در رمضان و به هنگام روزه داري علاوه بر امر مراقبت هاي خاصي كه براي انجام صحيح روزه و رعايت همه شرايط و مراتب آن ضرورت مي يابد توجه و نظر به « نماز » و دقت در برگزاري و اقامه آن با تحقق آداب و شرايط اين عبادت بزرگ الهي ضروري مي گردد.

به دليل همين اهميت و ضرورت خاص است كه حضرت امام سجاد(ع ) در يكي از دعاهاي خويش درباره ماه مبارك رمضان در حالي كه پيوسته به بزرگداشت رمضان و ارزش و آثار روزه مي پردازد از « نماز » و جايگاه و اهميت آن و ضرورت مراقبت براي تحقق صحيح اين عبادت سخن مي آغازد و اينگونه دست نياز به درگاه پروردگار بي نياز مي گشايد و اين سان زبان به زمزمه دعا و درخواست و تمنا باز مي كند :

« خداوندا ما را در ماه مبارك رمضان به اوقات نمازهاي پنجگانه آگاه فرما و به حدود و احكامش كه مقرر داشته اي و واجباتش كه واجب ساخته اي و شروط و هنگامش كه معين كرده اي دانا ساز. اي خداوند چنان كن كه به هنگام نماز همانند كساني باشيم كه به منازل و مراحل والاي آن راه مي يابند و همه اركان آن را رعايت مي كنند و آن را به وقت خود به روش و سيره بنده و رسولت حضرت محمد(ص ) در ركوع و سجود و همه فضيلت هايش با كامل ترين وضو و طهارت و در نهايت خشوع و فروتني به جاي مي آورند . » (1 )

براي درك مفهوم و پيام هاي اين دعاي شريف توجه به نكات ذيل ضروري مي باشد :

1 ـ حضرت امام سجاد(ع ) در همان حال كه از درگاه خداوند متعال توفيق بهره وري از فضايل و ارزش هاي نهفته در ماه شريف رمضان را مي طلبد و از عبادت روزه سخن مي گويد موضوع دعاي خويش را تغيير ميدهد و از حضرت پروردگار تمنا مي كند كه شناخت و آگاهي جامع و كامل درباره « نماز » را در دل و جانش بنشاند و او را وهمه روزه داران را به مراقبت هاي لازم براي عمل به اين فريضه بزرگ الهي توفيق دهد. همين حالت و موقعيت ـ يعني دعا درباره رمضان و روزه و يكباره به نماز پرداختن و مضمون و محتواي مناجات را تغيير دادن ـ دليل روشني است بر جايگاه رفيع نماز و منزلت و ارجمندي خاص آن در نگاه ژرف و دقيق حضرت امام زين العابدين (ع ).

2 ـ « روزه » با آن كه عبادتي است بسيار بزرگ و داراي آثار ارزشمند روحي و معنوي و اخلاقي لكن پذيرش آن به درگاه الهي مشروط به پذيرش « نماز » مي باشد به اين ترتيب كه اگر نماز آنگونه كه شايسته است اقامه گردد و مقبول درگاه حضرت پروردگار واقع شود همه عبادات از جمله روزه نيز مورد پذيرش قرار مي گيرد و نه تنها روزه كه هر عمل صالح و هر كار نيك و شايسته در ابعاد فردي و اجتماعي و سياسي و اقتصادي در صورت مقبوليت نماز به پيشگاه حضرت حق پذيرفته مي شود و در غيراينصورت راهي به درگاه الهي نمي يابد . (2 )

اين واقعيت نشان مي دهد كه در ماه مبارك رمضان ضمن مراقبت مستمر از خويش براي انجام روزه بايد همواره نسبت به وظيفه ومسئوليت خود درباره نماز آگاه و مراقب باشيم و كوچك ترين قصور و غفلتي در به جاآوردن آن روا مداريم .

3 ـ جايگاه و نقش و اهميت نماز از جنبه هاي مختلف شايسته تفكر و تعمق است و از همين طريق مي توان دريافت كه چرا اين عبادت بزرگ نه در يك ماه و همانند روزه كه در همه ماه هاي سال واجب شده و هرگز محدود به زمان و مكان نمي شود.

در متن فرهنگ و معارف اسلامي آموزه هاي فراواني درباره جايگاه و نقش و آثار نماز ذخيره گرديده است كه نمونه هاي ذيل براي معرفت يابي و كسب بينش و آگاهي نسبت به آن كافي مي باشد :

نماز ستون دين شماست (3 )

نماز رحمت الهي را فرود مي آورد(4 )

نماز بهترين وسيله براي تقرب به درگاه خداونداست (5 )

نماز دژ مستحكم خداوند رحمان است و وسيله اي است براي راندن شيطان (6 )

تعابير و عبارات ژرف نهفته در اين آموزه ها را مورد مداقه قرار دهيد تا بسيار سريع و صريح جايگاه و نقش و آثار نماز را دريابيد. ستون دين نام گرفتن نماز فرودآورنده رحمت الهي وسيله تقرب به درگاه خداوند دژ محكم و استوار خداوند وسيله طرد و نفي و رانده شدن شيطان در دل خود نقش حياتي و محوري و آثار بنيادين اين عبادت شريف و عظيم را مي نمايانند و بدون نياز به تشريح و تفسير اذهان در مي يابند كه نماز از چه جايگاه و منزلت برخوردار است و چسان آدمي را از معاصي و گناهان پاك مي كند و به طي مراتب تقوا و تقرب توفيق مي دهد.

4 ـ با « نماز » در مسير رشد و كمال قرار گرفتن و به جايگاه و مقام تقوا پيشگان راه يافتن و غرق در لذت هاي پاك معنوي شدن و رضوان و خشنودي خدا و بهشت جاودان و نعمت هاي الوان و گوناگون آن را كسب كردن به آساني و سهولت امكان پذير نمي باشد. حضرت امام سجاد(ع ) در دعاي شريف خويش همه نمازگزاران را به شناخت و بينش مي رساند كه چنانچه بخواهند به مقامات والاي معنوي دست يابند و پاك و وارسته و از همه قيود آزاد و رها گردند بايد نمازهايشان را در اول وقت به جا آورند و هيچ تاخير و غفلتي را در رعايت اوقات اين عبادت شريف روامدارند. همچنين بايد به دقت واجبات و اركان نماز رابشناسند و در رعايت آنها تلاش كنند و نيز بايد در انجام وضوي كامل بكوشند و در تحقق ركوع و سجود و همه مراحل نماز هوشياري و مراقبت ورزند. همچنين بايد خشوع و فروتني در حين عبادت را ـ كه موجب مي شود نمازگزار به حضور قلب و بهره وري از مفاهيم ناب و تحول زاي اذكار و زمزمه ها و حركات عميق و پيام گزار اين عبادت برسد ـ به خوبي رعايت كنند تا به اين وسيله از آغاز تا پايان اين « سفر معنوي » در اوج عشق و ايمان و خلوص به پيمودن تمام منازل نماز توفيق حاصل نمايند و به « مقصد اصلي » كه « كوي حضرت دوست » است برسند.

« روزه » با آن كه عبادتي است بسيار بزرگ و داراي آثار ارزشمند روحي و معنوي و اخلاقي لكن پذيرش آن به درگاه الهي مشروط به پذيرش « نماز » مي باشد به اين ترتيب كه اگر نماز آنگونه كه شايسته است اقامه گردد و مقبول درگاه حضرت پروردگار واقع شود همه عبادات از جمله روزه نيز مورد پذيرش قرار مي گيرد و نه تنها روزه كه هر عمل صالح و هر كار نيك در ابعاد فردي و اجتماعي و سياسي و اقتصادي در صورت مقبوليت نماز به پيشگاه حضرت حق پذيرفته مي شود و در غيراين صورت راهي به درگاه الهي نمي يابد

جايگاه و نقش و اهميت و آثار ارزشمند « نماز » در جنبه ها و ابعاد مختلف باعث گرديده كه اين عبادت بزرگ نه در يك ماه و همانند روزه كه در همه ماه هاي سال واجب شود و هرگز محدود به زمان و مكان نگردد .

1 ـ صحيفه سجاديه ترجمه عبدالمحمد آيتي انتشارات سروش ص 266 و 267 دعاي 44

2 ـ رسول گرامي اسلام حضرت محمد(ص ) درباره نقش « نماز » در پذيرش ساير عبادات و هر عمل صالح و نيك چنين مي فرمايد : « نماز ستون دين است اگر پذيرفته شود ساير اعمال پذيرفته مي شود و اگر پذيرفته نشود ساير اعمال نيز پذيرفته نمي شود. »

3 ـ نهج البلاغه نامه 47

4 ـ غررالحكم ج 2 ص 166

5 ـ نهج البلاغه حكمت 136

6 ـ غررالحكم ج 1 ص 123

منبع: روزنامه - جمهوري اسلامي