كلمه «دین» در معانى گوناگون بكار رفته است :
 1- شریعت و قانون الهى، چنانكه قرآن مى‏فرماید: «اِنَّ الدّینَ عِنْدَاللَّهِ الْاِسْلام»(202) همانا دین در نزد خدا اسلام است.
 2- عمل و اطاعت، چنانكه قرآن مى‏فرماید: «لِلَّهِ الدّینُ الْخالِصُ»(203) دین خالص (عمل خالص) براى خداست.
 3- حساب وجزا، چنانكه این آیه شریفه مى‏فرماید: «مالِك‏یَوْمِ‏الدّینِ»
 یكى از نام‏هاى روز قیامت، «یوم‏الدّین» است، یعنى روز كیفر و پاداش. چنانكه قرآن از قول منكرانِ قیامت نقل مى‏كند كه: «یَسْئَلُونَ اَیَّانَ یَوْمُ الدّینِ»(204) مى‏پرسند روز قیامت چه وقت است؟ و یا در مقام معرفى این روز مى‏فرماید: «ثُمَّ ما اَدْریك ما یَوْمُ الدّینِ یَوْمَ لا تَمْلِك لِنَفْسٍ شَیْئاً وَالْاَمْرُ یَوْمَئذٍ لِلَّه»(205) نمى‏دانى روز دین (روز قیامت) چه روزى است؟! روزى است كه هیچكس براى كسى كارآئى ندارد و تنها فرمان الهى حاكم است.
 «مالك یوم الدّین» انذار و هشدار است كه اى نمازگزار از امروز به فكر فردا باش. فردایى كه «لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ»(206) مال و ثروت و فرزند نفعى ندارد، فردائى كه «لَنْ تَنْفَعَكُمْ اَرْحامُكُمْ»(207) بستگان و نزدیكان نیز فایده‏اى نمى‏رسانند، فردایى كه نه زبان اجازه عذرتراشى دارد و نه فكر فرصت تدبیر، فردایى كه تنها یك چیز كارساز و چاره‏ساز است و آن لطف خداوند است.
 قرارگرفتنِ «مالك یوم‏الدّین» در كنار «الرّحمن الرحیم» نشان مى‏دهد كه بیم و امید باید در كنار هم باشند و تشویق و تنبیه در كنار یكدیگر. چنانكه قرآن كریم در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید:
«نَبِّئْ عِبادى‏ اَنّى‏ اَنَا الْغَفُورُ الرَّحیمُ وَ اَنَّ عَذابى‏ هُوَ الْعَذابُ الْاَلیمُ»(208)
 اى پیامبر! به بندگانم خبرده كه من بسیار مهربان و آمرزنده‏ام ولى عذاب و مجازات من نیز دردناك است. و در آیه‏اى دیگر خداوند را چنین معرفى مى‏كند: «قابِلُ التَّوْبِ شَدیدُ الْعِقابِ»(209) خداوند هم پذیرنده توبه گنهكاران است و هم عقوبت‏كننده شدید گنهكاران.
 به هرحال «الرّحمن الرّحیم» امیددهنده است و «مالِك یَوم الدّین» بیم‏دهنده، و مسلمان باید میان بیم و امید و خوف و رجاء باشد تا نه دچار غرور گردد و نه مأیوس از رحمت الهى.

202) سوره آل‏عمران، آیه 19.
203) سوره زمر، آیه 3.
204) سوره ذاریات، آیه 12.
205) سوره انفطار، آیه 19.
206) سوره شعراء، آیه 88.
207) سوره ممتحنه، آیه 3.
208) سوره حجر، آیه 49 - 50.
209) سوره غافر، آیه 3.