موضوع اتحاد ميان مسلمانان به‌قدری اهميت دارد كه حتی اگر ساختن مسجدی در كنار مسجدی ديگر موجب تفرقه و پراكندگی مسلمانان گردد، مسجد تفرقه‌‌انداز، نامقدس است؛ ‌خانه‌ی خدا نيست، بلكه كانون شيطان است. (نك: توبه:107)

راهبردها

راهبردها، هدف‌هاي كلانِ دراز مدت وامور ايده آل هستند. بدون ترسيم نقشه جامع و بلند پروازانه براي آينده، حركت رو به جلو انسان بسيار كُند و آرام خواهد بود.
توصيه‌هاي اين بخش، تداعي كننده مدينه فاضله ديني است كه در آن نيايش و نماز بالاترين سهم را در زندگي مردم ايفا مي‌كند و بيشترين اهتمام نظام به گسترش زمينه‌هاي عبوديت و مراكز ذكر و نيايش است.
انتظار قرآن كريم از جامعه اي كه به نام اسلام و قرآن شكل گرفته است، گام نهادن در چنين مسيري است.
الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاة (حج:41): همان كسانى كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مى‏دارند، و زكات مى‏دهند.
يقينا در جامعه جهاني اسلامي كه حضرت محمد (ص)، مأموريت عينيت بخشيدن به آن را داشته است، وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمين‏(انبياء:107) عبوديت اصلي ترين مأموريت انسان كامل محسوب مي شود.

وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ (ذاريات:56)،
پس جايگاه عبوديت يعني مسجد بايد برترين، شريف ترين، زيباترين، معطرترين و ... مكان‌ها باشد.

و اكنون آخرين فرزند معصوم آل الله در انتظار است تا خداوند رخصت ظهور او را صادر نمايد، تا مسجد را به جايگاه اصلي خود را باز گرداند.
برخي از راهبردها براي تقويت جاذبه مساجد و جذب جوانان عبارتند از:

1. سامان‌دهي بناي مساجد

بناي مسجد بايد بر اساس تقوا باشد و خداوند عزيز به پيامبر اسلام(ص) فرموده است: لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى‏ مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فيه‏ (توبه: 108):

آن مسجدى كه از روز نخست بر پايه تقوا بنا شده، شايسته‏تر است كه در آن (به عبادت) بايستى‏.  بر اين اساس يكي از راهبردهاي مهم نظام جمهوري اسلامي و حوزه‌هاي علميه قم، سامان دهي بناي مساجد با هزينه‌هاي حلال و مباح است.
مسجد مركز ذكر، دعا، عبوديت و پيوستن به خداست.

چنين مركزي اگر خداي ناخواسته با پول شبهه ناك و نامبارك ساخته شود، خلوص و صفاي آن كمرنگ شده و نتايج معنوي مطلوب از آن به دست نمي آيد.
هزينه ساخت مسجد بايد به شيوه اي منطقي و منطبق با موازين شرعي و توسط افراد با مروت و درد آشنا و دين شناس تأمين شود.


1-1. آفات تأمين هزينه ساخت مساجد

الف. استـاد شهيد مطهري، در بررسي اين نظريه كه در تعاليم عالي اسلام، هدف وسيـله را توجيـه نمي‌كند؛ هشدار مي دهد كه تأمين هزينه ساخت مساجد با توسل به خواب نما شدن، دروغ گفتن و ... مغاير اصل تقوي است و از منزلت  و جايگاه معنوي خواهد كاست. (نك: مجموعه آثار: 16/79)


ب.  تأمين هزينه ساخت مساجد، در رودربايستي قرار دادن افراد و استفاده از مهجور به حيا بودن برخي افراد است كه ممكن است در قلب خود نسبت به اين كار رضايت نداشته باشند.


ج. تأمين هزينه مساجد توسط كساني كه دست به كارهاي خلاف مروت مي زنند. مثلا بي انصافي كرده و جنس را با سود بيشتري مي فروشند، با احتكار، تدليس و ... قسمتي از هزينه ساخت يا نگهداري مسجد را مي پردازند.


د. تأمين هزينه مساجد توسط افراد، براي آنان اين حق را ايجاد مي‌كند كه در تعيين امام جماعت و اداره مسجد دخالت‌هايي كنند و مسجد را از انجام رسالت و وظيفه اصلي خود به انحراف بكشند.


هـ. گاهي ممكن است امام جماعت ناچار به تملق و دست بوسي اين افراد شده و براي جلب توجه آنان در تأمين هزينه‌هاي نگهداري، آب، برق و ... در تبليغ و ارشاد قدمي فراتر از سلايق آنان بر ندارد.

همان امري كه استاد مطهري(ره) از آن به عنوان عوام زدگي ياد كرده و آن را از عقرب زدگي و ... خطرناك تر مي داند. و مي نويسد: هر جامعه‏اى نيز يك نوع آفت مخصوص به خود دارد.

آفتى كه جامعه روحانيت ما را فلج كرده و از پا درآورده است «عوام‏زدگى» است. عوام‏زدگى از سيل‏زدگى، زلزله‏زدگى، مار و عقرب‏زدگى بالاتر است. اين آفت عظيم معلول نظام مالى ماست.(مجموعه آثار: 24/498)
روش‌هاي رايج كه بناي بسياري از مساجد را سامان داده است، از تأثير معنوي مسجد خواهد كاست. زيرا دعا، ذكر و ... جز در محيط نوراني و فضاي تطهير شده اوج نمي گيرد.
استاد مطهري مي نويسد: قرآن، پيغمبر، ائمه و كسانى كه تربيت شده اين مكتب هستند، محال است كه براى هدف مقدس، از يك امر نامقدس مثلًا از يك امر پوچ، از يك امر باطل، از يك امر بى‏حقيقت ولو يك تمثيل استفاده كنند. (همان: 16/100)

 

2. سازماندهي نيروي انساني مساجد

خداوند عزيز مسجد را جايگاه انسان‌هايي معرفي كرده است كه دوستدار پاكي  و طهارتند. فيهِ رِجالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرينَ (توبه:108): در آن، مردانى هستند كه دوست مى‏دارند پاكيزه باشند و خداوند پاكيزگان را دوست دارد!
مؤمنان مسجد را جايگاهي براي گريز از امور مادي و آلْودگي‌هاي روز مره مي دانند. رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار(نور:37): مردانى كه نه تجارت و نه معامله‏اى آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زكات غافل نمى‏كند آنها از روزى مى‏ترسند كه در آن، دل‌ها و چشم‌ها زير و رو مى‏شود.
و از اين رو خداوند فرمان مي دهد تا در جايگاه جوانمردان كهف كه از ظلمت و تباهي نظام آلوده به كفر و شرك به پناهگاه امن الهي روي آوردند، مسجد بنا شود. ْ قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلى‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدا(كهف:21): آنها كه از رازشان آگاهى يافتند (و آن را دليلى بر رستاخيز ديدند) گفتند: «ما مسجدى در كنار (مدفن) آنها مى‏سازيم (تا خاطره آنان فراموش نشود.)
نيروي انساني مساجد عبارتند از: امام جماعت، هيئت امناي مسجد و خادم آن.

2-1. ائمه جماعت

استاد مطهري مي نويسد: شئون روحانى كه فعلًا معمول است از قبيل امامت جماعت، نه يك شأن مخصوص روحانى است و نه كسى حق دارد آن را بهانه قرار داده و دست از هر كار و شغل و خدمتى بكشد و در انتظار موقع نماز بماند و مسجدى برود و برگردد و زينت مجالس ختم باشد و اينها را شغل شاغل خود قرار دهد و عمرى كَلّ بر اجتماع بوده باشد. ( مجموعه اثار:  24/492)
شواهد نشان مي دهد كه برخي از ائمه جماعت، با شيوه تبليغ، علوم روز، مديريت و سازماندهي نيروي انساني و نشريات و ... آشنا نيستد و اين امر موجب تضعيف حوزه‌هاي علميه و منزلت روحانيت است.

پس بايد عده اي از عالمان با تجربه حوزه با كمك علماي جامعه شناس، روانشناس و ... مباني و نقشه راه سازماندهي ائمه جماعت را تدوين كنند به گونه اي كه علاوه بر حفظ منزل حوزه، مديريت مساجد، با مقتضيات زمان همآهنگ شود.
حكيمي مي نويسد: بايد با تلاش حوزه‌هاي علميه انقلابي ژرف در تمام ابعاد مساجد پديد آيد و تحولي عظيم در طرز اداره و برنامه ريزي آنان به وجود آيد. (نشريه حوزه: 4/20)
در ميان هزاران مسجد، اگر يك امام جماعت از تقوا و پرهيزكاري مورد انتظار مردم برخوردار نباشد، خدشه اي عميق و زخمي كاري بر پيكره معنوي نماز جماعت وارد خواهد كرد و ده‌ها نفر را نسبت به بسياري از اين مردان مخلص بدگمان خواهد نمود.

2-2. سامان دهي هيئت امناي مساجد

يكي ديگر از مشكلات برنامه ريزي و مديريت مساجد، اعضاي تشكيل دهنده هيئت امناي آن هستند. معمولا افراد سن بالا، يـا بـازنشسته كه تمـام همت خويش را صرف اقـامه نمـاز جماعت و برگزاري مراسم سنتي مي كنند، و به نيروهاي جوان و خوش فكر اجازه نو آوري و ابتكار نمي دهند و گاه آنان را به دلايل واهي مورد تمسخر و بي اعتنايي قرار مي دهند.
اين امر مخصوصا اگر اين افراد در تأمين هزينه ساخت مسجد نيز سهمي داشته باشند، از حساسيت بيشتري برخودار ست.
علماي حوزه مي توانند با تعريف ويژگي‌هايي براي اعضاي هيئت امناي مسجد، تركيبي از افراد ميان سال و جوان را كه داراي قدرت مديريت و سازماندهي، آشناي با علوم روز، آگاه به شيوه‌هاي جذب جوانان و روش‌هاي نوين اداره اماكن مذهبي هستند، زمينه را براي حضور پر شورتر جوانان در مساجد فراهم كنند.
در برخي از مساجد ويژگي‌هاي پيش گفته مشاهده مي شود ولي همه ابعاد گسترده اين رسالت خطير را تأمين نمي‌كند.

2-3. تربيت خادماني مؤمن و دلسوز

خادمان مسجد، نقش بسيار مهمي در جاذبه مساجد دارند. متأسفانه برخي از اين خادمان نه تنها از ايمان و اخلاق بي بهره اند، بلكه گاه معتاد به مواد مخدر و بي بهره از تربيت نيز مي‌باشند.
با گزينش افرادي مؤمن  و صلاحيت دار، علاقه مند به پاكيزگي و نظافت و برخوردار از اعتقاد قلبي به خدمت معنوي مي توان اين  جايگاه را از آلودگي احتمالي پيراست.

2- 4.  طراحي معماري مساجد

يكي از جاذبه‌هاي كهن، قوي و غني مساجد تجلي معماري اسلامي در آن است. غناي فرهنگ ديني و جلوه آن در بزرگ ترين جايگاه عبوديت و دعا، به هنر اسلامي رونق خاصي بخشيده است.
سازگاري اسلام با هنر، از آن روست كه يكي از صفات و اسماي حسناي خداوند، جميل است و هموست كه جمال را دوست دارد.

امام صادق(ع) از قول امام علي(ع) فرمود: إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَال‏ (كافي: 6/438)
معماران مسلمان كوشيده اند براي هر زيبايي كه در خور مسجد است، جايي در مسجد فراهم آورند.


شهيد مطهري مي نويسد: شاهكارهای صنعتی ایران در دوره اسلامي‌اعم از معماری‌ها، نقاشی‌ها، خوشنویسی‌ها، تذهیب كاری‌ها، خاتم كاری‌ها، كاشی كاری‌ها و معرق سازی‌ها و غیره، بیشتر در زمینه‌های دینی ـ اسلامي‌بوده است.

آنچه بر همه واضح است این است كه شاهكارهای فوق، همه در مساجد، مشاهد، مدارس، قرآن و كتب ادعیه تجلی كرده است.

معمارها، هنر خود را در مساجد و مشاهد و مدارس اسلامي‌بروز داده اند. گنبد مسجد شيخ لطف‏اللَّه اصفهان از جاهايى است كه علم و هنر و صنعت به كمك دين آمده است، يعنى احساسات دينى از يك طرف و ذوق هنرى از طرف ديگر دست به دست هم داده‏اند و يك شعار مذهبى در لباس هنر و صنعت به جلوه درآمده است.

كتيبه‏هاى خيلى عالى قرآنى مثل كتيبه‏اى كه بايسنقر در ايوان مقصوره مشهد نوشته است، از جاهايى است كه هنر و صنعت به احساسات مذهبى يارى كرده است‏.(مجموعه آثار:25/320)
 اكنون نيز معماري بسياري از مساجد از زيبايي و لطافت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. مي‌توان با استفاده از ذوق هنرمندان جوان و استناد به ريشه‌هاي عميق معنوي بر گستره و جاذبه آن افزود.

و بنا به مقتضيات زمان، توجه به شرايط بومي و منطقه اي، آداب و سنت‌هاي رايج اجتماعي، نيازها و ضروريات آن طرحي لطيف و پاسخگو ارائه كرد.
منطقه بناي مسجد علاوه بر در دسترس بودن بايد از شرايط مناسبي براي آمد و شد، محل پارك اتومبيل، عدم مزاحمت براي شهروندان، فضاي دلنشين، ساختار ورودي مناسب، امكان نظافت و پاكيزگي (مخصوصا نظافت پا ) و ... برخوردار باشد.

3. راهكارها

مسجد رسالت بزرگي در هدايت و تربيت انسان دارد. شكوه و عظمت مسجد در آن است كه باب عبوديت خدا باشد و امور تربيتي و اخلاقي جامعه را سامان بخشد.

با توجه به آنچه گفته شد، مسلم مي شود كه بقاء و شوكت دين و دولت در تقويت و به پاداشتن مساجداست. بر مسلمانان به ويژه حوزه‌هاي علميه لازم است كه مساجد را آباد كنند،؛ حريم آن را پاس بدارند.

البته پاسداري از مساجد جز با بهره گيري هر چه بيشتر و استفاده بهتر از نيروهاي جوان و مؤمن ممكن نخواهد بود.
اهميت مسجد:


مسجد خانه خدا در زمين، منبع فيوضات معنوي و بركات گوناگون براي نمازگزاران و جامعه اسلامي است. بي گمان حضور در چنين جايگاهي، آثار فراواني براي زن و مرد حاضر در مسجد به ارمغان خواهد داشت.


پيامبر اسلام(ص) به ابوذر فرمود: يَا أَبَا ذَرٍّ كُلُّ جُلُوسٍ فِي الْمَسْجِدِ لَغْوٌ إِلَّا ثَلَاثَةً قِرَاءَةُ مُصَلٍّ أَوْ ذَاكِرٌ لِلَّهِ تَعَالَى أَوْ مُسَائِلٌ عَنْ عِلْم (وسائل الشيعه:4/117)‏:  نشستن در مسجد بيهوده است، مگر براي سه كار ؛ خواندن قرآن، ذكر خدا و جستجوي علم.


قرآن كريم مي فرمايد: أَقيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُون‏ (اعراف:29): و توجّه خويش را در هر مسجد (و به هنگام عبادت) به سوى او كنيد! و او را بخوانيد، در حالى كه دين (خود) را براى او خالص گردانيد! (و بدانيد) همان گونه كه در آغاز شما را آفريد، (بار ديگر در رستاخيز) بازمى‏گرديد!


علامه سيد عبدالحسين شرف الدين مي نويسد: اذان و اقامه از بزرگترين شعائرالهي است. ندائي كه زمين و آسمان را به هم پيوند مي دهد و تواضع مخلوق را با عظمت خالق درهم مي آميزد. (نشريه حوزه:4/22)


حضور زنان و مردان در مسجد، تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعي، جويا شدن از احوال يكديگر و احوال مسلمين، بخشي از ظرفيت بزرگ مساجد است.

به پشتوانه اين اجتماع، حكومت اسلامي به اهداف خود خواهد رسيد. واتحاد كه يكي از پيمان‌هاي الهي پيامبران و از سفارشات موكد ائمه هدي است، بر جامعه سايه مي گستراند.

و تفرقه و آثار شوم آن از جامعه اسلامي رخت برمي بندد.

و نيروي عظيم امت اسلامي براي ساختن جامعه اي نوين بر مبناي عدل و داد به كار گرفته مي شود. به دليل اهميت اجتماع مسلمانان در مسجد، پيامبر اسلام (ص) فرمود: لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ يُصَلِّ فِي الْمَسْجِدِ مَعَ الْمُسْلِمِين‏ (استبصار:3/12)


امام علي(ع)، ره آورد مسجد، براي مؤمنان را چنين بيان مي‌كند:

 
1. به دست آوردن دوستاني خداشناس، پرهيزگار و اهل يقين كه انسان را در طي مدارج كمال انساني ياري كنند.
2. بهره مند شدن از دانشي كه موجب تقويت مباني علمي و عملي توحيد، اخلاق، مسائل مستحدثه و ... شود.
3. برخورداري از نشانه محكمي بر آيات الهي كه الگوي آن در وجود امام جماعت و نمازگزاران تجلي يافته است.
4. رحمتي از خداوند طلب كرده و در انتظار تحقق آن بوده است و به بركات تجمع مؤمنان در مسجد به آن دست مي يابد.
5. موعظه اي دلنشين و اثر گذار از عالم رباني و انسان متقي شنيده و به موجب آن از ارتكاب عمل يا سخن زشتي دست شسته و به گناه گفتاري يا عملي آلوده نمي شود.
6. پند و اندرز هدايت گري شنيده و يك درجه از نردبان هدايت بالاتر رفته و با حكمت و برهان جديدي در علم توحيد آشنا مي شود.
7. از ترس اينكه اعتبار و آبروي او در جمع مؤمنان نمازگزار كاستي نيابد و منزلت و شأن او كاسته نشود، گناهي را ترك مي‌كند.
8.  حيا و آزرم ناشي  از اينكه ممكن است برخي نمازگزاران در كوچه و محله اعمال او را ببينند، موجب شده تا از عمل ناپسندي دست بشويد.


هر يك از اين هشت اثر حضور در مسجد براي اصناف و طبقات مردم از زن و مرد، كارساز و راهگشا ست.

و نقش عظيم و مأموريت وسيع مديران را بيان مي‌كند. اين مهم زماني به نتيجه مطلوب خواهد رسيد كه مسجد از جاذبه كافي برخوردار باشد و همه طبقات مردم به ويژه نسل جوان كه از صفاي قلب و معنويت بيشتري برخوردارد و به فرموده امام خميني(ره) جوانان نزديك ترند به ملكوت( صحيفه نور: 21/45)، حضور چشم گيري در آن داشته باشند.
آنچه در كوتاه مدت مي‌تواند تا حدودي بر جاذبه مساجد بيفزايد و موجب حضور پر رنگ تر جوانان علاقمند شود. عبارتند از:

3-1. ويژگي‌هاي امام جماعت

در شرايط كنوني كار مديريت مسجد را نمي توان منحصر به اقامه نماز دانست. ارتباط عاطفي با نمازگزاران، امر تبليغ، كتاب خواني، برنامه‌هاي آموزش قرآن، نهج البلاغه، احكام شرعي و ... نيز از وظايف امام جماعت محسوب مي شود.
شرايط و خصوصيات فردي و اجتماعي امام جماعت، نقش بسزايي در جذب عوم مردم به ويژه جوانان دارد. برخي از اين ويژگي‌ها عبارتند از:

3-1-1. آراستگي:

امام جماعت بايد از ظاهري آراسته برخوردار باشد. وضع ظاهري او منظم، لباس او نظيف بوده و از بوي خوش استفاده كند.

چهره شاداب و با نشاط، متبسم بودن، برخورداري از جاذبه مناسب، برخورد متين و متواضعانه با مردم، داشتن آرامش و وقار و ... مي‌تواند زمينه‌هاي ارتباط و اثر پذيري بيشتر مردم مخصوصا جوانان كه از احساساتي لطيف و صفاي باطني برخودارند، فراهم كند.

3-1-2. زمان شناسي:

استاد مطهري مي نويسد: همانطور كه در حديث شريف كافی آمده است: الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَيْهِ اللَّوَابِس‏ (كافي: 1/26)

آشنائی با اوضاع و جريانات زمان و شناخت عوامل‏ دست‏اندركار اجتماع، امكان پيش بينی می‏دهد و با پيش بينی‌ها می‏توان به‏ مقابله با حوادث ناگوار شتافت.

همچنين امكان بهره برداری از فرصت‌های‏ مساعدی كه تحولات زمان پيش می‏آورد، به وجود می‏آورد. كسي كه نمي‌داند در جهانی كه زندگانی می‏كند، چه می‏گذرد؟

چه عواملی بر سرنوشت حال و آينده جامعه اثر مي گذارد، روزگار آبستن چه‏ حوادثی است و ... ؟

هرگز نمي‌تواند به مقابله با نيروهای مهاجم برخيزد و يا از فرصت‌های طلائی زودگذر، بهره بگيرد. (نك؛ مجموعه آثار: 24/280)
امروز به دليل گسترش دهكده جهاني و وجود شبكه‌هاي مختلف ارتباطي هزاران انديشه جديد و هزاران شبهه و سؤال نو در ذهن جوانان وجود دارد.


امروز جوانان از امام جماعت مسجد محله خود انتظار دارند كه در حل مشكلاتي چون روابط دختر و پسر، موسيقي، تفريح‌هاي مورد علاقه آنان، تجارت الكترونيكي و ... جواب‌هاي شفاف، دقيق و قانع كننده داشته باشد.

حوزه علميه بايد با آموزش ائمه جماعت و ايجاد شبكه‌هاي غني و پر محتوا، آنان را در پاسخ گويي به انواع شبهات، مهيا كنند.
به ويژه انتظار جوانان اين است كه امام جماعت واقع بين، آشنا به مسائل سياسي و اجتماعي داخلي و خارجي باشد و در بيانِ حق، اسير ملاحظات حزبي، منافع شخصي و انگيزه‌هاي مادي نباشد.
يكي از وظايف مهم امام جماعت جلوگيري از رقابت‌هاي حزبي و سياست بازي در مسجد است.

مصيبت بزرگ مسجد آن است كه عده اي كژانديش و بد سليقه، در جمع مريدان امام جماعت قرار گيرند و ملاحظه كاري و باند بازي آنان، موجب انحصار وعظ و ذكر در عده اي خاص شود.
به فرموده پيامبر عزيز اسلام(ص) امام جماعت زماني مي‌تواند امين مردم باشد و اعتماد مردم را به خود جلب كند و جوانان با آرامش در كنار او بنشينند و رازهاي دروني خود را برايش بگشايند كه دنيا زده  و مداح سلاطين نباشد.

كه اگر چنين شد مردم براي حفظ دين خود، بايد از او بگريزند. الْفُقَهَاءُ أُمَنَاءُ الرُّسُلِ مَا لَمْ يَدْخُلُوا فِي الدُّنْيَا قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا دُخُولُهُمْ فِي الدُّنْيَا قَالَ اتِّبَاعُ السُّلْطَانِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ فَاحْذَرُوهُمْ عَلَى دِينِكُمْ (كافي:1/46)


آميزش دين به سياست نبايد موجب شود كه سياست بر دين سيادت كند و معنويت قرباني مقام پرستي و حاكميت شود، بلكه بايد سياست و سياستمداران در برابر دين زانو بزنند و از آداب و اخلاق قرآني فاصله نگيرند.
مقام معظم رهبري بيان لطيف و زنده اي از مفهوم "ابن لبون"  ارائه فرمودند كه هيچ انسان وارسته و تأثير گذاري نبايد در فتنه‌ها، به بهانه عمل به سخن امام علي (ع) سكوت كند.

پس امام جماعت نبايد در انتقاد از رفتارهاي ناشايست و بيان ريشه ناهنجاري‌هاي موجود مسامحه كند. و برخي از آنان با برخورد ناشايست با جوانان دل سوز اهل انتقاد، آنان را از مسجد طرد كنند.

3-1-3- ارتباط:

يكي از ويژگي‌هاي مهم ائمه جماعت، توان ارتباطي مؤثر و عميق است.

استاد مطهري مي نويسد: نگاهی به وضع مساجد نشان مي‌دهد كه بعد از انقلاب، اغلب مساجد خلوت شده است.

یكی دلیل این امر این است كه تا قبل از پیروزی انقلاب، مساجد به بهترین نحو، نقش انقلابی خود را انجام مي‌دادند.

در آنها همان مسائلی مطرح مي‌شد كه مردم خواستارش بودند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب، مساجد خود را با این تغییرها هماهنگ نكردند.

اكنون احیای مسجد، بیش از هر زمان دیگر احساس مي‌شود.


و نيز مي نويسد: لازم است در كنار مسجد، رادیو و تلویزیون هم برنامه‌های مذهبی داشته باشند.

حزب اسلامي‌و كانون‌های تعلیمات سیاسی و مذهبی هم باید به وجود بیایند.

مردم از طریق این كانون‌ها، مي‌باید تعلیمات و آموزش‌های سیاسی ببینند؛ اما اگر همه این نهادها، جای مسجد را بگیرند، آن وقت، فاجعه به وجود مي‌آید.

راه جلوگیری از این فاجعه، تعطیل این نهادها نیست؛ بلكه این مساجدند كه باید در وضع خود، تجدید نظر كنند و در این میان سهم عمده و نقش اصلی، به دوش روحانیت است. (مجموعه آثار: 24/271)


الف) قدرت بيان
در طول تاريخ، سحر بيان  يكي از عوامل مهم جذب ديگران به شمار رفته و قرآن كريم با بيان دلنشين وحي الهي، گوي سبقت را از همگان ربوده وكلام پيامبر(ص)، امام علي(ع) و ائمه نيز از اثر گذاري فوق العاده برخوردار بوده است.
پس امام جماعت بايد با برخورد شيرين و گفتار لطيف خود جوانان را در مسجد حفظ كند و تعاليم الهي را با مهر و محبت در آميزد و چون شهدي گوارا در جان جوانان بريزد.
آشنايي با فرهنگ گفتاري و اصطلاحات رايج بين جوانان مي‌تواند بر جاذبه سخن او بيفزايد. استفاده از منابع غني ادبي گام‌هاي مؤثري در اين زمينه است.
اگر امام جماعت سخن نيكو را به نيكو و دلنشين بيان كند و آثار سخنانش در عمل و رفتار او هويدا باشد، يقينا دلربايي خواهد كرد و جان‌هاي تشنه را سيراب خواهد نمود.


ب) شرح صدر
امام جماعت بايد از شرح صدر و حوصله كافي برخوردار باشد.

و از انتقادها و ايراد گيري‌هاي جوانان نكته سنج و زود رنج، خود را نبازد. پيامبر عزيز اسلام(ص) به قدري به شنيدن سخنان مردم اهتمام مي ورزيد  و با جان  و دل  به  درد  دل آنان توجه  مي كرد  كه  منافقين  به او لقب "اُذُُن" دادند.

خداوند فرمود: وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُم(توبه:61): و مى‏گويند: او آدم خوش‏باورى است! بگو: خوش‏باور بودن او به نفع شماست!
لازمه هدايت افراد جامعه انساني، به ويژه نسل جوان، داشتن گوشي شنوا و قلبي راز دارست.

توجه به مسائل و مشكلات گوناگون و فراواني كه بسياري از جوانان از عهده تحمل آن بر نمي آيند، نيازمند افرادي صبور، درد آشنا، راز دار و مشكل گشاست.

امام جماعت مي توان يكي از مصاديق بارز و الگوهاي برجسته پدري معنوي براي نسل جوان باشد.
جوانان انتظار دارند پرتوهاي قابل ملاحظه اي از ويژگي‌هايي كه در روايت براي فقهاء وارسته بيان شده، در امام جماعت تجلي يابد.

 صيانت نفس، پاسداري از حريم اخلاق ديني، مراقبت از تعاليم دين و تفسير دقيق، عميق، كارآمد، معقول و واقع بينانه منطبق بر آيات قرآن و روايات صحيح و اصيل، مخالفت با هواهاي نفساني، منافع فردي، گروهي، مصلحت‌هاي ناروا برخي از اين صفات متعالي هستند.

امام صادق(ع) فرمود: فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِينِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ وَ ذَلِكَ لَا يَكُونُ إِلَّا بَعْضَ فُقَهَاءِ الشِّيعَة (وسائل الشيعه: 27/131)


ج) مديريت منابع انساني
امام جماعت بايد توانايي مديريت منابع انساني داشته باشد و هر نيرويي را به كار مناسبي بگمارد و براي هر فردي به تناسب ظرفيت، استعداد و سليقه او مسئوليتي معين كند تا هم امور مسجد با همكاري گروهي سامان يابد و هم جوانان احساس مسئوليت كرده براي ارضاي نيروي تشخص ِخويش براي حل مسائل مسجد بكوشند.


استعداد شناسي و به كار گيري مطلوب آن، از زمينه‌هاي تحقق عدالت است ب توجه به اينكه امام جماعت در محله آمد و شد دارد و با مردم مأنوس است (يعني بايد چنين باشد)، تا حدود زيادي مي‌تواند از توانايي آنان براي اداره مسجد و مسائل مربوط به نمازگزاران استفاده كند.

بسياري از جوانان براي ابراز شخصيت و نشان دادن لياقت و بروز استعداد و توان خود در پي محل مناسبي هستند. مسجد يكي از بهترين و قابل اعتماد ترين مكان‌هاي بروز آن است.


اگر مديريت مسجد فقط در دست افراد متشخص و پولدار قرار گيرد، استعدادهاي طلايي فراواني از خدمت به خانه خدا و مؤمنان محروم خواهند ماند.

) ابتكار و نوآوري
در اثر مديريت صحيح منابع انساني، مي توان زمينه ابتكار، رقابت و نوآوري را فراهم كرد. اگر هيجان و نشاط جوانان پر شور امروز در خدمت دين در آيد و با ارشاد و راهنمايي يك روحاني پارسا سامان يابد، اثرات مطلوب دو جانبه اي از خود بر جاي گذاشت كه هم فضاي عطر آگين مساجد شاهد حضور پر رنگ جوانان خواهد شد و هم صبغه ملكوتي جان و دل جوانان تقويت مي يابد.


هنوز نغمه‌هاي دلنشين حضور عارفانه جوانان در جبهه‌هاي جنگ در كشور معنويت و ولايت رنگ نباخته است و نيك مي دانيم كه آن همه شور و صفا، از آن رو به دست آمد كه پير جماران، هدايت جوانان را در پرتو مديريت و علائق خود آنان به دست داشت.

3-1-4. نظارت بر هزينه‌هاي مسجد

امام جماعت بايد هزينه‌هاي مسجد را مديريت كند تا امور اصلي و مهم فداي امور فرعي و غير ضروري نشود.

هزينه مراقبت از نظافت، بهداشت و زيبايي مسجد كه يكي از امور مهم و تأثير گذار و يكي از جاذبه‌هاي اساسي مسجد است، بايد در صدر اهتمام مديريت مسجد باشد.

ائمه(ع) تأكيد كرده اند، نمازگزار با طهارت و پاكيزگي، آراستن خود، استفاده از عطر و بوي خوش، زدودن بوي بد از دهان و بدن در مسجد حضور يابد.

مي توان از جواناني كه در رشته معماري، هنر، بهداشت و ... تحصيلاتي دارند، تيمي تشكيل داد تا با هزينه اي اندك اين بخش مهم را اداره كنند.
هزينه تبليغات، اعم از كارهاي تبليغي و فرهنگي بايد با مشورت جوانان و منطبق با ذوق و سليقه آنان انجام شود. در اين زمينه مخصوصا دخترانِ با سليقه كه حساسيت بيشتري هستند، مي توانند مشاوران و مجريان خوبي باشند.
مشورت با نيروهاي جوان و كارآمد در دعوت از وعاظ و برنامه ريزي دهه‌هاي مساجد نيز بر جاذبه و نشاط مسجد مي افزايد. استفاده از جوانان براي مقاله خواني، دكلمه، جلسات مناظره، مسابقات گوناگون و ... موجب تعامل گوينده و شونده مي شود و با ايجاد رقابت، فضاي مسجد را از بيان سخنان تكراري و يك نواخت است، نجات مي-دهد.

3-1-5. اعتدال

پيامبراسلام وائمه اطهار تأكيد كرده اند كه احترام به مساجد و آباد كردن آن، در اموري چون:  نشستن در آن، از كارهاي بيهوده خودداري كردن، آن را محبوب ترين مكان‌ها و خانه خدا و خانه پرهيزگاران دانستن است.


عثمان ابن مظعون، به پيامبر اسلام(ص)، عرض كرد: به ما اجازه رهبانيت بده. فَقَالَ إِنَّ تَرَهُّبَ أُمَّتِي الْجُلُوسُ فِي الْمَسَاجِدِ انْتِظَاراً لِلصَّلَاة (بحارالانوار: 80/381) : پيامبر(ص) فرمود: رهبانيت امت من، آن است كه در مسجد به انتظار نماز بنشينند.


و نيز فرمود بهترين افراد اهل مسجد كساني هستند كه در آن به ذكر خدا و عبادت بپردازند. مَنْ خَيْرُ أَهْلِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ أَكْثَرُهُمْ لِلَّهِ ذِكْرا (كافي: 2/498)


با سيري كوتاه در سيره پيامبراسلام، خلفاء و امام علي( ع) كه بر كشوراسلامي حكومت مي كردند در مي يابيم كه مسجد علاوه بر محل نيايش و برقراري نمازهاي يوميه مركز رسيدگي به ايتام، مركز قضاوت و حل و فصل مشكلات و محل فراگيري دانش هم بوده است.

پيغمبر(ص) در مسجد با مسلمانان نماز مي گزارد و مباني دين را به ياران خود تعليم مي داد و در مسائل مورد اختلاف آنها قضاوت مي كرد و درباره مطالب مربوط به جامعه مسلمانان شور و گفتگو مي‌كرد به علاوه فرستادگان قبايل عرب را كه گاه و بي گاه به مدينه مي‌آمدند در آنجا مي‌پذيرفت.


امام خميني مي فرمايد: مسجد و منبر در صدراسلام مركز فعاليت‌هاي سياسي بوده است. جنگ‌هائي كه دراسلام شده است بسياري از آن از مسجد طرحش ريخته مي‌شد. (صحيقه نور: 8/184)


مسجد علاوه بر جايگاه عبادت، محل اجتماعي عمومي مردم بود. اهل حديث، حلقه‌هاي خود را در مسجد بر پا مي كردند، صوفيه براي اعتكاف در مسجد خلوت مي كردند، حلقه‌هاي اذكار در مساجد تشكيل مي‌شد و در مساجد قرائت و تفسير قرآن و بيان حديث انجام مي‌شد.


بايد توجه داشت كه هيچ امري نبايد مخل به معنويت و جايگاه عبادي مسجد باشد. يعني نبايد در مسجد به اموري پرداخت كه دون شأن آن است و آثار معنوي آن را تحت الشعاع قرار مي دهد. خداوند فرموده است:  أَنَّ بُيُوتِي فِي الْأَرْضِ الْمَسَاجِد(من لا يحضره الفقيه:1/239): مساجد خانه خدا در زمينند. پس بايد به اموري اختصاص يابند كه در شأن و منزلت آنهاست.

فعاليت‌هاي اجتماعي، سياسي، نظامي، فرهنگي و آموزشي در مسجد، نبايد جنبه عبادي و معنوي آن را خدشه دار كند و نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد باز دارد.

پایگاه اطلاع رسانی صلات - امور حج و زیارت صدا و سیما