از كجا مى‏توان فهمید كه عبادت‏مان خالصانه است؟ نشانه‏هاى اخلاص چند چیز است:

 1. عدم توقّع از دیگران‏
 اگر كار براى خداست، انسان مخلص، چشمداشت تشكّر و قدردانى از غیر خدا ندارد. اگر قدر نشناسى و ناسپاسى هم دید، باز در عمل خویش ثابت قدم و استوار است. این نشانه آن است كه براى خدا كار مى‏كند.
 سوره «هل اتى» در شأن حضرت على و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین‏علیهم السلام نازل شد، كه سه روز روزه نذرى گرفته بودند، و در هر سه روز، افطار خود را به مسكین و یتیم و اسیر دادند و با آب، افطار كردند. سخن این خانواده با اخلاصِ، چنین بود: «إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنكُمْ جَزَآءً وَلَا شُكُوراً»(70) ما شما را بخاطر خدا طعام دادیم، و از شما پاداش و تشكّرى نمى‏خواهیم.
 گاه كسى بدون چشم داشتِ مالى، خدمتى انجام مى‏دهد ولى در باطن دوست دارد این را همه مردم بدانند و اذعان كنند كه بى مزد و رایگان كار مى‏كند و این با اخلاص سازگار نیست. اگر كسى از این ناراحت شود كه ذكر خیرى از دیگران به میان مى‏آید و از او نه، در واقع در اخلاصِ نیت او خلل وارد مى‏شود.

 2. توجّه به تكلیف، نه عنوان‏
 مخلصان، بنده تكلیف‏اند، نه اسیر عنوان!
 چه بسا كارهاى لازم كه بر زمین مانده، و كسى سراغش نیم رود، تنها به این جهت كه عنوان مهم و معتبرى همراه ندارد.
 اخلاص را از آنجا مى‏توان شناخت كه انسان تكلیفش را - هر چه باشد - انجام دهد و كارهاى بزرگ و كوچك، با عنوان و بى عنوان، داراى نمود و آوازه یا گمنام و ناشناخته، برایش یكسان باشد. اگر جز این باشد، رگه‏هایى از ناخالصى در نیتش وجود دارد.

 3. پشیمان نشدن‏
 انسان مخلص، از كار نیكى كه كرده، پشیمان نمى‏شود. چون نزد خدا پاداشش محفوظ است و به وظیفه هم هر چه بوده عمل كرده است. پس پشیمانى چرا؟
 اگر به قصد قربت، به دیدار كسى یا به مجلس ختم رفتید، امّا آنان متوجه حضور شما نشدند و تشكّر نكردند، پشیمانى ندارد. اگر در این شرایط از رفتن پشیمان شدید، پاى اخلاصتان مى‏لنگد.

 4. عدم تأثیر استقبال یا بى اعتنایى‏
 این هم نشان دیگرى از اخلاص است. این نباشد كه چون كارتان مورد ستایش واستقبال قرار مى‏گیرد، تشویق به‏انجام آن شوید، واین نباشد كه چون كارتان با بى‏اعتنایى وبى‏مهرى مردم روبرو شود سست شوید. اگر كار براى خداست نباید تشویق و استقبال یا بى اعتنایى و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود. اگر كار براى خداست نباید تشویق و استقبال یا بى اعتنایى و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود.
 امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه، ضابطه و ملاك جالبى به دست ما داده است. مى‏فرماید:
 «لِلْمُرائِى ثَلاثُ عَلاماتٍ: یَكْسِلُ اِذا كانَ وَحْدَهُ یَنْشِطُ اِذا كانَ فِى النّاسِ وَ یَزیدُ فِى الْعَمَلِ اِذا كانَ اُثنِىَ وَ یَنْقُص اِذا ذُمَّ»(71)
 ریاكار، سه علامت دارد: اوّل آنكه وقتى تنهاست، با كسالت و بى‏حالى عمل مى‏كند. دوّم آنكه در حضور مردم، نشاط مى‏ورزد. سوّم آنكه اگر تعریفش كنند، مى‏افزاید و اگر ملامتش كنند، مى‏كاهد.

 5 . یگانگى ظاهر و باطن‏
 از نشانه‏هاى دیگر خلوص، همگونى ظاهر و باطن است. عملش در ظاهر با نیّتش در باطن یكسان باشد. گندم‏نماى جو فروش نباشد، و همان باد كه نشان مى‏دهد، «بود» و «نمود»ش یكى باشد.
 على علیه السلام فرموده است: «مَنْ لَمْ یَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلانِیَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقالَتُهُ، فَقَدْ اَدّىَ الاَمانَةَ وَاخْلَصَ الْعبادَة».(72) كسى كه ظاهر و باطنش و نهان و آشكارش و رفتار و گفتارش با هم اختلاف نداشته باشد، او امانت الهى را ادا كرده و عبادت و بندگى را خالص ساخته است. نشانه‏هاى دیگرى هم براى اخلاص وجود دارد كه به همین قدر، بسنده مى‏شود.
 آنكه اخلاص دارد، نورانیتى در دل، توفیقى در عمل، پاداشى در دنیا و آخرت، عاقبت بخیرى و خوش نامى، محبوبیّت و نام نیك خواهد داشت. این وعده الهى است كه پاداش نیكوكاران خالص و بندگان مخلص ضایع نمى‏شود.
 پس نمازى بخوانیم، با اخلاص و توجّه به خدا.
 نمازى كه خواندنش، یك دعاى مستجاب دارد.(73)
 نمازى كه به انتظار نشستن براى آن، خود عبادت است.(74)
 نمازى كه از انفاق خانه‏اى پر از طلا بهتر است.(75)
 نماز بخوانیم، و حق آن را ضایع نكنیم، در انجام آن سستى و كاهلى نكنیم، گاه و بیگاه، ترك نكنیم، به خاطر مشغولیات دیگر، آن را عقب نیندازیم.
 نماز اوّل وقت و به جماعت را فراموش نكنیم. كه ... یاد خدا بزرگ‏تر از هر چیز است: «وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ»(76)

70) دهر، آیه 9.
71) محجةالبیضاء، ج 6، ص 144.
72) نهج‏البلاغه، نامه 26.
73) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1016.
74) وسائل‏الشیعه، ج 3، ص 85.
75) وسائل‏الشیعه، ج 3، ص 26.
76) عنكبوت، آیه 45.