اذان، اعلام يكتايى خدا، رسالت حضرت محمد صلى الله عليه وآله ولايت على عليه السلام ، رستگارى در سايه نماز، و «تكبير» خداوند است. اذان، فرياد بر ضدّ معبودهاى خيالى، معرفى عقيده اسلامى، و شعار اسلام است.نحستين مؤذّن اسلام، «بلال حبشى» بود كه با اذان او، مردم به نماز حاضر مى‏شدند و مؤذن شدن او، دليل اعتبار «تقوا» و «ايمان» در ديدگاه اسلام است، نه رنگ و قيافه و نژاد و ثروت!اذان، هم فراخواندن‏امّت اسلام به شركت در نماز جماعت است، هم آماده سازى جان و دل براى ورود به «نماز».وقتى طنين ملكوتى اذان در فضا مى‏پيچد، دل مؤمنان را به سوى خدا مى‏كشد و بر وحشت و خشم كافران مى‏افزايد.در حديثى آمده است كه: با صداى بلندِ اذان، شيطان عصبانى مى‏شود و فرار مى‏كند. (کنز العمال ، ج 2 ، ص 692) اذان، شعار باطل كوب و دشمن‏شكنِ توحيد است.

ما معمولا در فارسی به جای کلمه " اذن " کلمه " اجازه " و یا " جواز " را به کار می‏بریم که تا اندازه زیادی با هم فرق دارند و در قرآن به جای کلمه اذن، ماده جواز به کار رفته نرفته است.اذن یعنی چه؟ ریشه این لغت را اینچنین بیان می‏کنند، می‏گویند اذن‏ اعلام رخصت است. کسی می‏خواهد کاری انجام دهد و احتیاج دارد که‏ شخص دیگری موافقت یا عدم مخالفت خود را اعلام کند. این را " اذن " می‏گویند. " این کار را به اذن پدرم کردم " یعنی پدرم اعلام کرد که من‏ مخالف نیستم. در مفهوم اذن، اعلام خوابیده است. اصلا این لغت در زبان‏ عربی هر جا به کار برده می‏شود، به معنای اعلام است: «ثم اذن مؤذن‏ ایتها العیر انکم لسارقون» (یوسف/70) که در داستان یوسف است: اعلام کننده‏ای اعلام کرد (که ای اهل قافله هر آینه شما سارق هستید). به‏ اذان به همین جهت که اعلام است " اذان " می‏گویند.

خداوند در قرآن می فرماید:«يَأَيهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتخَذُوا دِينَكمْ هُزُواً وَ لَعِباً مِّنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَب مِن قَبْلِكمْ وَ الْكُفَّارَ أَوْلِيَاءَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ(سوره مائده ، 57) وَ إِذَا نَادَيْتُمْ إِلى الصلَوةِ اتخَذُوهَا هُزُواً وَ لَعِباً ذَلِك بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ(سوره مائده ،58)» : اى كسانيكه ايمان آورده ايد ، افرادى كه آئين شما را بباد استهزاء و بازى مى گيرند از اهل كتاب و مشركان ، دوست و تكيه گاه خود انتخاب نكنيد ، و از خدا بپرهيزيد اگر ايمان داريد .آنها هنگامى كه ( اذان مى گوئيد و مردم را ) به نماز مى خوانيد آنرا به مسخره و بازى مى گيرند ، اين بخاطر آن است كه آنها جمعى هستند كه درك نمى كنند .

نادی و نودى از ماده نداء به معنى بانگ برآوردن است ، و در اينجا به معنى اذان است ، زيرا در اسلام ندائى براى نماز جز اذان نداريم ، چنانكه در آيه 9 سوره جمعه نيز به آن اشاره شده و خداوند در آنجا می فرماید:« یا أَيهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا نُودِى لِلصلَوةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسعَوْا إِلى ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ(سوره جمعه،9) :اى كسانى كه ايمان آورده ايد ! هنگامى كه براى نماز روز جمعه اذان گفته مى شود به سوى ذكر خدا بشتابيد ، و خريد و فروش را رها كنيد كه اين براى شما بهتر است اگر مى دانستيد .

به اين ترتيب هنگامى كه صداى اذان نماز جمعه بلند مى شود مردم موظفند كسب و كار را رها كرده به سوى نماز كه مهمترين ياد خدا است بشتابند . در روايات اهلبيت (عليهم السلام) وارد شده است اذان از طريق وحى به پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) تعليم داده شد .امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد : هنگامى كه جبرئيل اذان را آورد ، سر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) بر دامان على (عليه السلام) بود ، جبرئيل اذان و اقامه را به پيامبر (صلى الله عليهوآلهوسلّم) تعليم داد ، هنگامى كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) سر خود را برداشت ، از على (عليه السلام) سؤال كرد آيا صداى اذان جبرئيل را شنيدى ؟ عرض كرد : آرى . پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) بار ديگر پرسيد آيا آنرا به خاطر سپردى ؟ گفت : آرى ، پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) فرمود : بلال را ( كه صداى رسائى داشت ) حاضر كن ، و اذان و اقامه را به او تعليم ده ، على (عليه السلام) بلال را حاضر كرد و اذان را به او تعليم داد .

منبع :
    آشنایی با قرآن 7، ص161-160 ، تفسير نمونه ج : 4 ص : 439-435، راز نماز ، محسن قرائتی ، ص 16