ابتلا و امتحان؛ یعنی، آزمون الهی كه به طرق مختلفـ به خصوص به وسیله كاستی‌ها و سختی‌هاـ درباره انسان‌ها جاری می‌شود. آنان در طول تاریخ در معرض امتحانات و آزمون‌های مختلفی بوده‌اند كه عموماً بدون اطلاع و شناخت قبلی بوده است. این مسأله در آخرالزمان و عصر نزدیك به ظهور، گسترده‌تر و شدیدتر خواهد بود و به همین جهت بسیاری از موارد ابتلای انسان‌ها در روایات ذكر شده است.
در واقع بسیاری از هشدارها و پیش‌گویی‌های دینی، برای متوجّه ساختن انسان‌ها و آماده كردن آنان برای رویارویی با ابتلائات آخرالزمانی است. پس از این امتحانات– بخصوص یک امتحان بزرگ– منتظران واقعی لیاقت و شایستگی درک زمان ظهور را پیدا می کنند.
در رویكرد دینی به آینده، انسان مؤمن، باید همیشه خود را آماده و مجهّز سازد و با آمادگی قبلی و ایمانی استوار، با امتحانات گوناگون و پیچیده آینده رو به رو و سربلند از آنها خارج شود. به همین جهت عصر غیبت كبری، دوران بسیار سخت و طاقت فرسایی توصیف شده است؛ چنان‌كه امام كاظم علیه السلام می‌فرمایkد: «صاحب‌الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف چاره‌ای جز غیبت ندارد؛ به طوری كه گروهی از مؤمنان از عقیده خویش برمی‌گردند. همانا غیبت امام(عج)، امتحانی است، از طرف خداوند كه بندگانش را به وسیله آن آزمایش می‌كند». (بحارالانوار، ج 52، ص113)
محمد بن مسلم می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم كه فرمودند: «پیش از قیام قائم مردم دست به گریبان یك امتحان بزرگ خواهند بود.» عرض كردم: آن امتحان چیست؟ حضرت(عج) این آیه را قرائت فرمودند: و لنبلونكم بشیء من الخوف و الجوع و نقصٍ من الاموال والأنفس والثَّمرات و بشّرالصابرین؛ یعنی، از ترس و گرسنگی و كم شدن مال و ثروت و از رفتن جان‌ها و میوه‌ها شما را آزمایش می‌کنیم و مژده بده به صبركنندگان (به اینكه مهدی ما قیام می‌كند)».
از رسول گرامی اسلام(ص) نیز نقل شده است: «فتنه‌ها و حوادث سویی پیش خواهد آمد كه آدم خانه‌نشین در آن موقع بهتر از كسی است كه برپا خیزد ... هرگاه كسی پناهگاه و جای امنی پیدا كند، البته آنجا پناه ببرد (فَمن وجد فیها ملجأ او معاذاً فَلیعُذ به)»( صحیح مسلم، ج 8، ص168)