«ارزش»، واژه‏اي است كه معاني گوناگون و كاربردهاي متفاوت دارد. از نظر لغوي، اسم مصدر ارزيدن است و ارز به معني بها، قيمت، ارج، قدر، زيبندگي و قابليت است.1

به‏طور كلي، ارزش در دو مفهوم كاملا متفاوت به كار مي‏رود: يكي ارزش اقتصادي و ديگري ارزش اخلاقي.2 البته از ديدي ديگر، ارزش به دو دسته ارزش‏هاي وسيله‏اي و ارزش‏هاي ذاتي و هدفي تقسيم مي‏شود.3 گستره كاربرد واژه ارزش موجب شده كه معاني متفاوتي براي آن بيان كنند. در فرهنگ فلسفي لالاند، چهار معناي متفاوت از ارزش ارايه شده است كه بازگو كننده چهار ويژگي است.4

ارزش‏هاي حقيقي انساني، بخش اساسي و مهمي از فرهنگ جوامع است كه بدون آن، ديگر عناصر فرهنگي بي روح و بي‏محتوا است. ارزش‏ها، هم در پايداري و دوام جوامع و هم در رشد و ارتقاي آن‏ها نقش اساسي دارند. ارزش‏هاي انساني هرگز در قلمرو خاص جغرافيايي يا مقطع خاص زماني محدود نمي‏شوند و فراتر از مسلك‏ها و عقايد و ايدئولوژي‏ها، بر پايه فطرت آدمي توجيه و تعريف مي‏شوند. جامعه، تنها مجمع عده‏اي از افراد بشر كه در نقطه واحدي متمركز شده‏اند، نيست. بلكه برخاسته از وجدان جمعي است كه در گروهي از انسان‏ها تحقق يافته است.وجود يك نظام ارزشي استوار و پذيرفته شده در جامعه، سرمايه بزرگي براي آن جامعه به شمار مي‏رود كه به پشتوانه آن، تعادل و نظم لازم براي رشد و تعالي فراهم مي‏گردد و مانع صرف هزينه‏هاي انساني و اقتصادي، براي ايجاد ابزارهاي كنترل با روش‏هاي متكي به جبر و زور مي‏شود.5

با توجه به شاخص‏هاي6 مختلفي كه در بررسي نظام ارزشي جامعه استفاده مي‏شود، بايد گفت در سال‏هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي تحول گسترده و چشم‏گيري در ارزش‏هاي اجتماعي جامعه ما رخ داده و فضاي عمومي جامعه به ميزان قابل توجهي، شاخص‏هاي ارزشي مطلوب را پذيرفته و به آن روي آورده است، ولي در اواخر دهه دوم پس از انقلاب، وضعيت جامعه ما نسبت به سال‏هاي اول پس از انقلاب، نشان دهنده افول برخي از شاخص‏هاي ارزشي است؛ به‏گونه‏اي‏كه نسل انقلاب كه با تلاش‏ها و مجاهدت‏هاي خود، انقلاب را به ثمر رساند، از ميزان رشد و تحول فرهنگي انجام شده، راضي نيست.7

يكي از علل8 افول نظام ارزشي اين است كه روي آوردن به ارزش‏هاي اسلامي پس از پيروزي انقلاب ناشي از واكنش دوران پيش از انقلاب بوده است، نه برخاسته از باورهاي اصيل و ريشه دار و يا متكي بر ريشه‏هاي نهادينه شده.9

نماز، يكي از عمده‏ترين ارزش‏هاي نظام ديني است كه ديگر ارزش‏ها براساس آن شناخته و تنظيم مي‏شوند. بايد گفت تغيير نظام ارزشي جامعه مي‏تواند سهم بزرگي در نمازگريزي داشته باشد. وقتي نماز، يك ارزش به شمار آيد، تمام افراد جامعه، به سوي آن كشيده مي‏شوند و بي نمازي را يك ضد ارزش مي‏دانند، ولي اگر نظام ارزشي طوري شكل يابد كه نمازگزاري، ارزش و بي‏نمازي ضد ارزش نباشد، هويت و تشخص ديني تضعيف شده و مقدمه انس با نماز از ميان مي‏رود. از اين‏رو، تبيين ارزش‏هاي اسلامي، يكي از راه‏هاي تقويت هويت ديني است.10

در جامعه‏اي كه دنيازدگي، رشد مادي و به دست آوردن موقعيت اجتماعي و شغلي ارزش باشد، هويت ديني و روابط انساني كم‏رنگ مي‏شود و نماز، ارزش شمرده نمي‏شود و اين، همان تحول نظام ارزشي است كه نمازگزاري را به طور جدي تهديد مي‏كند.

گرايش جامعه به سوي معنويات، محور قرار گرفتن قرآن در جامعه، ولايت پذيري، احيا شدن اصل امر به معروف و نهي از منكر در رفتار و عملكرد افراد از آثار و نشانه‏هاي تقويت نظام ارزشي ديني است. تضعيف باورهاي اعتقادي، گسترش روحيه غرب‏گرايي، از دست دادن هويت اسلامي، پوشش نامناسب دختران و پسران و مفاسد اخلاقي از آثار و نشانه‏هاي افول نظام ارزشي است كه علت آن را مي‏توان در خلأ فرهنگي، عدم استقلال اقتصادي، سياسي، فرهنگي و بي‏عدالتي اجتماعي و اقتصادي جست‏وجو كرد.
پی نوشت :
1. فرهنگ معين و لغت‏نامه دهخدا.
2. محمد تقى مصباح، فلسفه اخلاق، سازمان تبليغات اسلامى تهران، 1381، ص 45.
3. محمد تقى جعفرى، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 332.
4. منوچهر محسنى، جامعه شناسى عمومى، انتشارات طهورى، تهران، 1374، صص 437 و 438.
5. على ذوعلم، انقلاب و ارزش‏ها، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى. برگرفته از فصل اول. در مورد اهميت ارزش‏ها در زندگى بشرى؛ اهميت ارزش‏ها و اسلام، معيارها و ضرورت موازين در زندگى اجتماعى، قانون و ارزش‏ها، ارتباط ارزش‏هاى انسانى با يكديگر و حقوق مردم و تعاريف ارزش‏ها به كتاب ارتباط ارزش‏هاى انسانى، نوشته عبدالله ببايى از انتشارات دستان مراجعه كنيد.
6. برخى از شاخص‏ها و معرف‏هاى ارزشى عبارتند از: ارزش‏هاى انسانى، عاطفى و رفتارى متقابل بين آحاد و اعضاى جامعه، ارزش‏هاى اخلاقى و رفتارى شخصى وفردى در جامعه، ارزش‏هاى خاص دينى و عبادى، و ارزش‏هاى فرهنگى و تربيتى، همگرايى سياسى جامعه و ميزان پيوند دولت با مردم، احساس آزادى سياسى اجتماعى و ميزان تحقق آن مشاركت سياسى و حضور اجتماعى مردم و اعتماد به نفس و احساس اقتدار ملى. انقلاب و ارزش‏ها، فصل دوم.
7. انقلاب و ارزشها، ص 251.
8. براى مطالعه ديگر علل، نك: انقلاب و ارزش‏ها، صص 259 ـ 292.
9. همان، ص 252.
10. حميد نگارش، هويت دينى و انقطاع فرهنگى، نمايندگى ولى فقيه در سپاه، مركز تحقيقات اسلامى، فصل سوم.

منبع : پایگاه مذهبی صلات