وقتى رحمت الهى (باران ) قطع شود و چشمه ها و قنات ها بخشکد و کمبود آب پدید آید، براى نزول رحمت الهى و آمدن باران ، نماز مى خوانند. نام این نماز، نماز استسقاء یا نماز باران است .
این نیز، یک درس توحیدى و توجّه دادن به قدرت و رحمت الهى است ، زیرا در خشکسالى و قحطى و بى آبى ، از دست هیچکس ، کارى برنمى آید، تنها خداست که مى تواند با فرستادن ابرهاى باران زا، رحمت خویش را بر سر مردم بگسترد.
خداوند مى فرماید:
قُل أرأیتُم اِن أصبَح مائُکم غَورا فَمَن یَأتیکم بِماءٍ معین [۱]
بگو: اگر آب شما بخشکد، چه کسى براى شما آب گورا مى آورد؟
بى آبى یک منطقه و نیامدن باران ، نشانه قهر خدا و گاهى به سبب گناهانى است که مردم جامعه انجام مى دهند. پس توجّه به خدا و گریه و التماس و توبه و تضرع ، سبب مى شود خداوند عنایت کند و کم آبى را بر طرف سازد. نماز باران براى جلب رحمت خداوند است .
علّت نیامدن باران
همچنانکه اشاره شد، گاهى بى بارانى ، نتیجه معاصى مردم و نوعى عقوبت و تنبیه الهى است .
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرموده است :
وقتى خداوند بر امّتى غضب کند و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ ‌ها گران مى شود و عمرها کوتاه مى گردد، تجّار سود نمى برند و درخت ها میوه نمى دهند و نهرها پر آب نمى شود و باران از مردم قطع مى شود و اشرار بر آنان تسلّط مى یابند.[۲]
در حدیث دیگرى ، امام صادق علیه السلام فرموده است :
… وَ اِذا جارَالحُکام فىِ القَضاءِ امسِک القَطرُ مِنَ السَّماء[۳]
هر گاه زمامداران و حاکمان ، در دادرسى ستم کنند، باران از آسمان قطع مى شود.
طبق روایات ، غیر از آنچه یاد شد، شیوع گناه ، کفران نعمت ، منع حقوق ، کم فروشى ، ظلم و حیله ، ترک امر به معروف و نهى از منکر، ندادن زکات و… نیز، گاهى سبب قطع باران مى شود.[۴]
در حدیث آمده : حضرت سلیمان ، با اصحاب خود براى نماز باران بیرون مى رفت . در راه ، به مورچه اى برخورد که یکى از پاهایش را به آسمان بلند کرده و مى گوید: خدایا! ما مخلوقات ضعیف تو هستیم و از روزى تو بى نیاز نیستیم ، پس به سبب گناهان بنى آدم ، ما را به هلاکت مرسان .
حضرت سلیمان علیه السلام به اصحاب فرمود: برگردید! همانا بخاطر دعاى غیر خودتان سیراب شدید…![۵]
پس خیلى هم نباید مغرور بود، خداوند گاهى به خواسته مورچه اى ، رحمت خود را بر بندگان نازل مى کند. حتّى گاهى دعاى کافرى چون فرعون را مى پذیرد و باران و فراوانى آب را عطا مى کند. در حدیث است از قول امام صادق علیه السلام که یاران فرعون از کاهش آب نیل پیش او سخن گفتند و اظهار کردن که این باعث هلاکت ما خواهد شد. فرعون از آنان خواست که آنروز برگردند. شب که شد، به میان رود نیل رفت و دست به سوى آسمان بلند کرد و گفت : خدایا! مى دانى که مى دانم ، که جز تو، کسى توان آب آوردن ندارد، پس به ما آب بده . صبح که شد، رود نیل فوران زد و سرشار از آب شد.[۶]
ایـمنى دیـدند و نا ایـمن شدند دوستى کردم ، مرا دشمن شدند…
ما که دشمن را چنین مى پروریم دوستان را از نظر چون مى بریم ؟[۷]
آرى … خداى مهربان ، دعاى بندگان و تضرّع آنان را بى بهره و بدون پاسخ نمى گذارد، فقط باید اقبال و روى آوردنى از صمیم دل و خالصانه از سوى بندگان باشد، تا لطف الهى شامل گردد.
به قول سعدى :
اى کریمى که از خزانه غیب گبر و ترسا وظیفه خور دارى
دوسـتان را کجا کنى محروم تو که با دشـمنان نـظر دارى [۸]
کیفیّت نماز باران
مثل نماز عید، دو رکعت است و رکعت اوّل ، پنج قنوت و رکعت دوّم چهار قنوت دارد و بهتر است که با جماعت خوانده شود.
در قنوت ها، هر دعایى مى توان خواند، ولى بهتر است دعایى خوانده شود که در آن ، از خداوند، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر و آلش فرستاده شود. مستحب است که حمد و سوره اش بلند خوانده شود.

از آنجا که این نماز، براى جلب رحمت پروردگار است ، در مستحبّات آن امورى ذکر شده که همه ، حالتِ رقّت و زارى و نیاز بندگان را مى رساند و جلب رحمت مى کند، از جمله :
مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوّم به صحرا روند و نماز بخوانند.
زیر آسمان جمع شوند.
پا برهنه باشند،
مردم ، منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤ ذن ها هم همراه باشند. پیران و کودکان و چهار پایان را هم با خود ببرند،
بچه ها را از مادران جدا کنند تا صداى گریه و ضجّه زیاد شود.
مانع بیرون رفتن کفّار همراه خود شوند،
امام جماعت و مردم ، در کمال خشوع و وقار و درخواست ، به بیابان بیرون روند، جاى پاکى را براى نماز، انتخاب کنند…[۹]
و نیز، وقتى نماز به پایان رسید، پیش نماز به منبر رود، و عباى خود را واژگونه یا پشت و رو بر دوش افکند، با صداى بلند، صد بار تکبیر بگوید، رو به مردم سمت راست کرده ، صد بار بلند، سبحان الله بگوید، سپس به مردم طرف چپ روى کرده و صد بار با صداى بلند، لا اله الاّ الله بگوید، مانعى ندارد که مردم هم با صداى بلند، این شعارها را بدنبال پیشنماز، تکرار کنند، چرا که رحمت و مغفرت را بهتر جلب مى کند.
آنگاه ، امام جماعت و مردم ، دست به دعا بردارند، و بسیار التماس و دعا کنند و بنالند و بخواهند، و امام جماعت ، خطبه بخواند و از خداوند، طلب باران کند. و بهتر است از خطبه هایى که از معصومین علیه السلام نقل شده استفاده شود. مانند آنچه از حضرت امیر علیه السلام [۱۰] و امام سجّاد علیه السلام [۱۱] نقل شده است .

سابقه نماز باران
آنگونه که از روایات تاریخى برمى آید، نماز باران در زمان انبیاء گذشته هم بوده است (نمونه بیرون رفتن حضرت سلیمان را خواندید).
دعاها و حدیث هایى هم که درباره شیوه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در خواندن نماز باران نقل شده ، با خطبه هاى مربوط به این نماز که از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده ، و نیز دعاى امام سجّاد علیه السلام گویاى این است که به این سنت ، عمل مى شده است .[۱۲]
در تاریخ ، برخى از علماى بزرگ هم به برگزارى این نماز اقدام کرده و از خدا، باران گرفته اند.
البته این نماز، از آن جهت حساسیّت دارد که اگر خداوند، دعاها را مستجاب نکند و باران نفرستد، مایه شرمندگى نمازگزاران مى شود که خدا به آنان توجّه ننمود. از این جهت ، اقدام به این نماز، جرأت و ایثارى در حدّ مایه گذاشتن از آبرو مى طلبد.
یکى از معروف ترین نمازهاى باران تاریخ معاصر ما، نماز آیت الله العظمى سیّد محمد تقى خوانسارى (رحمة الله علیه ) است .
نوشته اند که در سال ۱۳۶۳ قمرى همان سالى که متفقین ، ایران را اشغال کرده بودند، در قم باران نبارید و باغها و مزارع خشکید و خطر قحطى و خشکسالى مردم قم را تهدید مى کرد.
آن مرجع بزرگوار، دو روز متوالى براى نماز باران به بیابانهاى اطراف قم رفت ، این حرکت ، گرچه مورد استهزاء غیر معتقدان به امور معنوى و غیبى بود، ولى در روز دوّم ، چنان باران آمد که سیلها روان شد و جویبارها به راه افتاد و این از آثار انفاس قدسى آن مرد الهى بود.[۱۳]
——————————————————————————–
[۱] . ملک ، آیه ۳۰٫
[۲] . من لایحضر، ج ۱، ص ۵۲۴٫
[۳] . من لایحضر، ج ۱، ص ۵۲۴٫
[۴] . تحریرالوسیله ، ج ۱، ص ۲۴۵، نماز استسقاء.
[۵] . من لایحضر، ج ۱، ص ۵۲۴٫
[۶] . همان،ص ۵۲۶٫
[۷] . از شعر لطف حق پروین اعتصامى .
[۸] . دیباچه گلستان سعدى .
[۹] . تحریرالوسیله ، ج ۱، ص ۲۴۵٫
[۱۰] . الحمدلله سابغ النعم … من لایحضر، ج ۱، ص ۵۲۷ و دعاى حضرت على علیه السلام مستدرک نهج البلاغه ، ج ۶، ص ۲۶۸٫
[۱۱] . اللهم اسقنا الغیث … صحیفه سجادیه ، دعاى ۱۹٫
[۱۲] . به من لایحضر الفقیه ، بحث نماز استسقاء مراجعه شود.
[۱۳] . آثار الحجه و گنجینه دانشمندان ، ج ۱، ص ۳۲۴٫ قبر آن مرحوم ، در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام است .