براي شناختن و معرفي يک واژه مي توان مسيرهاي مختلفي را طي کرد. از رجوع به دايرة المعارف‌ها گرفته تا سايت‌هاي اطلاعاتي ـ خبري و يا مقالات علمي. ميزان اعتبار و دقت اين مراجع با يکديگر يکسان نيست و هريک متناسب با مخاطباني خاص، مطالب خود را عرضه مي‌کنند. ولي نقطه شروع بررسي علمي يک موضوع، رجوع به لغتنامه‌ها و دايرة‌المعارف‌هاست. دايرة المعارف‌ها و لغتنامه‌هاي تخصصي که سطوح علمي متفاوتي هم دارند، معمولاً با استفاده از متخصصان هر موضوع، مقالاتي را ذيل مفهومي که قصد معرفي آن را دارند، ارائه مي نمایند و سعي مي کنند جهت حفظ مرجعيت خود، هم از ارجاعات گوناگوني برخوردار باشند و هم بي‌طرفي را حفظ کنند.
براي اينکه ببينيم غرب درباره مفاهيم مهدوي چه ديدگاهي را تبليغ مي‌کند، سري به چند لغتنامه و دايرة المعارف معروف غربي مي‌زنيم. البته از آنجا که برخي از اين منابع در زبان‌هاي مختلف، ارائه اطلاعات مي‌کنند و در بسياري موارد، اطلاعات ارائه شده در يک زبان با زبان ديگر همخواني ندارد، سراغ زبان اصلي آن لغتنامه و دايرة المعارف مي‌رويم.
توجه داشته باشید که مخاطب اين لغتنامه‌ها و دايرة المعارف‌ها قشر عظيمي از مردم جهان با مليت‌ها و مذاهب مختلف هستند و بيان نادرست يا ناقص يک مفهوم مي‌تواند ديد مخاطبان را به سمت و سويي که مورد نظر تهيه کنندگان اين منابع است، رهنمون شود.
علاوه بر اين، غالب نويسندگان و تهيه کنندگان مطالب اين منابع، نه نويسندگان و پژوهشگران مهم دين اسلام و مذهب تشيع، بلکه دارندگان کرسي‌هاي اسلام شناسي و شيعه شناسي در دانشگاه‌هاي بزرگ غرب هستند و بسياري از آنها غير مسلمان يا غير معتقد و يا حتي داراي عقايد انحرافي و دشمني با اسلام و تشيع هستند که در بخش‌هايي از مقاله به اين مطلب بيشتر خواهيم پرداخت.
سري به لغتنامه‌هاي عمومي و تخصصي مکاتب معروف که به زبان انگليسي هستند، مي‌زنيم تا ببينيم اين لغتنامه‌ها در اين مورد چه نوشته‌اند. نگاه لغتنامه‌هاي عمومي به اين واژه، معمولاً سطحي و گذراست؛ ولي جالب آن است که اين واژه را ـ علي‌رغم عربي بودن ـ در لغتنامه‌هاي معروف مي يابيم. به عنوان مثال، «فرهنگ لغات آکسفورد»[1] ذيل واژه "Mahdi"[2] در ديکشنري آنلاين خود در اينترنت، ريشه اين واژه را از «هدي» (به معناي راهنمايي کردن) و معناي لفظي آن را «کسي که به راه صحيح هدايت شده» بيان مي کند و اين واژه را به سه صورت معنا مي نمايد:
1. (در اعتقادات عامه مسلمانان) يک رهبر روحاني و دنيوي است که پيش از اتمام جهان بر آن حکومت مي کند و دين وعدالت را اعاده مي‌نمايد.
2. شخصي است که ادعاي مهدي بودن مي کند؛ به ويژه محمد احمد دونگولا (1843–85) در سودان که عليه رژيم مصر قيام کرد.
3. (در اعتقادات شيعه) امام دوازدهم است که انتظار آمدنش کشيده مي‌شود تا بر بي‌عدالتي پيروز شود.
فرهنگ لغات «لانگمن»[3] نيز ذيل واژه "Mahdi"[4] اين واژه را لغتي اسلامي مي‌داند و به رهبري مقدس اشاره مي‌کند که توسط خداوند فرستاده مي‌شود و همه مردم را پيرو اسلام مي‌کند. همچنين در ادامه، ادعاي بسياري از رهبران اسلامي مبني‌بر اينکه مهدي هستند، ذکر مي‌شود.
نسخه اينترنتي لغتنامه فرهنگ لغات «مريام وبستر»[5] هم واژه "Mahdi"[6] را «مسيحاي مورد انتظار در عقيده رايج مسلمانان» و يا «رهبري اسلامي که وانمود مي‌کند نقشي مسيحايي دارد»، معرفي مي‌کند. نکته جالب در اين لغتنامه آن است که اولين استعمال اين لغت را در سال 1626 ميلادي بيان مي‌کند.
توجه به شيوه معرفي اين واژه در لغتنامه‌هاي عمومي غربي ما را به چند نکته رهنمون مي‌سازد:
1. از نظر بسياري از اين لغتنامه‌ها «مهدي» نه به فردي در گذشته، بلکه به رهبري روحاني و جسماني در آينده اشاره دارد. اين مطلب در مقابل نظر کساني از اهل سنت است که مهدي را بر خلفاي گذشته منطبق مي‌دانند.
2. اعاده دين و عدالت توسط مهدي را مي‌توان جزو نقاط مشترک تلقي نويسندگان فرهنگ‌ها دانست، اگرچه شيطنت‌هايي همچون «پيرو اسلام کردن تمام مردم» را مي‌توان در ميان کلمات ايشان ديد.
پی نوشت ها:
[1] - Oxford Dictionary.
[2] - http://oxforddictionaries.com/definition/Mahdi?q=mahdi.
[3] - Longman Dictionary.
[4] - http://www.ldoceonline.com/dictionary/Mahdi-the.
[5] - Merriam-Webster Dictionary.
[6] - http://www.merriam-webster.com/dictionary/mahdi.
مولف: حجت الاسلام زهير دهقاني آراني ، دانش پژوه مرکز تخصصي مهدويت