محور : وقف و جهاد اقتصادي

گروه اجتماعی: مسئله وقف علاوه بر بعد معنوی و الهی، يك مسئله كاملاً اقتصادی است كه می‌توان آن را در قالب راهكارهای اقتصاد اسلامی برای نيل به اهداف والای انسانی تفسير كرد. «تأثير وقف بر اقتصاد اسلامی» عنوان مقاله‌ای از محمدحسين حائری‌مشكوه كه در اين فرصت بخش‌هايی از آن مطرح می‌شود.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، در مقاله «تأثير وقف بر اقتصاد اسلامی» نوشته محمدحسن حائری‌مشكوه، نظام اقتصاد اسلامی و اهداف اين نظام، مورد بررسی قرار گفته و نقشی كه وقف می‌تواند در تحقق اهداف نظام اسلامی ايفا كند، تبيين شده است.

در ابتدای اين مقاله می‌خوانيم: وقف از با سابقه‌ترين ميراث‌های ارزشمند اسلامی است كه از صدر اسلام تاكنون در همه جوامع اسلامی سخت مورد توجه بوده و به رغم همه نوسان‌ها و حوادث و دگرگونی‌ها و بلاها و مصيبت‌هايی كه در عمر طولانی خود با آنها دست به گريبان بوده، آثار بسيار ارزشمند و مؤثری در زمينه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... برجای گذاشته است و همچنان می‌تواند به عنوان يكی از مؤثرترين عوامل در اين جنبه‌ها و زمينه‌ها در جوامع اسلامی مطرح باشد.

در اين مقاله آثاری كه اين سنت ديرپای نبوی(ص) می‌تواند بر اهداف نظام اقتصادی اسلام (به معنای عام) داشته باشد و يا داشته است، به طور مختصر، مورد بررسی قرار گرفته است.

مطالب اين مقاله در سه بخش تنظيم و تدوين شده است: بخش اول؛ نظام اقتصادی اسلام، بخش دوم؛ اهداف نظام اقتصادی اسلام و بخش سوم؛ تاثير وقف بر تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام.

بر اساس گزارش ايكنا در بخش اول اين پژوهش، تفاوت مكتب اقتصادی و علم اقتصاد مطرح و عنوان شده است كه روش بحث و بررسی در اقتصاد اسلامی با آنچه در مكتب‌های اقتصادی ديگر مطرح می‌شود متفاوت است.

مطالب اين مقاله در سه بخش تنظيم و تدوين شده است: بخش اول؛ نظام اقتصادی اسلام، بخش دوم؛ اهداف نظام اقتصادی اسلام و بخش سوم؛ تاثير وقف بر تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام

همچنين در فصل «اهداف نظام اقتصادی اسلامی» مطرح شده كه نظام اقتصادی اسلام در حقيقت دارای دو نوع هدف اولی و اصلی و هدف‌های فرعی و ثانوی است كه در هدف اولی (همانند ديگر نظام‌های اسلام) كمال حقيقی، انسان يعنی تقرب الی‌الله منظور آن است و بقيه كمالات ابزار و مقدمه برای اين هدف هستند كه به اندازه تاثيرشان در اين سمت و سو ارزش دارند، همچنين هدف‌های فرعی و ثانوی كه در حقيقت، مقدمه برای تحقق همان هدف اصلی هستند و اهميت و ارزش آن‌ها شعاعی از ارزش و مطلوبيت هدف اصلی و كمال نهايی خواهد بود.

به عنوان نمونه اگر رفاه و آسايش اقتصادی از اهداف اقتصاد اسلامی است، اين رفاه و آسايش در صورتی مطلوب است كه در جهت تامين سعادت ابدی قرار گيرد و راهی برای وصول به كمال نهايی باشد. از ديدگاه اسلام، ارزش كل دنيا به دليل همان مقدمه و مزرعه آخرت بودن آن است.

در بررسی و تحليل مهمترين اهداف اقتصادی اسلام به حاكميت سياسی اسلام، تحكيم ارزش‌های معنوی و اخلاقی، برپايی عدالت اجتماعی، عدم وابستگی اقتصادی و توسعه و رشد اشاره شده است.

در بخش سوم اين مقاله نقش وقف در تحقق اهداف اقتصاد اسلامی عنوان شده است كه نقش وقف در تحقق هدف اصلی و اولی اين‌گونه آمده: چنانچه پيش از اين گذشت، هدف اساسی و اصلی همه نظام‌های اسلام، از جمله نظام اقتصادی اسلام، كمال ابدی يعنی تقرب الی‌الله است. از ديدگاه قرآن كريم روايت‌های معصومين عليهم السلام انفاق‌های مالی ــ چه واجب و چه مستحب ــ برای نيل به اين هدف نهايی نقشی بس عظيم و اساسی دارند.

در موارد متعدد هدف از ماليات‌ها و انفاق‌های مالی در اسلام، از جمله زكات و وقف در نزد بسياری از فقيهان قصد قربت است. اين انفاق‌ها، گذشته از جنبه اقتصادی، همانند نماز و روزه عبادت هستند و غرض اصلی از عبادات قرب الهی است و همه انفاق‌های مالی، از جمله وقف، برای انسان به منزله هرس كردن درخت از اضافات است كه او را در مسير نيل به هدف اصلی و نهايی‌اش ياری می‌دهد و در اين جهت به او سرعت می‌بخشد.

صاحب مقاله تأكيد می‌كند كه وقتی سخن از تأثير وقف بر استقلال اقتصادی و رشد و توسعه مطرح می‌شود هرگز به اين معنا نيست كه وقف به تنهايی می‌تواند همه ابعاد و زوايای گوناگون اقتصاد يك ملت را در برگيرد به طوری‌كه برای اقتصاد كشور به منابع مالی ديگر نيازی نباشد، بلكه منظور اين است كه وقف به عنوان يك سرمايه عظيم مالی می‌تواند در اين سمت و سو دارای نقشی سازنده و قابل توجه داشته باشد. همچنين به اين معنا نيست كه برخلاف اهداف واقفان، درآمد وقف را از موارد اصلی مصارف آن‌كه در وقف‌نامه‌ها آمده است، منحرف كنيم و آنها را در راه تحقق استقلال اقتصادی و رشد و توسعه به كار گيريم و به مصرف برسانيم.

حقيقت اين است كه می‌توان سرمايه‌های عظيم وقف را نيز همانند ديگر سرمايه‌ها با رعايت همه جوانب وقف، موازين شرع اهداف و اقفان در جريان فعاليت‌های توليدی و خدماتی قرار داد و آنها را از حالت ركود به حالت تحرك و پويايی هدايت سوق داد تا به اين وسيله به رشد و توسعه و استقلال اقتصادی (و سياسی) كشور كمك شايان و قابل توجه باشد و همچنين بر سرمايه‌های اوقاف افزوده شود كه اين امر يقينا در راستای اهداف واقفان است.

تأثير وقف بر تحقق عدالت اجتماعی و رفاه عمومی، تعريف مفهوم وقف، اشاره به برخی از موارد مصرف وقف و ... از ديگر بخش‌های طرح شده در اين مقاله است.

منبع : ايكنا