نیّت خالص آن است كه انسان فقط براى خدا كار كند و در عمق جانش هدفى جز او و رضاى او نداشته و از مردم انتظار تشكر یا پاداش نداشته باشد.(92)
 نانى كه اهل بیت رسول خداعلیهم السلام در چند شب پى‏درپى هنگام افطار به یتیم و اسیر و فقیر دادند، ارزش مادّىِ زیادى نداشت، اما چون خالصانه بود خداوند بخاطر آن یك سوره نازل كرد.(93)
 و عطّار نیشابورى در مورد آن مى‏گوید:
 گذشته زین جهان وصف سنانش‏
گذشته زآن جهان وصف سِه نانش‏
 در تاریخ مى‏خوانیم كه كسى در جبهه كشته شد و همه گفتند: او شهید است، اما حضرت فرمودند: او «قَتیل الحِمار» است، یعنى كشته راه الاغ! مردم تعجّب كردند، اما حضرت فرمود: هدف او از آمدن به جبهه، خدا نبود، بلكه چون دید دشمن سوار بر الاغ خوبى است، با خود گفت: او را مى‏كشم و الاغش را به غنیمت مى‏برم، اما موفق نشد و آن كافر این مسلمان را كشت، پس او «قَتیل الحِمار» است.(94)
 خالص كردن نیت، كارى بس دقیق و مشكل است. گاهى افكار غیرخدائى چنان در عمق جان انسان رسوخ مى‏كند كه خود انسان هم متوجّه نیست، و لذا در روایت آمده است: ریا و شرك از حركت مورچه سیاه در شب تاریك بر سنگ سیاه، آرام‏تر و دقیق‏تر است.(95) چه بسیار افرادى كه به خیال خود قصد قربت دارند، اما هنگام فراز و نشیب‏ها معلوم مى‏شود كه قصد آنها صددرصد خالص نیست.
 به قول علاّمه شهید مطهرى، نیّت یعنى خودآگاهى، و ارزش عبادت به معرفت و آگاهى است. در روایات مى‏خوانیم:
«نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ»(96)
 نیّت مؤمن از عمل او بهتر است.
 همانگونه كه در مقایسه جسم و روح، روح مهم‏تر از جسم است و انسانیتِ انسان به روح اوست، در مقایسه عمل و نیّت، نیّت مهم‏تر از خود عمل است، چرا كه روحِ عمل است.
 نیّت به قدرى ارزش دارد كه اگر انسان نتواند كار خیرى را انجام دهد، امّا نیّت آنرا داشته باشد كه انجام دهد، خداوند پاداش آنرا به او مى‏دهد.

92) سوره انسان، آیه 9.
93) سوره انسان.
94) محجّةالبیضاء، ج 8، ص 104.
95) بحار، ج 72، ص 93.
96) بحار، ج 70، ص 210.