كليات
جذب در لغت به معنای او را به سوی خود كشاند مي‌باشد كه ضد معنای دفع است ( فرهنگ ابجدی ص 14 )
مراد از پايدار امری دائمی است كه تقريباً زوال در آن راه ندارد.
اصولاً برای انجام امری پايدار و دائمی نمي‌توان بدون برنامه و تشكيلات عمل نمود. جذب پايدار جوانان نيز از اين امر مستثنی نيست.برای حصول چنين جذبی بايد اموری را انجام داد كه مهم‌ترين آن به شرح زير است:

1- باز بودن مساجد در تمام ساعات روز
يكی از مشكلات حضور جوانان در مساجد اين است كه درهای مساجد جز محدودی از ساعات شبانه روز در بقيه اوقات بسته است و آن محدود ساعت كمی قبل و بعد از نماز‌های يوميه مي‌باشد.

اگر قرار است كه مسجد محلی برای تمام امور باشد نه فقط نماز خواندن چگونه مي‌توان از مكانی كه فقط ساعات محدودی از شبانه روز باز است چنين انتظاری داشت و چگونه چنين مكانی مي‌تواند جاذب جوانان پر شور و با تحرك باشد.لازمه حضور هركس به طور فراوان در جايی زمانی فراهم مي‌آيد كه در ابتدا آن مكان باز باشد وگرنه حضور در مكان بسته برای كسی ممكن نيست و چنين محلی نمي‌تواند محلی برای انجام فعاليت‌های متعدد باشد.از اين رو شرط اول برای داشتن مساجدی فعال و جاذب جوانان باز بودن مساجد در تمام ساعات روز است.
پيامبر (ص) مي‌فرمايند: «در دنيا چون ميهمان باشيد و مسجد‌ها را خانه كنيد ( نهج الفصاحه، 1336، حديث 2188 )
خانه هر كس بايد هميشه به رويش باز باشد.
يكی از اموری كه مانع باز بودن دائمی مساجد مي‌گردد اشياء گران قيمتی است كه بعضاً در مساجد گذاشته شده است و از ترس به سرقت نرفتن آن‌هاست كه مسجد بسته مي‌ماند پيامبر(ص) مي‌فرمايند: «چون عمل گروهی بد گردد مسجد خود را زينت كنند» (همان حديث 2643)
به هر حال بايد از خادمين مساجد كه از مسجد حقوق مي‌گيرند  خواست كه مساجد را در تمام روز باز نگه دارند.

2- انتخاب مكانی در مسجد برای انجام امور جوانان

فعاليـت جوانان در مساجد نياز به مكانی دارد تا در آن مكان امور مربوط به جوانان سامان دهی شده و جوانان برای انجام بعضی از امور خود در آنجا گرد هم آيند. لازم نيست كه اين مكان خارج از فضای اصلی مسجد باشد بلكه تعيين فضای در داخل مساجد تأمين كننده منظور است.

3- ايجاد اين فرهنگ كه مسجد پايگاهی برای همه امور است

متأسفانه در جامعه ما بين آحاد مردم و حتی  بعضی از خواص چنين تصوری وجود دارد كه مسجد فقط جای نماز خواندن، دعا كردن و برگزاری جلسات سخنرانی و نظاير آن است گويی مسجد برای كاری ديگری در اسلام بنا نشده است.

اين كه چنين ديدی از كجا وارد اسلام شده معلوم نيست اما امروزه چنين تصوری از مساجد عموميت يافته است و لازم است اين ديد تغيير كند تا زمينه برای انجام كارهای بعدی در مسجد فراهم آيد در غير اين صورت به سختی بتوان پيشرفتی در جذب جوانان به مساجد داشت زيرا جوانان پر تحرك و پر جنب و جوشند و اگر قرار باشد فقط برای اقامه نماز و يا گوش دادن سخنرانی و نظاير آن به مساجد بيايند جمعيتی بيشتر از آن چه از جوانان كه اكنون به مساجد مي‌آيند را نمي‌توان جلب نمود .

4- ايجاد تشكيلاتی برای جذب جوانان

برای جذب جوانان به مساجد ايجاد ابزار و سايلی و برنامه‌هايی در داخل مساجد ضروری به نظر مي‌رسد كه عبارتند از:

1-4- مسجد محل تجمع جوانان

مسجد بايد به گونه‌اي شكل يافته و به گونه باز باشد كه جوانان وقتی از منزل خارج مي‌شوند اگر نخواهند به گردش بروند اولين جايی كه به ذهنشان برای رفتن به آنجا خطور كند كه بروند مساجد باشد.
جوان دوست دارد با دوستان خود در محلی باشد و با آنان به انواع و اقسام صحبت‌ها بپردازد چه بهتر كه به جای كافی نت و مكان‌های نامعلوم چنين محلی مسجد باشد.

اگر جوان بداند كه هم مي‌تواند كارهای مختلف خود را در مسجد انجام دهد و هم مي‌تواند در آنجا هم سن و سال‌های خود را ببيند حاضر خواهد بود وقت زيادی خود را در مسجد صرف كند زيرا چنين موضوعی مطلوب جوانان است و اگر چنين امری در مسجد برای فراهم نيايد به جايی ديگر برای برآوردن آن خواهد رفت.

2-4- مسجد محل برگزاری كلاس‌های درس

جوانان مساجد را مي‌توان بنا به دوره تحصيلی آنان به گروه دوره ابتدايی و، راهنمايی، دبيرستان و دانشگاهی تقسيم نمود و برای هر دوره مسئولی  از خود جوانان توسط امام جماعت انتخاب نمود برای هر دوره كلاس‌های دروس مدرسه‌اي آنان را برگزار كرد و برای تدريس از جوانا رده بالاتر تحصيلی استفاده نمود به طوری كه نوجوانان راهنمايی كه زرنگ تر هستند و يا جوانان دبيرستانی با استعداد به دوره ابتدايی تدريس كنند و جوانان دبيرستانی زرنگ و باهوش تدريس دوره راهنمايی را به عهده گيرند و دانشجويان نيز تدريس دروس تخصصی تر دوره دبيرستان را متقبل شوند. در اين حال كليه آنان نسبت به هم احساس مسئوليـت نموده و همه خود را در مسجد مسئول امری و فعال خواهند دانست. البته لازم است تا با استفاده از معلمين با تجربه كلاس‌های كنكور نيز در مساجد برگزار گردد.
برگزاری كلاس‌های درس در مساجد هم اعتماد خانوداده‌ها را جلب خواهد كرد و هم سبب مي‌گردد تا يكی از مهم‌ترين فعاليـت‌های جوانان كه هم تحصيل است در مساجد باشد.

3-4- مسجد محل درس خواندن

در مرحله بعد با باز بودن دائمی مساجد بايد به جوانان و كليه دوره‌های تحصيلی تفهيم كرد كه اگر مثلاً در منزل نمي‌توانند درس بخوانند و يا نمي‌خواهند كه در منزل درس بخوانند مي‌توانند كتاب‌های خود را به مسجد آورده و در همانجا به خواندن درس مشغول شوند.

با اين كار جوانان احساس خواهند كرد كه مسجد منزل دوم آنان است و از اين رو هر گاه احساس نياز كنند به مسجد خواهند آمد ضمن آن كه احساس مي‌كنند كه هميشه هم سن و سال‌های خود را مي‌توانند در آنجا ببينند كه اين موضوع خود باعث تجمع بيشتر جوانان در مساجد خواهد شد .


4-4-  مسجد محل آموزش رايانه

جوانان امروز به رايانه علاقه فراوان دارند و بر كسی پوشيده نيست كه دنيای امروز بدون تصور فعاليت‌های رايانه‌اي بسيار دشوار است و از طرفی اين ابزار وسيله‌اي بسيار كار آمد برای به انحراف كشيدن جوانان در آمده است.

از اين  رو لازم است تا چندين رايانه  با مسئولين مشخص در هر مسجد موجود باشد - كه البته مسئولين آن را امام جماعت مسجد مشخص مي‌كند _ تا جوانان در مساجد رايانه و چگونگی به كارگيری آن را ياد بگيرند و در آنجا بتوانند از اين ابزار استفاده بهينه كردن را بياموزند .

علاوه بر آن لازم است برای نوجوانان و دوره ابتدايی بازی رايانه‌اي در دستگاه نصب گردد تا نوجوانها بتوانند از اين بازی استفاده نموده و به دنبال بازی منفی رايانه‌ای نروند.
با اين كار يكی از نياز‌های جوانان امروز در مساجد تأمين مي‌گردد و موجبات كاهش انحراف جوانان ازاين طريق را فراهم مي‌آورد.

5-4- مسجد مكان آموزش‌های  دينی و قرآنی

 در خلال آن چه بيان شد مي‌توان كلاس‌هايی به صورت حساب شده برای تدريس قرآن، احكام و امور اعتقادی برای دوره‌های سنی مختلف در داخل مساجد ترتيب داد و ضمن برنامه‌های ديگر امورات دينی و تربيتی را به جوانان آموخت و برای آنان برنامه‌های دعا و هم خوانی و نظاير آن را به فراخور نياز آنان اجرا كرد.

6-4- مسجد محل برنامه ريز ی ورزشی

مساجد مي‌توانند برنامه‌های ورزشی و مسابقات گوناگون را ترتيب دهند و بدين منظور مي‌توانند از فضای آزاد طبيعت استفاده نموده و يا با هماهنگی سازمان‌های متصدی از امكانات ورزشی و سالن‌های مدارس استفاده نمايند .

استفاده از امكانات ورزشی مدارس برای تأمين نياز‌های ورزشی جوانان مساجد تقريباً مي‌تواند درصد بالايی از نياز‌های ورزشی آنان رابرطرف سازد و در اين راستا نيز مي‌توان در همان مكان‌ها مسابقات ورزشی برگزار كرد.

7-4- مسجد محل برگزاری مسابقات علمی

با توجه به اين كه دروس مختلف در مساجد تدريس مي‌شود لازم است برای ايجاد رقابت بين دوره‌های تحصيلی مختلف مسابقات علمی برگزار گردد و از اين طريق ضمن ايجاد رقابت بين جوانان هر دوره و هر سال درسی، اين امكان فراهم مي‌آيد تا جوانان هر دوره توان علمی خود را محك بزنند برگزاری مسابقات علمی شايسته است به طور دائمی و در فواصل زمانی معقول صورت پذيرد.
علاوه بر مسابقات علمی مسابقات حفظ و قرائت و مفاهيم قرآن نيز به فراخور سن جوانان برای هر دوره  مي‌تواند برگزار گردد، همچنين برگزاری مسابقات احكام و اصول اعتقادی در دوره‌های طولانی تر ولی دائم لازم به نظر مي‌رسد.
برای جلب مشاركت جوانان برای شركت در مسابقات لازم است جوايزی متناسب با ابعاد مسابقه در نظر گرفته شود.

8-4- مسجد محلی برای بردن به ارودهای تفريحی

در هر مسجد  برنامه‌هايی  برای بردن جوانان  به ارودهای  تفريحی مي‌تواند  موجبات شادی جوانان را فراهم سازد .

هزينه اين اردوها را مي‌توان از خود جوانان گرفت .

تفريح و سرگرمي‌و جست وخيز از نياز‌های جدايی ناپذير دوره نوجوانی و جوانی است و ناديده گرفتن آن مي‌تواند صدمات جبران ناپذيری به روح و روان جوانان وارد سازد مضافاً بر اين كه تأمين تفريح مي‌تواند شادابی جوانان را حفظ كند .

اگر اين امر در مساجد برنامه ريزی نشود جوان برای ارضاء چنين روحيه‌اي به مكان‌های ديگر خواهد رفت.

5- مردم تأمين كننده نياز‌های جوانان در مساجد

برای تأمين  هزينه‌هايی كه برای جلب جوانان و يا اهداء جوايز در مسابقات از پيش بيان شده،  ضمن كمك از دستگاه‌های دولتی متصدی اين امر مي‌توان از مردم و خيرين هر محل و همچنين  از خانواده‌های خود جوانان كمك خواست.

اگر مردم ببينند كه فرزندان آنان در مساجد هم  درس می‌خوانند و هم دين می‌آموزند و هم تربيت می‌شوند و هم به تفريحات سالم مي‌پردازند به برنامه‌های مساجد اعتماد خواهند كرد و در اين حال هم خيرين هر محل و هم والدين جوانان در صورت توانايی از كمك مالی به مساجد دريغ نخواهند كرد.
همچنين می‌توان به مردم تفهيم كرد كه به جای خريد قرآن و اهداء آن برای مردگان خود به مساجد بهتر است در پرورش جوانان و تهيه ابزار مورد نياز آنان در مسجد شركت مالی كرده و ثواب آن را به مردگان خود اهداء كنند .

علاوه بر آن نيز مي‌توان به مردم تفهيم كرد كه برای مردگان خود يك قفسه كتاب به مسجد اهداء نموده و نام متوفای خود را روی آن بنويسند كه در اين حال لازم است تا آن قفسه‌ها كه در واقع كتابخانه مسجد خواهد شد در ديوارهای مساجد و در بالای جايی كه مردم به ديوار تكيه مي‌دهند نصب شود.


6- مديريت امور مذكور

مهم‌ترين بخش برای ايجاد چنين فضايی در مساجد با برنامه‌های بيان شده ايجاد يك مديريت قوی و كار آمد است.

برای اين منظور لازم است تا ائمه جماعات گزينش شوند و توانايی‌های آنان در زمينه‌های مختلف ارزيابی گردد .

در شهر‌های كوچك نصب ائمه جماعات مي‌بايد توسط امام جمعه صورت گيرد و در شهر‌های بزرگ لازم است تا امام جمعه نمايندگانی در هر منطقه بگمارد تا آنان ائمه جماعات همان منطقه را تعيين نمايند.

لازم است تا ائمه‌اي بر مساجد گماشته شود كه ضمن آگاهی كافی از دين از توانايی لازم جهت اجرای امور مذكور برخوردار باشند.
علاوه بر آن لازم است تا كار ائمه جماعات مورد ارزيابی كارشناسانه قرار گيرد و در صورت عدم توانايی امام جماعت موارد ناتواني به اطلاع او رسانده شود تا موارد نقص را جبران كند و در  صورت عدم جبران لازم است تا تعويض گردد.
 اما اين همه زمانی ميسر است كه در ابتدا شخص امام جمعه با دقت كافی انتخاب شود و توانايی‌های او همچنان كه در امور سياسی و مردم داری لحاظ مي‌شود در اجرای امور مذكور نيزلحاظ شود زيرا يكی از مهم‌ترين وظايف ائمه جمعه كه امروزه كم رنگ به نظر مي‌رسد پرداختن به امور فرهنگی و جلب مردم به مساجد است.

بدين رو بايد امام جمعه ضمن اين كه خود از امورات دينی اطلاع كافی داشته و بتواند جوانان را درك كند  لازم است تا پرداختن به امورات فرهنگی را از دغدغه‌های اصلی خود بداند .

صرف جوان بودن امام جمعه و يا خوب بودن برای چنين امری كافی نيست.

كليه امورات از پيش بيان شده در بعضی از مساجد عملياتی و آثار و نتايج آن نيز مشاهده شده است ولی به دليل عدم همكاری امام جمعه امكان اجرای آن در مساجد بيشتر فراهم نيامده است.

از اين رو لازم است تا ائمه جمعه از حالت سنتی خارج شوند و پرداختن به امور فرهنگی را از وظايف لاينفك خود بدانند.

 
نتيجه‌گيري

مسجد محل انجام كليه امور فرهنگی، تربيتی، و آموزشی است و جوانان اگر به گونه‌اي كه بيان شد در مساجد پرورش يابند ديگر هيچ تبليغاتی نمي‌تواند آنان را از دين دور سازد و اگر هم به دلايلی از مسجد دور شوند اين دور شدن موقتی بوده و مجدداً به مسجد بازخواهند گشت .

مهم تر از همه اين كه از جوانی عادت خواهند كرد كه دستورات اسلام را در زندگی روزانه خود به كار گيرند و اين موضوع برای آنان به صورت يك الزام در خواهد آمد.

 
منابع
1- مهيار رضا ، فرهنگ ابجدى عربى- فارسى‏ بی‌نا، بی‌تا، بی‌جا
2- نهج الفصاحه، انتشارات جاوي1230 دان، چاپ يازدهم،  تهران ،1336)
3- تجربه عملی و بررسی نتايج آثار و پيامد‌های عملكرد به صورت بيان شده

سید رحمت الله دانش میركهن
عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور

پایگاه مذهبی صلات