مقصود، شرایطى است كه رعایت آن‏ها، علاوه بر درستى عمل، موجب قرب به خدا و جلب رضاى او مى‏شود. ممكن است نمازى صحیح باشد ولى سبب رشد و تزكیه روح نشود، همچون دارویى كه شفابخش نباشد، یا جنسى در بازار بى‏مشترى باشد. عبادت هم، گاهى تنها در حدّ نجات بخشى از كیفر است، ولى گاهى انسان را محبوب خدا و عمل را مقبول درگاهش مى‏سازد.
 در آیات و روایات، نكات بسیارى پیرامون قبولى عبادت و عمل مطرح است كه به عنوان نمونه، چند مورد ذكر مى‏شود.

 1. در بُعد اعتقادى، «ایمان»
 قرآن كریم مى‏گوید: اعمال شایسته و صالح، از كسى كه «مؤمن» باشد، موجب حیات طیّبه مى‏شود. «مَنْ عَمِلَ صَلِحاً مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً»(20) و در آیه دیگرى مى‏فرماید: «وَمَن یَكُفُرْ بِالْإِیمَنِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»(21) كسى كه كفر ورزد و ایمان را نپذیرد، اعمالش تباه مى‏شود.
 آنكه خدا را باور ندارد، چگونه انتظار دارد پرستش‏هایش مورد پذیرش آفریدگار قرار گیرد؟

 2. در بُعد سیاسى، «ولایت»
 آنچه عمل را در مسیر صحیح و خدایى قرار مى‏دهد، پیروى از رهبرى آسمانى و شایسته است. در سایه چنین رهبرى و ولایتى، خط صحیح عمل و عبادت، كارساز مى‏شود و در غیر آن، یا بى‏خاصیت و بى‏اثر مى‏شود، یا عبادت هم در راستاى اهداف دشمنان راه خدا قرار مى‏گیرد.
 اگر مسافران، با راننده‏اى راه شناس و امین مسافرت كنند، هر چند ژنده پوش و نامرتّب باشند، سرانجام به مقصد مى‏رسند. ولى سرنشینان شیك پوش و آراسته اتومبیلى كه به راننده‏اش اطمینان نیست، ناشى یا مست است یا مسیر را عوضى مى‏رود، هرگز به مقصد نمى‏رسند، بلكه چه بسا نابود مى‏شوند.
 امروزه كشورهاى اسلامى، ارزشمندترین دستورالعمل‏هاى اسلامى را در اختیار دارند ولى بخاطر گردن ننهادن به رهبرى معصومین یا جانشینان آنان و تن دادن به ولایت جور وحكومت طاغوت‏ها، دچار ذلّت، تفرقه وضعف‏اند.
 عبادت در سایه رهبرى صحیح، مفهوم راستین خود را مى‏یابد و خداوند آن را مى‏پسندد و مى‏پذیرد.
 در حدیث از امام باقر علیه السلام آمده است:
 «مَنْ دانَ اللّهَ بِعِبادَةٍ یَجْهَدُ فیها نَفْسَهُ وَ لا اِمامَ لَهُ مِنَ اللّهِ فَسَعْیُهُ غَیْرُ مَقْبُولٍ»(22) كسى كه ایمان به خدا دارد و عبادت‏هاى جانفرسا هم انجام مى‏دهد، ولى امام شایسته‏اى از طرف خدا ندارد، تلاشش بى فایده و نپذیرفته است.
 در حدیثى دیگر مى‏خوانیم:
 «مَنْ لَمْ یَتَوَلَّنا لَمْ یَرْفَعِ اللّهُ لَهُ عَمَلاً»(23)
 هر كه ولایت ما را نپذیرد و به رهبرى ما گردن ننهد، خدا عملى را از او بالا نمى‏برد.

 3. در بُعد اخلاقى، «تقوا»
 بندگى خدا با شرط تقوا و ترك گناه، قبول مى‏شود. قرآن پس از ذكر داستان هابیل و قابیل، كه هر دو به درگاه خداوند قربانى كردند و قربانى یكى پذیرفته و دیگرى ردّ شد، مى‏فرماید: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»(24)
 خداوند، تنها از اهل تقوا، «قبول» مى‏كند.
 آنكه دزدى كند و مال دیگران را انفاق كند، مقبول نیست. آنكه حق مردم را بخورد وبه نماز بایستد، نمازش مردود است.
 آنكه نماز را ترك كند ولى جهاد نماید، یا به دیگران ستم كند و نماز بخواند، یا به دیگرى تهمت بزند و غیبت كند و به زیارت هم برود، یا چشم ناپاك به نوامیس مسلمین داشته باشد و نماز شب هم بخواند، آن نماز و جهاد، و این زیارت و نافله را خدا نمى‏پذیرد، چون همراه با تقوا نیست و بدون تقوا هیچ عملى براى انسان، عمل خیر به حساب نمى‏آید.

 4. در بُعد اقتصادى، «رسیدگى به محرومین»
 نیازمندان و فقیران، بندگان خدایند. آن عبادت و بندگى كه همراه با رسیدگى به وضع بندگان ناتوان و محروم خدا نباشد، بى ارزش است. در آیات و روایات، موضوع «نماز» و «زكات»، معمولاً در كنار هم آمده است كه یكى ارتباط با خداست و دیگرى ارتباط با خلق خدا.
 از امام رضا علیه السلام نقل شده كه فرمود:
 «مَنْ صَلّى‏ وَ لَمْ یُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ صَلوتُهُ»(25) نماز افرادى كه زكات ندهند، پذیرفته نیست.
 آرى نپرداختن حقوق واجب محرومین، اموال انسان را آمیخته به حرام مى‏كند و زندگى از مسیر الهى بیرون مى‏رود.

 5 . در بُعد اجتماعى، «خوش رفتارى»
 اساس جامعه اسلامى بر اخوّت و صفا و برادرى میان مسلمانان است. هر چه كه این روابط را به هم بزند و وحدت را بشكند و حرمت افراد را زیر پا بگذارد، چنان ناپسند است كه قبول عبادت را هم با مشكل مواجه مى‏سازد. غیبت و بهتان باشد، یا تفرقه انگیزى و نمّامى، سوء خلق و بدرفتارى باشد، یا مردم آزارى و قطع رحم.
 بر عكس، صله رحم، حسن خلق، مودّت با مردم و حسن نیّت با دیگران، موجب رضاى خدا و قبول اعمال است. در این زمینه‏ها حدیث بسیار است. به این روایت توجّه كنید.
 رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود:
 هر كس مسلمانى را غیبت كند، تا چهل روز، نماز و روزه‏اش قبول نمى‏شود، مگر اینكه غیبت شده او را ببخشد.(26)
 رسول خدا صلى الله علیه وآله به ابوذر فرمود:
 از هجران و قهر كردن با برادر دینى بپرهیز، چرا كه با این ترك رابطه، عمل قبول نمى‏شود.(27)
 و امام صادق علیه السلام فرمود:
 بد اخلاقى و بدرفتارى عمل را تباه مى‏كند، آن گونه كه سركه عسل را.(28)

 6. در بُعد خانوادگى، «رعایت حقوق»
 والدین و فرزندان نسبت به هم حقوق متقابل دارند و كسانى كه این حقوق را مراعات نكنند، خدا نماز و كارهاى نیك آنها را نمى‏پذیرد.(29)
 به روایت امام صادق علیه السلام : «مَنْ نَظَرَ اِلى اَبَویْهِ نَظَرَ ماقِتٍ وَ هُما ظالِمانِ لَهُ. لَمْ یَقْبَلِ اللّهُ لهُ صَلاةً»(30)
 فرزندى كه از روى خشم به پدر و مادر خود نگاه كند - هر چند والدین در حق او كوتاهى و ظلم كرده باشند - نمازش از سوى خدا پذیرفته نیست.
 آرى پیوند با خدا در صورتى مفید است كه پیوند خانوادگى، با رعایت حقوق و وظایف متقابل میان افراد، مراعات شود.
 نماز، معراج روح و نردبان معنّویت است. در صورتى مى‏توان از این نزدبان عروج كرد كه پایه‏اش لغزان نباشد. پایه استوار ارتباط با خدا، روابط صحیح میان افراد خانواده است.

 نشانه قبولى عبادت‏
 با این همه شرایطى كه براى قبولى عبادت و نماز است، باید مراقب بود نماز بى فایده و پرستش بى خاصیت نداشته باشیم. صِرف انجام تكلیف، كافى نیست، باید چنان انجام وظیفه كرد، كه صاحب فرمان كه خداوند است، بپذیرد.
 على علیه السلام مى‏فرماید: «كُونُوا عَلى‏ قَبُولِ الْعَمَلِ اَشدَّ عنایتاً مِنْكُمْ عَلَى الْعَمَلِ»(31) بیشترین توجه شما، به قبولى عمل باشد، نه اصل عمل!
 با این حساب، از كجا مى‏توان فهمید كه طاعتمان را خدا پذیرفته است؟
 امام صادق علیه السلام نشانه آن را چنین بیان مى‏كند:
 «مَنْ اَحَبَ اَنْ یَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلوتُهُ اَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْیَنْظرْ هَلْ مَنَعَتْهُ صَلوتُهُ عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْكَرِ؟ فَبِقَدْرِ ما مَنَعَتْهُ قُبِلتْ مِنْهُ»(32)
 هر كه مى‏خواهد بداند آیا نمازش پذیرفته شده یا نه، ببیند آیا نمازش، او را از گناه و زشتى بازداشته است؟ به هر مقدار كه نمازش، مانع گناه و منكر شود، نمازش قبول شده است.

20) نحل، آیه 97.
21) مائده، آیه 5.
22) وسائل‏الشیعه، ج 1، ص 90.
23) كافى، ج 1، ص 430.
24) مائده، آیه 27.
25) بحارالانوار، ج 96، ص 12.
26) جامع‏السعادات، ج 2، ص 234.
27) مكارم الاخلاق، ص 554.
28) كافى، ج 2، ص 321.
29) وسائل‏الشیعه، ج 14، ص 116 .
30) كافى، ج 2، ص 349.
31) بحارالانوار، ج 71، ص 173.
32) بحارالانوار، ج 82، ص 198.