محور : قرآن و مسائل اقتصادي
نـعـمـتـهـاى خداوند در امور مادى و محسوس محدود نمى شود و نعمتهاى معنوى اش بيشتر وبى پايان است , با توجه به موضوع بحث , در اينجا از بيان نعمتهاى معنوى الهى خوددارى مى كنيم و تـنـهـا به برخى از پديده هايى مى پردازيم كه در بعد كشاورزى ,دامدارى , خانه سازى , زيستى و ... بـهـره دهـى دارند. و بخشى از زندگى ما را تاءمين مى كنند. بديهى است شمارش همه نعمتهاى مادى كه در قرآن آمده است , حتى به صورت فهرست در يك درس ممكن نيست .
نعمتهاى زيستى
قـرآن , پـيوسته پديده هاى طبيعى و عوامل زيستى را كه تاءمين كننده حيات بشر هستند, يادآورمى شود, از جمله :
1 - شب و روز, خورشيد, ماه و ستارگان :
و سخر لكم اليل والنهار و الشمس و القمر والنجوم )) (( (خداوند) شب , روز, خورشيد, ماه و ستارگان را براى شما تسخير كرد. در اين آيه , پنج پديده بزرگ از مواهب الهى معرفى شده است .
2 - زمين و كوه : الم نجعل الارض مهادا و الجبال اوتادا )) مؤمنون (23), آيه 27. آيا ما زمين را بستر و كوهها را ميخهاى آن قرار نداديم ؟
3 - دريا و كشتى : اللّه الذى سخر لكم البحر لتجرى الفلك فيه بامره )) نمل (27), آيه 60. (( خداست كه دريا را مسخر شما كرد تا در آن به فرمان او كشتيها روان باشند.
4 - آب : و انزلنا من المعصرات ماء ثجاجا )) مؤمنون (23), آيه 27. (( و ما از ابرهاى باران زاى , آبى فراوان نازل كرديم .
گـفـتـنى است كه در قرآن به آب آشاميدنى توجه خاصى شده است و اهميت آن در جهان امروز بـويـژه بـراى شهر نشينان بيش ازپيش روشن مى گردد. خداوند در سوره واقعه افكار عمومى را متوجه اين موضوع كرده و مى پرسد:
افرايتم الماء الذى تشربون ءانتم انزلتموه من المزن ام نحن المنزلون )) هود(11), آيه 61. (( آيا درباره آبى كه مى نوشيد, انديشيده ايد؟ آيا شما آن را از ابر نازل كرده ايد يا ما نازل مى كنيم ؟
5 - باد: بـاد, نـمـودى از رحـمـت مـطـلق و نعمت ارزشمند الهى است كه در تعديل هوا و انتقال ابرهاى (فشرده ) و (سنگين ) از بالاى اقيانوسها به سوى زمينهاى خشك و مرده , و همچنين در پيدايش و بارش باران نقش تعيين كننده اى دارد:
و هـو الـذى يـرسـل الـريـاح بـشـرا بـيـن يـدى رحـمته حتى اذا اقلت سحابا ثقالا سقناه لبلد (( ميت ... ))
او كسى است كه بادها را بشارت دهنده در پيشاپيش (باران ) رحمتش مى فرستد تا ابرهاى سنگين را منتقل سازند. ما آنها را به سوى زمينهاى مرده مى فرستيم . در قـرآن كـريـم , بـاد بـه عنوان پديده طيب , عامل محرك كشتى و سبب گسترش بذرگياهان مـعـرفـى شده است . تلقيح درختان و موج درياها به وسيله باد انجام مى گيرد و گرنه هيچ گاه گـيـاهـان بـه گـل نمى نشينند و آب درياها متعفن مى شود و كشتيهاى بادبان دار, ازحركت باز مى مانند. نحل (16), آيه 5.
كشاورزى و دامدارى
آفرينش حيوانات : منافع مهم و گوناگون حيوانات اهلى و حلال گوشت , از جمله منبع تغذيه وپوشاك بودن آنها, در كتاب خدايادآورى شده است : والانعام خلقها لكم فيها دف و منافع و منها تاكلون )) ((
و چهار پايان را برايتان بيافريد, درحالى كه در آنها براى شما (وسيله ) گرمى و سودهايى است و از آنها مى خوريد.
بـعـلاوه , بـرخـى از چـهـارپـايان در حمل و نقل كالا و جابه جايى نيروى انسانى بويژه در مناطق كـوهـسـتـانى و در موارد استثنايى همچنان نقش مؤثر دارند و زندگى ماشينى و پيدايش وسائل ارتـبـاطى سـريـع السير نتوانسته آنها را از صحنه زندگى خارج سازدو هم اكنون نيز از نعمتهاى ارزشمند محسوب مى شوند. قرآن اين نكته مهم را يادآور شده است :
و تحمل اثقالكم الى بلد لم تكونوا بالغيه الا بشق الا نفس )) (( و بارهايتان را به شهرهايى حمل مى كنند كه جز به رنج تن بدانها نمى رسيديد. درختان پر فايده : درخت , بويژه درخت ميوه دار يكى از نعمتهاى ارزشمند است .
يـنـبـت لـكـم بـه الزرع والزيتون و النخيل و الاعناب و من كل الثمرات ان فى ذلك لاية لقوم (( يتفكرون ))
(خداوند) با آن (باران ) برايتان كشتزار و زيتون و نخلها و انگورها و هر نوع ميوه مى روياند. در اين , نشانه اى است براى مردمى كه مى انديشند. ايـن آيـه , بـرخـى از ميوه ها را كه جنبه غذايى و دارويى دارد, نام مى برد, در آيات ديگرى , به ابعاد زيبايى و نشاط انگيزى باغها ودرختها نيز اشاره مى شود: ...وانزل لكم من السماء ماء فانبتنا به حدائق ذات بهجة ماكان لكم ان تنبتوا شجرها... )) (( و از آسمان برايتان آب فرستاد و بدان بوستانهايى خوش منظر روياينديم كه شما را توان رويانيدن
درخت آن نيست .
ضروريات زندگى
قرآن مجيد برخى از مواد اوليه زندگى بشر را نام مى برد تا از اين طريق حس كنجكاوى انسان رابيدار سازد و او را به قدرشناسى اين نعمتها و پى بردن به ارزش معنوى آنها برانگيزد, از جمله : آتـش : قرآن آتش را در رديف آب مى شمارد و آن را ز مواهب ارزشمند الهى مى داند و مى فرمايد: افراءيتم النار التى تورون ءانتم انشاءتم شجرتها ام نحن المنشئون )) هود(11), آيه 61. ((
آيا آتشى را كه مى افروزيد ديده ايد؟ آيا درختش را شما آفريده ايد يا ما آفريننده ايم ؟ اهميت آتش بحدى است كه فقدان آن , مرگ تدريجى بشر را در پى دارد. مسكن : خانه از ضرورى ترين نيازهاى جوامع بشرى است , هم خانه هاى ثابت كه در تاءمين آسايش روحـى و جـسـمـى ,سـازماندهى خانواده ها, جمعيتها و تشكيل مدنيت نقش عمده اى دارد و هم خـانـه هاى سيار و چادرها كه در مناطق عشايرى وايلات امر حياتى است و ضرورت آنها در جهان امـروز و در تـشكيل اردوگاههاى نظامى , اسكان فورى آوارگان جنگى و درحوادث غير مترقبه , چون سيل و زلزله و... بيش از پيش احساس مى شود. از اين دو نوع خانه در قرآن ياد شده است : واللّه جـعل لكم من بيوتكم سكنا وجعل لكم من جلود الانعام بيوتا تستخفونها يوم ظعنكم و يوم (( اقامتكم )) خـداونـد خـانـه هـايتان را جاى آرامشتان قرار داد و از پوست چهارپايان برايتان خانه ها (خيمه ها) ساخت كه هنگام سفر و روز اقامتتان , به آسانى آنها را جا به جاكنيد. پوشاك : انواع لباس كه ما را از سرما و گرما مصون مى دارد نيز از نعمتهاى الهى است : ... و جعل لكم سرابيل تقيكم الحر و سرابيل تقيكم باءسكم )) (( ... و جامه هايى برايتان قرار داد كه شما را از گرما (و سرما) حفظ مى كند. و لباسهايى كه در جنگ حافظ شماست .
تـصـريـح بـه زره و لـباس جنگى كه در جنگهاى دورانهاى گذشته به كار مى رفت و امروزه نيز شكلهاى تكامل يافته اش در حفاظت اشخاص به كار مى رود, قابل توجه است . وزن و پـيـمـانـه : عـلـم و آگاهى به مقدار اشياء و اندازه گيرى آنها در موارد گوناگون , امرى ضـرورى اسـت و بـدون اطـلاع از كم وكيف آنها تركيبات شيميايى , دارويى , غذايى , صنعتى و ... بطور صحيح انجام نمى گيرد و يا معاملات بدرستى صورت نمى پذيرد. از اين رو خداوند به منظور سـنـجش پديده ها به تناسب هر يك , وزن و پيمانه اى قرار داده است و بر اقامه عادلانه آن سفارش نموده و از هرگونه تصرفاتى كه تعادل آنها را به هم زند, نهى كرده است : ... و اقيموا الوزن بالقسط و لا تخسروا الميزان )) حجر(15), آيات 19 ـ 20. (( و وزن را بر اساس عدل برپا داريد و ميزان را كم نگذاريد. افراد بشر, هنگام معامله , برخى از كالاها را نخست با دست خود پيمانه مى كردند و جز آن وسيله اى نـداشتند. پس از آن ,وسائلى از چوب و فلز درست كردند. سپس ابزار آسانتر و دقيقترى براى وزن كـردن اشياء پديد آمد كه امروزه در شكلهاى مختلف ظاهر گشته است . همه اينها مشمول واژه (مـيـزان ) مى گردد كه با توجه به اهميت اقتصادى , صنعتى و اجتماعى آن ,يكى از نعمتهاى الهى محسوب مى شود.
يادآورى
هـدف قـرآن از شـمـارش اين نعمتها, نخست تعليم توحيد و بيان عظمت آفريدگار است , سپس تـقـويت عشق و علاقه انسانها به آفريننده اين نعمتها و تحريك حس شكرگزارى آنان و تسليم در برابر فرمانهاى الهى :
... كذلك يتم نعمته عليكم لعلكم تسلمون )) (( (خداوند) نعمتهاى خود را اين چنين بر شما تمام مى كند, باشد كه تسليم فرمان او شويد.
منبع : كتاب ثروت از ديدگاه قرآن
