیمی ماند و او را بعنوان شخصیتی آراسته و نظیف معرفی می کند. حال برای اینکه اثرات بهداشتی نماز بیشتر آشکار شود به نکات زیر توجه کنید :

« آثار بهداشتی وضو »

1- شستن دست و صورت با آب تمیز و وضو ساختن قبل از هر نماز ضمن پاکیزگی و پیشگیری از بیماری های عفونی ، بدن انسان را از اثرات اشعاع یون ساز و مواد شیمیائی نامرئی که در هوا پراکنده هستند پاکیزه می سازد. مسّ دو افق انتهای بدن ( مس فرق سر و مس پا که از ارکان وضو هستند ) در دفع بارهای الکتریسیته از روی بدن مؤثر است.

دکتر مصطفی احمد شهاتا متخصص حلق و بینی در مصر در نتیجه ی تحقیق علمی پزشکی نشان داده است که در افراد نمازگزار و کسانی که قبل از وضو دهان و بینی خود را هم با آب شستشو می دهند ( که در اصطلاح فقهی به آن مضمضه و استنشاق می گویند ) آمار سینوزیت حداقل است. (90)

2- قبض و بسطی که عروق جلدی در قالب جریان آب در وضو بر آنها می یابند موجب ازدیاد حرکت قلب و نشاط مبادلات جسمی می گردد و حرکات تنفسی ، جذب اکسیژن و دفع کربن را آسان می نماید و سبب تمدد اعصاب می شود. همچنین او را از ابتلاء به بیماری های مختلف مصون می دارد. همان گونه که شستشوی اجباری دست ها برای وضو روزانه حداقل 5 بار ، عامل نظافت دست ها و پیشگیری از ورود میکروب های مختلف به دهان و ابتلاء به بیماری گوارشی و سایر امراض صعب العلاج می شود. (91)

3- شستن قسمت هایی از بدن ، آن هم روزی چند بار با فواصل خاصی از کار و زندگی روزانه ، باعث استراحت و آرام سازی عضلات و تخفیف تشنجات جسمی و روانی انسان می شود و شاید این سخن بتواند برای این سفارش حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله که فرموده اند : « بهنگام خشم ، برای فرو نشاندن آن وضو بگیر » توضیحی پذیرفتنی و در عین حال ساده باشد .

در مستحبات وضو ، مسواک کردن ، سه بار مضمضه کردن یعنی آب پاکیزه به درون دهان بردن و دهان را با آب شستن و به بیرون ریختن آن و نیز سه بار استنشاق یعنی بالا کشیدن آب به درون بینی و به بیرون ریختن توصیه شده که اهمیت این اقدامات بهداشتی لااقل در زمان ما پوشیده نیست ، بعنوان مثال به مطالعه ای که درباره ی استنشاق آب به درون بینی توسط گروهی از متخصصین طی سه تحقیق علمی در دانشکده ی پزشکی دانشگاه قاهره صورت گرفته اشاره می کنیم :

بینی علیرغم داشتن ترکیباتی مانند لیزوزیم و بعضی اسید های چرب آزاد با اثر ضد باکتریایی مشخص ، همواره کانونی از تجمع مواد معلق در هوا ، و انواع باکتری ها است و در مطالعات عدیده حتی نقش این باکتری ها در پیدایش عفونت های بیمارستانی بررسی شده است. ضمنا به اهمیت این تجمع باکتریایی التهابی نظیر سینوزیت ، اوتیت میانی ، لارنژیت و بیماری های تنفسی و حتی زخم های جلدی و بیماری های مجاری ادرار اشاره گردیده است. مطالعات انجام شده در مورد اثر استنشاق ، بهنگام وضو گرفتن برروی 200 نفر نشان می دهد که این مستحب تا چه میزان در کاهش تراکم باکتریایی و کاستن از پیامد های نامطلوب آن مؤثر است. (92)

« آثار نماز در پیشگیری و درمان بیماری ها »

1- یکی از اساتید دانشکده ی پزشکی دانشگاه اسکندریه ی قاهره رساله ی پایان نامه ی دکترای خود را به بررسی تأثیر شگفت انگیز نماز در صیانت از بیماری های عضلانی از جمله بیماری فراخی رگ های پا ، اختصاص داده و کتابی در این ارتباط تدوین نموده است که در آن بطور مبسوط آثار طبی نماز برعضلات پا ، مورد بررسی قرار گرفته است . (93)

2- زخم معده و زخم اثنی عشر از شایع ترین موارد مراجعه به پزشکان داخلی و جراحان به حساب می آیند . در بروز این مشکلات عوامل مختلفی دخیل دانسته شده است. ارتباط میان اضطراب و استرس و بروز زخم های گوارشی ، بوسیله ی منابع علمی جدید کاملا تأیید می شود:

« مشاهدات بالینی طی سالیان دراز نشان داده است که علائم زخم های گوارشی ممکن است در اثر تغییرات هیجانی بیمار یا تجربه ی شرائط استرس زای مختلف ، شروع و یا تشدید شود . »

بر طبق این مطالعات و بررسی ها ، اضطراب یا کلا استرس ها ، نه تنها یک عامل کمکی برای ایجاد زخم های گوارشی هستند بلکه خود به تنهایی می توانند باعث ایجاد زخم معده شوند. بنابراین هر عاملی که سبب تخفیف و کاهش استرس ها شود می تواند عامل پیشگیری کننده از زخم های گوارشی باشد.

شخص نمازگزار ، در صورت حضور قلب و توجه به مفاهیم نماز و ایمان به قدرت لایتناهی پروردگاری که در مقابلش ، کرنش می کند ، خود را در مقابل هر عاملی که قصد تهدید کردن و به خطر انداختن ( و در نتیجه ، مضطرب ساختن ) او را داشته باشد ، ایمن می یابد . و با تکرار باورهای اعتقادی خود طی نماز های پنجگانه ی یومیه ، این ایمنی همه جانبه را ، به روان خود تلقین می کند. (94)

« خاطراتی از اثرات بهداشتی نماز در زندگی امام خمینی (ره) »

1- حجة الاسلام حسن ثقفی :

شاید خیلی از مردم تقیدی به مسواک کردن نداشته باشند ، ولی امام مقید هستند ، ایشان به استحمام به موقع و معطر کردن بدن خیلی اهمیت می دهند. (95)

2- دکتر کلانتر معتمدی :

امام حتی در هنگام بیماری و در عین خونریزی و با وجود زخم بزرگ شکم ، در موقع نماز ، تمیزترین جامه ها را که بدون آلودگی بود به تن می کردند. (96)

3- آیت الله جعفر سبحانی :

امام لباس تمیزی می پوشیدند. من یک بار نیز بخاطر ندارم که برلباس ایشان کوچک ترین لکه یا کثیفی دیده باشم. امام مقید بودند که کفش تمیز و جوراب مرتبی بپوشند. عمامه ی خود را مرتب و حتی گاه و بیگاه پیراهن خود را لاجورد بزنند. خلاصه آن که در جامعه بصورت یک انسان پاک و منزه ظاهر می شدند. (97)

10 –نماز –پیمان و شهادت

« شرح »

قرآن درباره ی خواص نماز و صفات نمازگزاران می فرماید :

( و الذین هم لأماناتهم و عهدهم راعون ) (98)

آنان که امانت های خود را چه مالی و چه غیر مالی ، رعایت می کنند و به تعهداتی که دارند ، چه بین خود و خدا و چه بین خود و دیگران ، پایبندند ...

( والذین هم بشهاداتهم قائمون ) (99)

کسانی که در شهادت های خود ایستادگی می کنند. اگر به وحدانیت حق و رسالت شهادت می دهند ، برآن می ایستند و اگر در دیگر مسائل حقوقی به حق ، شهادت می دهند ، بر آن پایداری می ورزند. (100)

آری ! نمازگزار به پیمان ها و عهدها پایبند است و رعایت امانت نصب عین اوست ، همیشه شهادت به حق می دهد و بر آن ایستادگی می کند هر چند به ضررش باشد !

« بخش سوم : اصلاحات اقتصادی »

1- نماز –کسب حلال و اقتصاد سالم

« احادیث »

1- فیما اوحی الله الی داود علیه السلام : و کم رکعة طویلة فیها بکاء بخشیّة قد صلاها صاحبها لا تساوی عندی فتیلا حین نظرت فی قلبه فوجدته ... ان عامله مؤمن خانه . (101)

خداوند تبارک و تعالی به حضرت داود وحی نمود : چه بسا نمازگزار که رکعتی طولانی با گریه ی طولانی از خوف پروردگار می خواند که در نزد من به فتیلی ارزش ندارد. چون هنگامی که نظر در قلب او کردم دیدم که ... اگر مؤمنی با او معامله ای کند به او خیانت می کند.

2- قال علی علیه السلام : یا کمیل ! انظر فیما تصلی و علی ما تصلی و ان لم تکن من وجهه و حله فلاقبول . (102)

ای کمیل ! نگاه کن ببین در چه چیز نماز می گزاری و بر روی چه چیز به نماز ایستادی. اگر آن چیزی را که برای نمازت استفاده می کنی ، حلال و مباح نباشد ، نمازت قبول نیست.

3- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : من اکل لقمة حرام لم تقبل له صلوة اربعین لیلة. (103)

کسی که لقمه ی حرام بخورد ، تا چهل شب نماز او قبول نمی شود.

4- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : لا یقبل الله صلاة خمسة نفر : ... و اکل الرّبا . (104)

خداوند نماز پنج گروه را نمی پذیرد : ... 5- رباخوار .

5- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : العبادة مع اکل الحرام کالبناء علی الرمل . (105)

عبادت کردن با حرام خواری مثل بنا کردن ساختمان بر روی شن است .

6- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : من اشتری ثوبا بعشرة دراهم و فیه درهم حرام لم یقبل الله له صلاة مادام علیه. (106)

هر کس جامعه ای به 10 درهم بخرد و 1 درهمش حرام باشد ، خداوند تا هنگامی که در برابر اوست ، نمازش را نمی پذیرد.

« شرح »

جامعه ای می تواند موفق و سعادتمند باشد که دارای اقتصادی سالم باشد. جامعه ای با اقتصاد بیمار که در آن فساد ، رباخواری ، رشوه خواری ، غصب ، خیانت و ... رواج دارد ، مردم هرگز در چنین جامعه ای احساس خوشبختی و آرامش نخواهند کرد و در چنین جامعه ای شاهد فاصله ی طبقاتی شدید خواهیم بود که در چنین جامعه ای عده ای استثمارگر همه ی امکانات را در اختیار دارند و توده ی مردم در فقر و بیچارگی دست و پا می زنند و یأس و ناامیدی برآن مردم حکمفرماست و تنها چیزی که در این جامعه پیدا نمی شود صفا و صمیمیت و محبت است.

اما اگر جامعه نمازگزار باشد چطور؟ آیا نماز تأثیری برسالم سازی اقتصاد جامعه دارد یا خیر؟ با کمی دقت معلوم می شود که جامعه ی مسلمان نمازگزار دارای اقتصاد سالم است. زیرا در نماز باید لباس و مکان و آبی که برای غسل و وضو مصرف می شود طبق قانون اسلامی تهیه شده باشد یعنی حلال باشد و اگر حتی دکمه یا نخی از لباس یا قطره ای از آبی که برای نماز مصرف می شود از طریق نامشروع تهیه شده باشد نماز باطل است. اگر فرش زیر پای نمازگزار غصبی باشد یا با مال حرام تهیه شده باشد نماز بر آن صحیح نیست ، جالب این که اگر بخواهیم نماز و دعای ما قبول شود باید لقمه ای را که مصرف می کنیم نیز حلال باشد. آری همان گونه که هواپیما برای پرواز بنزین مخصوص می خواهد ، پرواز معنوی انسان نیز لقمه ی حلال لازم دارد.

شهید مطهری در این باره می فرمایند :

« از نظر روح عبادت واقعا فرق نمی کند که ما روی فرش غصبی نشسته باشیم و یا روی یک فرش مباح. اینها قراردادهای اجتماعی است که این فرش مال شما باشد و آن فرش مال من ، من در مال شما تصرف نکنم و شما در مال من تصرف نکنید. اینها یک دستوراتی است که برای زندگی اجتماعی مفید است و الا یک واقعیتی و حقیقتی نیست که مثلا اگر این فرش مال من باشد یک کیفیت واقعی داشته باشد و اگر مال شما باشد یک کیفیت واقعی دیگر داشته باشد.

مسأله ی عبادت یک امر واقعی است ، یعنی از نظر آن حالت و رابطه ی روانی که میان انسان و خدا برقرار می شود ، این امور نمی تواند واقعا اثری در عبادت داشته باشد. بعضی چیزها اثر دارد ، مثلا اگر انسان دچار برخی عوارض جسمی و روحی باشد اصلا عبادت برهم می خورد ، و این عوارض مانع حضور قلب و توجه می شود. ولی امور مذکور چنین اثری ندارند ، مع ذلک اسلام می گوید جایی که در آن نماز می خوانی ، آبی که با آن وضو می گیری ، حتی آن محلی که در آن آب وضوی تو ریخته می شود ، لباسی که با آن نمازمی خوانی ، تمام آنچه که با این عمل تو ارتباط دارد باید مباح باشد ، یعنی نباید حرام باشد ، اگر یک نخ غصبی هم در لباس تو باشد این عبادت پذیرفته نیست. (107)

یعنی اسلام می گوید من پرستشی را که در آن حقوق اجتماعی محترم نباشد اساسا قبول ندارم. آن وقت یک نمازگزار وقتی می خواهد نماز بخواند ، اول فکر می کند این خانه ای که من در آن هستم به زور از مردم گرفته ام یا نه؟ اگر به زور گرفته ام نمازم باطل است پس اگر می خواهد نماز بخواند مجبور است که این خانه را طوری ترتیب بدهد که برایش حلال باشد ، یعنی از صاحب اصلی اش خریده باشد و یا صاحب اصلی اش را راضی نگه دارد. فرش زیر پایش همینطور ، لباسی که به تن دارد همینطور ، و حتی اگر حقوقی از فقرا به او تعلق گرفته است ، خمس یا زکات آن را باید بدهد و اگر ندهد باز نمازش باطل است. » (108)

2- نماز –حفظ نظام اسلامی و مبارزه با فقر

« احادیث »

1-قال رسول الله صلی الله علیه و آله : لاتتم صلاة الا بزکوة . (109)

نماز کسی کامل نمی شود مگر با پرداخت زکات .

2- قال الرضا علیه السلام : فمن صلّی و لم یزکّ لم تقبل منه صلاته . (110)

نمازگزاری که به او زکات تعلق گیرد و نپردازد نمازش پذیرفته نیست .

3- قال علی علیه السلام : لایقبل الله الصلاة ممن منع الزکاة . (111)

هر کس مانع دادن زکات شود ، نمازش قبول نمی شود .

4- قال الباقر علیه السلام –بینما رسول الله –صلی الله علیه و آله –فی المسجد ، اذ قال : قم یا فلان ، قم یا فلان ، قم یا فلان ، قم یا فلان حتی اخرج خمسة نفر . فقال : اخرجوا من مسجدنا لاتصلوا فیه و انتم لاتزکون . (112)

در حالی که رسول خدا در مسجد بود ، فرمودند : فلانی برخیز ، فلانی برخیز ... تا اینکه 5 تن را به همین صورت جدا نمودند. آنگاه فرمودند : از مسجد ما خارج شوید و تا هنگامی که زکاتنمی دهید ، در مسجد ما نماز بجای نیاورید .

5- قال الباقر علیه السلام : ان الله عزوجل قرن الزکاة بالصلاة فقال : ( اقیموا الصلوة و آتوا الزکاة) فمن اقام الصلاة و لم یؤت الزکاة لم یقم الصلاة . (113)

همانا خداوند نماز را با زکات همراه کرده است و گفته : « نماز برپا دارید و زکات بپردازید » پس هر کس نماز بر پا دارد و زکات ندهد ، نماز را هم برپا نکرده است.

6- از نامه ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله به طایفه ی بنی قیس : فأنتم ان اقمتم الصلوة و آتیتم الزکوة و اعطیتم سهم الله و الصفی فانتم آمنون . (114)

اگر شما نماز را بپادارید و زکات و خمس بدهید در امانید.

7- قال الصادق علیه السلام : قال الله تبارک و تعالی : انما اقبل الصلوة لمن ... یطعم الجائع و یکسو العاری ... . (115)

خداوند متعال فرمود : نماز کسی را می پذیرم که ... به گرسنه غذا دهد و برهنه را بپوشاند ... .

« شرح »

الف –حفظ نظام

جای تردید نیست که هر دین و مرامی برای ترویج و اداره ی تشکیلات آن نیازمند به امور مالی و بودجه است لذا اسلام نیز برای این منظور بودجه هایی مقرر کرده و بعضی از منابع ثروت را اموال عمومی اعلام کرده است. و خمس که یکی از بودجه های اساسی اسلامی است در حفظ دین و اداره ی تشکیلات آن و تأمین مصالح جامعه و رفع نیازمندی های آن نقش مهمی به عهده دارد چنان که امام هشتم علیه السلام در پاسخ تاجری که از آن حضرت درخواست معافیت از خمس را کرده بود فرمودند :

« نه ، باید خمس را بدهید تا ما به وسیله ی آن دین را ترویج و تقویت کرده و حیثیت خویش را در مقابل دشمنان حفظ کنیم و مستمندان را یاری نمائیم »

چه سهم سادات آن موجب رفع نیازمندی های سادات فقیر ، یتیم و درمانده می گردد و سهم امام آن به امام علیه السلام و سایر رهبران دینی امکان می دهد که دین را ترویج کرده و تشکیلات آن را اداره کنند و مصالح جامعه را تأمین نمایند مخصوصا در طول تاریخ شیعه که پیوسته حکومت های ستمگر اموال عمومی را در اختیار خود گرفته و دست امامان و رهبران دینی را از آن ها کوتاه می کردند فقط خمس بوده است که برآن قدرت نداشته و منحصرا در اختیار ائمه علیهم السلام و علمای اسلام بوده و مؤمنین متعهد شخصا به آن ها پرداخت می کردند.

جای انکار نیست که در طول تاریخ حوزه های علمی شیعه ، از هر نظر مستقل بوده و به هیچ قدرت و حکومتی وابسته نبوده است و در هر زمانی با حریّت و حق طلبی به اتکاء الهی وظیفه واقعی خود را انجام داده و معارف دین را آنچنان که بوده بیان کرده و با صراحت با دولت های طاغوتی مخالفت و مبارزه کرده است که یک گواه زنده ی آن مبارزات حیرت انگیز و شجاعانه ی حوزه های علمیه و روحانیت شیعه با رژیم منحوس گذشته ایران بود که در بیداری مردم و پیروزی انقلاب نقش بسیار حساس را به عهده داشت و یک علت مهم این استقلال و مبارزات و عدم وابستگی به دولت ها ، همین وجود خمس و بودجه سهم امام علیه السلام بوده است که در اختیار علمای اسلام و حوزه ها قرار می گرفته و آنان با آن قناعت کرده و بقول معروف با زندگی ساده ی طلبه ای می ساخته اند و احتیاجی به خلق و دولت ها و حقوق دولتی نداشته اند و نا گفته پیداست که چنین روحانیت مستقل و آزادی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد .

ب –مبارزه با فقر

اسلام برای کسانی که علاوه بر مخارج سالانه ی خود درآمدی دارند « خمس » و برای کسانی که گندم و جو و خرما و گاو و شتر و گوسفند و طلا و نقره و ... از میزان معینی بیشتر دارند مقداری را بعنوان مالیات اسلامی « زکات » معین نموده است. امام صادق علیه السلام فرمودند : « زکات مخارج فقراست و اگر همه ی مردم زکات مال خود را بدهند فقیری باقی نخواهد ماند ».

اگر امروز بلای فقر و جهل و گرسنگی و برهنگی در سرتاسر دنیا میلیون ها انسان و کودک مظلوم و محروم را از بین می برد بخاطر آن است که اغنیا حق آنان را نمی دهند. قرآن بارها زکات را در کنار نماز و همچون نماز قرار داده است. در اسلام علاوه بر خمس و زکات کمک های دیگری بعنوان قرض الحسنه و انفاق و ... آمده است که اگر اغنیا بدانها عمل نمایند ، در جهان فقیری باقی نخواهد ماند  و می دانیم که نماز عامل بسیار مؤثری است در تشویق به پرداخت خمس و زکات و قرض الحسنه و ... و اینگونه است که نماز باعث حفظ نظام و رفع فقر و محرومیت از جامعه ی اسلامی می شود.

خداوند هنگامی که نمازگزاران را معرفی و اسرار و خاصیت نماز را بیان می کند می فرماید :

( الذین هم علی صلاتهم دائمون )

آنان همواره نمازشان را می خوانند و هرگز نماز را ترکنمی کنند. و به برکت نماز به انجام کارهای خیر کشیده می شوند.

( و الذین فی اموالهم حق معلوم * للسائل و المحروم ) (116)

نمازگزار کسی است که همه ی آنچه در اختیار اوست ، به خود اختصاص نمی دهد ؛ بلکه سهمی را هم برای فقرا منظور می کند. سخن از مال حلال است نه مال حرام. اگر کسی از مال حرام بخشش کرد ، طرفی نمی بندد. کسی که از راه حلال به دست آورد ، مالک مال می شود و انفاق ، از مال خود اوست. فرمود: نمازگزار کسی است که مال او حساب شده است و دیگران در مال او سهمی دارند. (117)

« بخش چهارم : ملحقات ( گوشه ای دیگر از اصلاحات نماز ) »

1- نکته ای از تفسیر نمونه

و الذین یمسکون بالکتاب و اقاموا الصلوة انا لا نضیع اجرالمصلحین . (118)

و آن ها به کتاب ( خدا ) تمسک جویند و نماز را بر پادارند ، ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم کرد !

آیه ی فوق به خوبی نشان می دهد که اصلاح واقعی در روی زمین بدون تمسک به کتب آسمانی و فرمان های الهی امکان پذیر نمی باشد ، و این تعبیر بار دیگر این حقیقت را تأکید می کند که دین و مذهب تنها یک برنامه ی مربوط به جهان ماوراء طبیعت و یا سرای آخرت نیست ، بلکه آئینی است در متن زندگی انسانها ، و در طریق حفظ منافع تمام افراد بشر و اجرای اصول عدالت و صلح و رفاه و آسایش و بالاخره هر مفهومی که در معنی وسیع « اصلاح » جمع است.

و این که می بینیم از میان فرمان های خدا مخصوصا روی « نماز » تکیه شده است بخاطر آن است که نماز واقعی پیوند انسان را با خدا چنان محکم می کند که در برابر هر کار و هر برنامه او را حاضر و ناظر می بیند و مراقب اعمال خویش و این همان است که در آیات دیگر از آن تعبیر به تأثیر نماز در دعوت به امر بمعروف و نهی از منکر شده است ، و ارتباط این موضوع با اصلاح جامعه ی انسانی روشن تر از آن است که نیاز به بیان داشته باشد . (119)

2- نماز و ترویج علم

اسلام به خواندن نماز پشت سر عالم ، سفارش بسیاری کرده است و برای نماز خواندن به امامت امام عادل ثواب بسیاری قرار داده است و از سویی دیگر به نماز شخص عالم ثواب بیشتری می دهد و همه ی مردم را تشویق می کند به این که اگر علم بیاموزید ثواب نمازتان چندین برابر خواهد شد. به این ترتیب نماز وسیله ای می شود برای ترویج علم و رابطه با علماء.

برای بیشتر آشکار شدن این اثر اصلاحی نماز به احادیث ذیل توجه کنید :

1- پیامبراکرم صلی الله علیه و آله : کسی که پشت سر عالم نماز بجا آورد ، مانند کسی است که پشت سر پیغمبر خدا نماز خوانده است . (120)

2- امام صادق علیه السلام : نماز در پشت سر یک عالم برابر هزار رکعت است . (121)

3- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله : دو رکعت نماز دانشمند ، بهتر از به جای آوردن هفتاد رکعت نماز دیگران است . (122)

3- نماز و تشویق به ازدواج

از جمله مسائلی که ثابت شده این است که جامعه ای که جوانانش علاقه ای به ازدواج نشان ندهند دچار انواع مفاسد خواهد شد. در جامعه ی اسلامی علاوه بر تأکیدات بسیار در آیات و روایات ، نماز نیز نقش ارزنده ای در تشویق جوانان به ازدواج دارد.

چگونه ؟ به این حدیث توجه کنید : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند :

دو رکعت نماز کسی که همسر دارد بهتر از هشتاد و دو رکعت نماز انسان مجرد است . (123)

4- نماز و انتخاب دوست

انسان در زندگی اجتماعی خود نیاز به دوست دارد و مسجد بهترین مرکز دوست یابی است. کسانی که به مسجد می روند برای بندگی خدا می روند. حیله ها و ناز و کرشمه ها وخودنمایی ها را کنار می گذارند. انسان می تواند در میان مردم مسجد ، دوست خود را انتخاب کند .

اگر شخصی اهل نماز نبود چرا با او دوست شویم ؟ او که با خدا قهر است ، با من نیز دوست نخواهد بود ، او که الطاف خدا را فراموش می کند ، خدمات مرا هم فراموش خواهد کرد ، او که با مؤمنین وفادار نیست چگونه اطمینان داری که با تو وفادار بماند؟

در حدیث است : یکی از برکات مسجد و نماز ، پیدا کردن دوست خوب است .

5- نماز و احراز عدالت

در برابر وعده هایی که به شرکت کنندگان در نماز جماعت داده شده است ، تهدیدهای سختی نیز از سوی اسلام متوجه کسانی است که از جماعت اسلامی فاصله بگیرند ، از جمله در روایتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند:

غیبت کردن از مسلمانان جایز نیست مگر مسلمانی که در خانه اش نماز بخواند و از جماعت ما روگردان باشد. (124)

و در جای دیگر فرمود : هر کس از جماعت مسلمانان روی گرداند از عدالت ساقط می گردد (125)

بنابراین حفظ اعتبار اجتماعی در گرو شرکت در نماز جماعت مسلمانان است و هر کس در نماز جماعت مسلمانان شرکت کند از این اعتبار و هویت اصلی برخوردار خواهد بود. به این حدیث نیز توجه کنید :

امام صادق علیه السلام : هر که پنج نماز شبانه روز را به جماعتمی خواند به او خوش گمان باشید و گواهی اش را بپذیرید . (126)

6- نماز و حفظ حریم

از جمله مسائلی که در یک جامعه ی سالم لازم است وجود داشته باشد حفظ حریم ها و امنیت ناموس مردم است .

نماز از جمله عوامل حفظ این حریم است. در این مورد به یک حدیث توجه فرمائید :

« ای داود ! چه بسا بنده ای نماز می خواند و من آن نماز را به صورتش می زنم و حجابی میان خود و او قرار می دهم که صدای او را نشنوم. ای داود ! آیا می دانی که آن نمازگزار کیست؟ او کسی است که زیاد به خانه و حریم مؤمنان با دیده ی فسق و فساد نگاه می کند. (127)

« فهرست منابع »

1- تفسیر نمونه .................. آیت الله مکارم شیرازی

2- گفتارهای معنوی ....................... شهید مطهری

3- انسان کامل ........................... شهید مطهری

4- اسلام و مقتضیات زمان ........................... شهید مطهری

5- تعلیم و تربیت ......... شهید مطهری

6- طهارت روح ............. حسین واعظی نژاد

7- جامع آیات و احادیث موضوعی نماز ، 2جلد .......... عباس عزیزی

8- الصلاة فی الکتاب و السنة ........ محمدمحمدی ری شهری

9- پرستش آگاهانه ................... دکتر محمدرضا رضوان طلب

10- امام در سنگر نماز ......... تبیان –دفتر هفتم

11- تفسیر نماز .... محسن قرائتی

12 –همراه با نماز ..................... محسن قرائتی

13- 114 نکته درباره ی نماز .............. محسن قرائتی

14 –فروع دین .......... غلامحسین رحیمی

15- نماز در آینه نشریات دانشجویی .......... ستاد اقامه نماز نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها

16- نماز از دیدگاه قرآن و عترت .............. محمد محمدی اشتهاردی

17- مجله ی حوزه .......... شماره های 32-94-95

18- برداشت هایی از سیره ی امام خمینی ....... غلام علی رجایی

19 –نهج البلاغه .................. سید رضی رحمه الله

20- مهر و قهر ........... محمدرضا سبحانی نیا –سعیدرضا علی عسکری

21- حکمت عبادات .......... آیت الله جوادی آملی

« پی نوشت ها »

59- تحف العقول ، صفحه 455

60- عیان الشیعه ، جلد1 ، صفحه 316

61 –غررالحکم ، جلد 2 ، صفحه 165 چاپ دانشگاه

62- میزان الحکمه ، جلد 5 صفحه 422

63- بحارالانوار ، جلد 75 ، صفحه 258

64- اصول کافی ، جلد 2 ، صفحه 105

65- فروع کافی ، جلد 6 ، صفحه 48

66- بحار الانوار ، جلد42 ، صفحه 296

67- امالی شیخ صدوق ، صفحه 252

68- نهج الفصاحة صفحه 547 حدیث 2651

69- نهج البلاغه ، صفحه 977

70- سنن ابن ماجه : 1/311/71

71- جامع السعادات ، جلد 2 ، صفحه 351

72- وسائل الشیعه ، جلد 14 ، صفحه 116

73 –خصال شیخ صدوق ، ج 1 ، ص 103

74- امالی صدوق ، ص 326

75- وسائل الشیعه ، ج 3 ، ص 91

76- وسائل الشیعه ، ج 2 ، ص 90

77- نهج البلاغه ، خطبۀ 146

78- سوره بقره ، آیه 255

79- گفتارهای معنوی ، صفحات 86-85

80- مجله حوزه ، شماره 32 ، ص 90

81- سوره بقره ، آیه 115

82- سوره آل عمران ، آیه 96

83- گفتارهای معنوی ، ص 87

84- محجة البیضاء ، جلد 1 ، ص 281

85- میزان الحکمه ، ج 4 ، ص 597

86- سفینة البحار ،ج 1 ،ص 675

87- وسائل الشیعه ،ج3 ص 346

88- بحار الانوار ،ج 84 ، ص 204

89- وسائل الشیعه ،ج3 ،ص 504

90- نماز در آینه نشریات دانشجویی ، صفحات 35-34

91- روح الصلوة فی الاسلام تألیف عفیف عبد الفتاح طیاره ص 82

92- نماز در آینه نشریات دانشجویی ، ص 40

93- « معجرة الصلوة فی الوقایه من مرض دوالی الساقین » عنوان کتاب فوق است

94- نماز در آینه نشریات دانشجویی ، ص 41

95- برداشت هایی از سیره امام خمینی ، ج2، ص 156

96 و 97 – همان ، ص 166 و 155

98 –سوره معارج ، آیه 32

99- سوره معارج ، آیه 33

100- حکمت عبادات ، ص 101

101- بحارالانوار ، ج 14 ، ص 43

102- تحف العقول ، ص 187

103 –دارالسلام نوری ، ج4 ، ص 213

104 –مستدرک الوسائل ، ج 13 ، ص 332

105 –بحار الانوار ، ج 84 ، ص 258

106 –مسند ابن حنبل : 2/417/5736

107- تعلیم و تربیت ، صفحات 188-187

108 –گفتارهای معنوی ، صفحات 84-83

109- بحارالانوار ، ج 96 ، ص 29

110 - بحارالا نوار ، ج 96 ، ص 12

111- بحارالانوار ، ج96 ، ص 29

112- وسائل الشیعه ، ج 6 ، ص 12

113 –الکافی ، 3/506/23

114- اسدالغابة ، ج 1 ، ص 328

115- بحارالانوار ، ج 84 ، ص 242

116- سوره معارج ، آیات 23تا 25

117- حکمت عبادات ، ص 97-96

118- اعراف ، آیه 170

119 –تفسیر نمونه ، ج6 صفحات 436-435

120 –بحارالانوار ، ج 88 ، ص 119

121 –بحارالانوار ، ج 88 ، ص 5

122- نهج الفصاحة ، ص 350

123- نهج الفصاحة ، ص 350

124- وسائل الشیعه ، 5/394

125 وسائل الشیعه ، 5/ 394

126- بحارالانوار ، ج 88 ، ص8 و وسائل الشیعه ، ج 5 ، ص 371

127- بحارالانوار ، ج 84 ، ص 257

منبع : با صادقین

::