البته قرآن برای انسان تعریف ویژه‌ای نکرده است، بلکه او را در دو ساحت گوناگون یاد کرده و در آن، او را تعریف کرده است:
نخست: ویژگی‌هایی که او را هم‌ردیف فرشتگان و بلکه بالا‌تر از آن‌ها قرار می‌دهد و دیگر: ویژگی‌هایی که وی را در شمار حیوانات و بلکه پست‌تر از آنان قرار داده است.
شاخصه‌های انسان‌شناسی دولت مهدوی و کارکرد انسان‌شناسانه آن به مثابه راه حلی برای رفع دغدغه‌های بشر امروزی، با توجه به دو دسته ویژگی‌های یادشده را می‌توان ـ با بهره‌مندی از آیات قرآن و روایات پیشوایان معصوم علیهم السلام ـ بررسی کرد.
در اینجا به مبانی انسان‌شناسی دینی در مباحث مهدوی اشاره می‌کنیم.
این مبانی بدین قرارند:
۱- جانشینی خداوند
انسان در آموزه‌های اسلامی، یگانه جانشین خداوند روی زمین است و نه از یک نوع آفریده‌ای زمینی پیش از انسان و نیز به نوع انسان مربوط است و نه ویژه آدم علیه السلام. خداوند پیش از آفرینش آدم به فرشتگان، این حقیقت را به روشنی بازگو کرده و برخی را بر دیگران برتری داده است.
حضرت مهدی علیه السلام بر پایه رسالت خویش در آن قیام جهانی، پس از نفی هر گونه شرک در زندگی انسان‌ها، به دنبال زنده کردن همه ارزش‌های نهفته در درون انسان‌ها ـ که در طول تاریخ به فراموشی سپرده شده بود ـ کرامت آن‌ها را به مثابه «خلیفة الله» به فعلیت می‌رساند.
۲- آفریده‌ای دو ساحتی (ماهیت دوگانه)
از برجستگی‌های ویژه انسان، چگونگی آفرینش اوست. او ترکیبی دوگانه از: جسم و روح، خاک و افلاک، ماده و معنا، صورت و سیرت و ملک و ملکوت است که این آمیختگی دوگانه است که راهی برای نزدیکی انسان تا هدف خواسته‌شده او، هموار می‌سازد.
قیام و حکومت حضرت مهدی علیه السلام تلاشی است تا این هستی دوگانه الهی ـ شیطانی، معنوی ـ مادی و انسانی ـ حیوانی انسان را شکوفا سازد و او را به جایگاه حقیقی و وجودی خود ـ که بلندای «بندگی خالص» و «خلیفه اللهی» است ـ برساند.
۳- اراده و اختیار
مقصود از اختیار انسان، این است که انسان دارای توان گزینش های درونی گوناگونی است که میتواند با خواست خود، یکی را بر دیگری برتری دهد و در پایان برگزیند. خواستی که سرنوشت او و دیگران را رقم زده و زمینه دگرگونی سرنوشت الهی را در پی خواهد داشت.
بنابراین، انسان دوگانه به واقع، انتخاب‌گری دوگانه است که در حرکت انسانی خود، زمینه رسیدن به پایان هر دو سوی جسمانی و روحانی را داراست.
۴- فطرت یگانه‌پرستانه
انسان به سبب ملکوتی‌بودن آفرینش خود، دارای فطرتی خداجو و خداپرستانه است؛ فطرتی که از روز نخست در درون او به امانت گذارده شده تا سرشت جان او از این فطرت جان گرفته، رو به سوی آفریدگار آورد. در این دیدگاه، پدیدآورنده ایمان در روح و جان مؤمنان، فقط خداوند است.
بی‌گمان، مهم‌ترین دغدغه انسان‌ها در آستانه قیام جهانی حضرت مهدی علیه السلام ازبین‌رفتن ارزش‌های الهی ـ انسانی و جایگزینی زشتی‌ها، ستم‌ها، جنگ‌ها و افزون‌خواهی به جای آن است. از این‌رو اولویت نخست در قیام حضرت مهدی علیه السلام، نجات انسان از گرداب‌های ستم و ستمگران و بازگرداندن آنان به نهاد یگانه‌پرستی است تا در پرتو این بازگشت، بتوانند ارزش‌های انسانی را پایه رفتار فردی و گروهی خود قرار دهند.
امیرمؤمنان علی علیه السلام افزون بر هزار و چهار صد سال پیش حقیقت تبلور بازگشت انسان به آموزه‌های وحیانی را در حکومت جهانی موعود منجی علیه السلام، این‌گونه بیان فرموده است:
یَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى إِذَا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الْهَوَى وَ یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَى الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَى الرَّأْیِ؛ خواهش نفسانى را به هدایت آسمانى بازگرداند، و آن هنگامى است که ـ مردم ـ رستگارى را تابع هوى ساختهاند، و رأى آنان را پیرو قرآن کند، و آن هنگامى است که قرآن را تابع رأى خود کرده اند.
۵- شرافت و کرامت
قرآن، بزرگواری و شرافت را برای انسان گزارش کرده است. انسان، افزون بر کرامت خداخواسته ـ که به اعتبار انسان‌بودنش از آن برخوردار است ـ از کرامت خودخواسته ـ که از راه دریافت شناخت‌های بلندمرتبة الهی و پرهیزگاری به دست می‌آید ـ نیز برخوردار است که در این کرامت خودخواسته به هر اندازه که در به دست‌آوردن خشنودی و نزدیکی خداوند بکوشد از بزرگواری بیشتری برخوردار خواهد شد.
کرامت خداخواسته انسان از چیزهایی است که در حاکمیت انسان بر گزینش سرنوشت خویش، نقش به‌سزایی دارد. با نگاه به ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی علیه السلام، کرامت انسانی، دغدغه و هدف اساسی روش سیاسی حضرت مهدی علیه السلام خواهد بود. در آن حکومت است که رسیدن به کرامت انسانی (خداخواسته و خودخواسته) فراهم خواهد شد.