سيد محمد مسعود معصومي

الف) وظيفه مشترك هر سه قسم‏

اختبار (آزمايش): مستحاضه بنابر احتياط واجب بايد پيش از انجام هر نماز خود را وارسى كند تا بفهمد كه استحاضه وى از كدام قسم است. روش وارسى، آن است كه مقدارى پنبه يا مانند آن را داخل فرج نموده،كمى صبر مى‏كند و پس از آن، وضع خود را درمى‏يابد؛ البته پس از رسيدنِ وقت نمازش بايد چنين كند و پيش از وقت، كفايت نمى‏كند؛ مگر آن كه يقين داشته باشد حالش فرقى نكرده است.(1)

مسأله: كسى كه اختبار و آزمايش كردن قبل از نماز برايش امكان نداشته باشد، يا حالت سابقى (يكى از اقسام سه گانه) را داشته، يا حالت سابقش روشن نيست با فرض اوّل، به وظيفه همان حالت سابق رفتار مى‏كند و با فرض دوم، بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آيه‏الله اراكى(ره) و حضرت آيه‏الله خوئى(ره) مى‏فرمايند: نسبت به آنچه يقين دارد، عمل مى‏كند. به‏طور مثال: اگر بين قليله و متوسّطه مردّد است، به حكم قليله، و اگر ترديد ميان متوسّطه و كثيره است، به دستور متوسّطه عمل مى‏كند؛ اگر چه احتياطِ مستحب آن است كه حكم طرفِ مشكل‏تر را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آيه‏الله سيستانى فرموده‏اند: بايد بنا را بر قليله بگذارد مگر آن كه سابقه يكى معلوم باشد و بعضى از فقها مانند حضرت آيه‏الله گلپايگانى(ره) فرموده‏اند: طورى عمل كند كه به صحّت نمازش يقين پيدا نمايد (يعنى در مقام عمل هميشه بايد به نحوى عمل كند كه يقين به برائت ذمه حاصل كند پس در شك ميان قليله و متوسطه يا متوسطه و كثيره، عمل به وظيفه هر دو نمايد و در شك بين هر سه قسم عمل به وظيفه هر سه قسم نمايد، ولى اگر بداند سابقاً كدام يك از آن سه قسم بوده، بايد به وظيفه همان قسم رفتار كند.)(2)

مسأله: چنان‏چه پيش از وارسىِ خود، به نماز بايستد و قصد قربت كند (مانند حالت غفلت) و به وظيفه خود عمل كرده باشد؛ مثل اين كه استحاضه‏اش قليله بوده و به وظيفه استحاضه قليله عمل نموده، نمازش صحيح است و اگر قصد قربت نداشته باشد، يا عمل، مطابق وظيفه‏اش نباشد، مثل اين كه استحاضه او متوسّطه بوده و به وظيفه قليله رفتار كرده، نمازش باطل است.(3)

ب) وظيفه مستحاضه قليله‏

.1 در صورت خون ديدن براى هر نماز، بايد وضو بگيرد؛ چه نماز واجب باشد و چه مستحب؛ يعنى براى نماز ظهر يك وضو و براى نماز عصر وضويى ديگر بگيرد.

.2 براى هر نماز پنبه را عوض كند يا آب بكشد و ظاهر فرج را نيز اگر به آن خون رسيده با آب پاك كند.

مثال: براى نماز ظهر يك دفعه و در صورت خون ديدن، براى نماز عصر هم بايد همين عمل را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آيه‏الله سيستانى و حضرت آيه‏الله مكارم عوض كردن پنبه يا تطهير آن را واجب ندانسته‏اند و فقط بايد از سرايت خون به ساير اعضا جلوگيرى كند.(4)

يادسپارى‏

مستحاضه قليله، همان گونه كه براى هر نماز بايد وضو بگيرد، براى هركارى كه شرط آن طهارت است، مانند طواف ورساندنِ جايى از بدن به خطِّ قرآن (اگر نذر كرده باشد) واجب است وضو بگيرد و يك وضو براى همه آنها كافى نيست؛ بلكه براى هر يك وضويى جداگانه لازم است؛ حتّى براى هر بار رساندن جايى از بدن به خطّ قرآن، بنابر احتياطِ واجب وضويى جداگانه لازم است.(5)

ج) وظيفه مستحاضه متوسّطه‏

.1 مستحاضه متوسّطه در هر شبانه روز (اگر به همان حال باقى بماند) بايد پيش از نمازِ صبح يك غسل كند؛ به عبارتِ ديگر نخستين مرتبه كه مستحاضه متوسّطه مى‏شود، اگر پس از نماز صبح باشد براى اوّلين نماز بايد غسل كند؛ يعنى اگر پيش از نماز ظهر و عصر، متوسّطه شد، براى آن دو نماز واگر پيش از نماز مغرب و عشا متوسّطه شد، براى نماز مغرب وعشا غسل مى‏كند؛ ولى از فرداى آن روز اگر به همان حالتِ متوسّطه باقى ماند، بايد پيش از هر نمازِ صبحى غسل كند. خلاصه، استحاضه متوسّطه هر شبانه روز يك غسل بيشتر ندارد و براى نمازهاى بعد - در صورتى كه خون قطع نشده باشد - بايد كارهاى استحاضه قليله را انجام دهد.(6)

.2 مستحاضه متوسّطه پيش از هر نماز بايد وظايف قليله را نيز انجام دهد؛ ولى بعضى از فقها فرموده‏اند: چون مستحاضه پس از غسل بايد فورى مشغول نماز شود و گرنه (در صورت خروج خونِ استحاضه) بايد دوباره غسل را انجام دهد بدين جهت يا بايد وضو را قبل از غسل بگيرد يا درحالى انجام دهد كه منافات با فورى مشغول شدنِ به نماز نداشته باشد. به طور مثال: در حال گفتن اذان و اقامه وضو بگيرد و حضرت آيه‏الله سيستانى فرموده‏اند: مستحاضه متوسطه كه بايد وضو بگيرد و غسل كند، بايد بنابراحتياط لازم غسل را اول به جا آورد و بعد وضو بگيرد ولى در مستحاضه كثيره اگر بخواهد وضو بگيرد بايد قبل از غسل وضو بگيرد و اما بقيه فقهايى كه فتاوايشان در اين كتاب آمده است (شش فقيه ديگر) فرموده‏اند: وضو حتى پس از غسل مانعى ندارد.(7)

د) وظيفه مستحاضه كثيره‏

.1 پيش از هر نماز بايد غسل كند، ولى با يك غسل براى نماز ظهر، مى‏تواند نماز عصر را هم بخواند؛ به شرطى كه ميان آن دو فاصله نيفتد. همچنين است نماز مغرب وعشا و چنان‏چه فاصله افتاد، براى نماز عصر يا عشا دوباره بايد غسل كند البته با غسلى كه براى نماز واجب كرده است، مى تواند نمازهاى نافله را نيز بخواند؛ ولى بايد پيش از هركدام يك وضو بگيرد و حضرت آيه‏الله سيستانى فرموده‏اند: در استحاضه كثيره بايد -بنابراحتياط واجب - زن براى هر نماز پنبه و دستمال را عوض كند يا آب بكشد و لازم است يك غسل براى نماز صبح و يكى براى نماز ظهر و عصر و يكى براى نماز مغرب و عشا به جا آورد، و بين نماز ظهر و عصر فاصله نيندازد و اگر فاصله بيندازد بايد براى نماز عصر دوباره غسل كند و نيز اگر بين نماز مغرب و عشا فاصله بيندازد بايد براى نماز عشا دوباره غسل نمايد. اين‏ها همه در صورتى است كه خون پى‏درپى از پنبه به دستمال برسد، اما چنان‏چه رسيدن خون از پنبه به دستمال با قدرى فاصله باشد كه زن بتواند در آن فاصله يك نماز يا بيشتر بخواند احتياط لازم آن است كه هرگاه خون از پنبه به دستمال برسد پنبه و دستمال را عوض كرده و يا آب بكشد و غسل نمايد؛ بنابراين اگر زن غسل كرد و نماز ظهر را مثلاً خواند ولى قبل از نماز عصر يا در ميان آن، خون دوباره از پنبه به دستمال رسيد بايد براى نماز عصر نيز غسل نمايد، ولى چنان‏چه فاصله به مقدارى باشد كه زن بتواند در آن ميان، دو نماز يا بيشتر بخواند مثل اين كه بتواند نماز مغرب و عشا را نيز قبل از آن كه خون دوباره به دستمال برسد بخواند، ظاهر آن است كه براى آن نمازها لازم نيست غسل ديگرى بكند، و در هر صورت اظهر اين است كه در استحاضه كثيره غسل از وضو كفايت مى‏كند.(8)

.2 مستحاضه كثيره پيش از هر نماز بايد وظيفه قليله را نيز انجام دهد؛ بدين جهت فرموده‏اند: حتى اگر بخواهد نماز ظهر و عصر و يا مغرب و عشا را با يك غسل بخواند بايد براى نماز عصر و عشا وضو بگيرد ولى بعضى از فقها مانند حضرت آيه‏الله گلپايگانى(ره) فرموده‏اند: واجب بودن وضو در مستحاضه كثيره (به طور كلّى) محلّ تأمّل است مگر آن‏كه قبل از غسل رجأً (به اميد ثواب) انجام شود نه به قصد اين‏كه در دين وارد شده است. و اما وضو ميان نماز ظهر و عصر و يا مغرب و عشا در صورتى كه بخواهد آنها را با يك غسل پشت سرهم بخواند، خلاف احتياط است. مگر آن‏كه در حالى كه مشغول گفتن اقامه نماز است، وضو بگيرد و نظر حضرت آيه‏الله سيستانى در شماره (1) بيان گرديد.(9)

ه') وظايفِ مشترك مستحاضه متوسّطه و كثيره‏

.1 اگر خونِ استحاضه زن جريان داشته باشد و قطع نشود، چنان‏چه براى او ضرر ندارد، بايد پيش از غسل و بعد از آن به وسيله پنبه از بيرون آمدن خون جلوگيرى كند؛ ولى اگر هميشه جريان ندارد، فقط بايد بعد از وضو و غسل، از بيرون آمدن خون جلوگيرى نمايد و چنان‏چه كوتاهى كند و خون بيرون بيايد، بايد دوباره غسل كند و وضو هم بگيرد و اگر نماز خوانده، دوباره بخواند، ولى حضرت آيه‏الله سيستانى فرموده‏اند: بنابر احتياط مستحب دوباره غسل كند و حضرت آيه‏الله مكارم فرموده‏اند: هرگاه خون به بيرون جريان دارد چنان‏چه براى او ضرر نداشته باشد بايد پيش از غسل و بعد از آن به وسيله پنبه و مانند آن از بيرون آمدن خون جلوگيرى كند ولى اگر اين كار مشقت زياد دارد، لازم نيست.(10)

.2 (غسل را پس از داخل شدن وقت نماز بايد انجام داد؛ بنابراين) اگر مستحاضه كثيره يا متوسّطه، پيش از وقت نماز، براى نماز غسل كند، غسل باطل است؛ بلكه اگر نزديك اذان صبح، براى نماز شب غسل كند و نماز شب بگزارد، احتياط واجب آن است كه پس از داخل شدن صبح دوباره غسل و وضو را به‏جا آورد.(11)

.3 پس از وضو و غسل بايد فورى مشغول نماز شود و اگر نماز را تأخير بيندازد چند صورت دارد كه در زير بيان مى‏شود:

اوّل: خون قطع شده است و مى‏داند دوباره خون نمى‏بيند: مى‏تواند نماز را تأخير بيندازد.

دوم: مى‏داند تا مدّتى خون بند است: تا همان مدّت مى‏تواند نماز را تاخير بيندازد.

سوم: خون قطع نشده است و احتمال قوى دارد پيش از نماز يا در ميان نماز خارج شود: بايد بى درنگ نماز بخواند كه اگر پس از وضو و غسل، نماز را تأخير بيندازد، نماز باطل است؛ مگر آن كه يقين كند از وقتى وضو گرفته، خون خارج نشده و در فضاى فرج نيز خون وجود ندارد، و اين مسأله (شتاب در انجام نماز) منافاتى با انجام مستحبّات ندارد. (پس اگر مستحاضه براى نماز اذان و اقامه بگويد و باقى مستحبّات را انجام دهد اشكال ندارد.)(12)

يادسپارى‏

بعضى از فقها مانند حضرت آيه‏الله مكارم(ره) فرموده‏اند: استحاضه فقط دو قسم است: «قليله» و «كثيره»: استحاضه قليله آن است كه هرگاه زن پنبه را داخل كند، خون، آن را آلوده نمايد ولى از طرف ديگر خارج نشود، خواه خون در پنبه فرو رود يا نه، (كه در نتيجه استحاضه متوسّطه هم يكى از مصاديق استحاضه قليله خواهد بود) و استحاضه كثيره آن است كه خون، در پنبه فرو رود و از آن بگذرد وجارى شود. و از نظر احكام هم فرموده‏اند: استحاضه قليله غسل ندارد و استحاضه كثيره سه غسل دارد، اگر بين نمازهاى ظهر و عصر و همچنين مغرب و عشا را جمع نمايد.(13)

1- العروه‏الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4.

2- همان؛ توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 406.

3- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 4؛ توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 405.

4- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 1؛ توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 394.

5- العروه الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 17.

6- همان، مسأله 1 و 2 و 8.

7- همان، مسأله 1 و 2.

8- و .2 همان، مسأله 1.

9- و .2 همان، مسأله 1.

10- توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 415؛ العروه‏الوثقى، ج 1، فى الاستحاضه، مسأله 9.

11- توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 401.

12- العروه‏الوثقى، ج‏1، فى الاستحاضه، مسأله 8 ؛ تحريرالوسيله، ج‏1، فى الاستحاضه، مسأله 3.

13- توضيح‏المسائل مراجع، مسأله 393؛ توضيح‏المسائل آيه‏الله مكارم، مسأله 404 و 405.

سيد مسعود معصومي / احکام روابط زن ومرد