يك پيوند قرص‏ و محكمی بين اسلام و خطابه وجود دارد و آن اينست كه در يك مورد ، خطابه و سخنرانی جزء متن دين قرار گرفته است . در يك مورد ، خطابه و سخنرانی يكی از فرائض است نظير نماز ، روزه ، حج ، زكات ، خمس ، امثال اينها . آن در نماز جمعه است . اسلام يك نماز هفتگی دارد كه نام آن ، نماز جمعه است . در خود قرآن‏ مجيد از اين نماز بخصوص ياد شده است و آن در سوره جمعه است : « يا ايها الذين آمنوا اذا نودی للصلاه من يوم الجمعة فاسعوا الی ذكر الله‏ وذروا البيع ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون »: ای كسانی كه ايمان آورده‏ايد چون در روز جمعه برای نماز ندا داده‏ شود پس به سوی ذكر خدا بشتابيد و خريد و فروش را رها كنيد كه اين برای‏ شما بهتر است ، اگر بدانيد .به اتفاق تمام مفسرين‏ شيعه و سنی مقصود نماز جمعه است . این نماز واجب است با جماعت‏ خوانده شود ولی ساير نمازها : نماز عصر و نماز ظهر و نماز صبح و مغرب و عشاء ، خواندنشان با جماعت واجب نيست .
و در هر نقطه‏ای كه اقامه شود ، تا دو فرسخ از همه جوانب ، بر مردم واجب است كه‏ در آن شركت كنند مگر آنكه عذر داشته باشند . و نیز در هر نقطه‏ای كه‏ اقامه شد ، تا شعاع يك فرسخ حرام است نماز جمعه ديگری اقامه‏ بشود ، فقط همان يك نماز جمعه بايد باشد . اين نماز بايد دو ركعت خوانده شود نه چهار ركعت . چرا ؟ در احاديث و اخبار بسيار وارد شده و از مسلمات است كه : « و انما جعلت الجمعة ركعتين لمكان الخطبتين » . يعنی اين نماز عمومی ، اين نمازی كه همه بايد در يك جا جمع بشوند و مثل اين نماز جماعت‏ها متفرق نباشند ، فرض است‏ كه قبل از اين نماز دو خطابه انشاء بشود ، دو خطابه ايراد بشود ، و همين‏ دو خطابه به جای دو ركعت است . ما ماده‏ای داريم در خود دين مقدس اسلام‏ كه سخنرانی جزء متن دين است ، جزء نماز است . اميرالمؤمنين می‏فرمايد : خطبه ، نماز است . مادامی كه امام خطابه می‏خواند و مردم گوش می‏دهند ، همه مردم بايد سكوت بكنند و حرف او را گوش بكنند و مادامی كه او از كرسی پائين نيامده است همه مثل اينست كه‏ در حال نماز می‏باشند . البته با يك فرقهائی از قبيل اينكه رو به قبله‏ نشستن و لااقل رو به قبله بودن خود امام كه خطبه می‏خواند در اين حال واجب‏ نيست . اين دو خطابه‏ای كه در آنجا فرض است ، به جای دو ركعت از نماز ظهر است .


منظور اصلی از اجتماع جمعه ، شنيدن همان خطابه‏ها است . پس آن خطابه‏ها چقدر بايد دارای اهميت باشد و جنبه حياتی داشته باشد . آن قدر اهميت دارد كه‏ آنگاه كه آواز مؤذن به الله اكبر بلند می‏شود هر كس در هر جا هست و هر كاری در دستش هست بايد بگذارد و بشتابد به سوی نماز جمعه و آن دو خطابه‏ را بشنود و سپس دو ركعت نماز را به جماعت بخواند و آنوقت آزاد است . در سوره مباركه جمعه همين مطلب بيان شده است. ظهرها ، اول اذان گفته می‏شود و بعد از اذان نماز خوانده می‏شود و در روز جمعه استثناء اگر بنا باشد نماز جمعه خوانده بشود اذان را قبل از ظهر می‏شود گفت ، می‏شود اذان را چنان بگويند كه اول زوال‏ ، دو خطابه تمام شده باشد . صدای مؤذن كه بلند شد برای نماز جمعه ، معامله كردن حرام است : «و ذروا البيع ». اين جهت ، نص قرآن است و از مسلمات اسلام است.
شيعه‏ و سنی در اين زمينه اختلافی ندارند كه اگر نماز جمعه صحيحی تشكيل شود و اذانش گفته شود ، در آن حال مثلا مغازه‏داری پشت ترازوی خودش نشسته يا ايستاده است و مشتری آمده و از او مثلا پنير می‏خواهد و او كارد را برده‏ روی پنير می‏خواهد ببرد ، و در آن حال بانگ موذن بلند می‏شود ، الله اكبر ، واجب است بر مشتری و بر فروشنده كه دست نگه دارند و بشتابند : «فاسعوا الی ذكر الله و ذروا البيع »:يعنی بشتابيد به سوی نماز و معامله‏ را رها كنيد .
معامله در آن وقت حرام است ، بايد بشتابند و اين خطابه‏ها ، اين سخنرانيها را گوش كنند . بنابراین خطابه نماز جمعه اينقدر اهميت دارد كه منظور عمده از اين‏ اجتماع شنيدن همان خطابه‏هاست . چقدر حضور در اين اجتماع اهميت دارد ، در روايت دارد كه حتی واجب است زندانيها را پليسها و مأمورين زندان با خودشان بياورند و به اين نماز عمومی هفتگی شركت بدهند ، آنها را تحت‏ الحفظ و با مراقبت اينكه فرار نكنند با خود بياورند . يعنی بايد زندانی‏ را از زندان بيرون كشيد و آورد تا نماز جمعه‏اش را با اجتماع بخواند و خطابه لازم را گوش كند و سپس برگردد به محل خودش . اما چرا بايد دو خطابه انشاء بشود ؟ چرا يك خطبه كافی نيست ؟ و آيا فرق است بين آن دو خطبه ؟ در حديث از امام رضا (ع) ذكر شده که: « و انما جعلت خطبتين‏ ليكون واحده للثناء علی الله و التحميد و التقديس لله عزوجل ، و الاخری‏ للحوائج و الاعذار و الانذار و الدعاء لما يريد ان يعلمهم من امره و نهيه و ما فيه الصلاح و الفساد » يعنی علت اينكه دو خطبه فرض شده اين است كه در يكی به حمد و ثناء و تقديس الهی پرداخته شود و در يكی ديگر به ذكر حوائج‏ مردم و ارشاد و موعظه آنها پرداخته شود .

منبع :     ده گفتار، ص 236-229