محور : قرآن و مسائل اقتصادي

چـنـان كـه براى كسب معاش , رهنمودهايى دارد, براى مصرف مال نيز دستورهايى صادر
كرده و خطوط كلى آن را روشن ساخته است . قرآن كريم نخست به يك اصل كلى اشاره مى كند و آن (حـلال ) و (طـيـب ) بـودن كـالاهـا و خـدمات مصرفى است .مصرف مال با اين دو شرط مجاز شناخته شده و مصرف آنچه حلال و پاك نباشد, ممنوع است : يـا ايـهـا الـنـاس كـلـوا مـما فى الا رض حلالا طيبا و لا تتبعوا خطوات الشيطان انه لكم عدو (( مبين ))  اى مردم
كه دشمن آشكار شماست .

      تحليل آيه (كـلـو)

ا) در ايـن آيـه , كـنايه از انواع تصرفات است . (حلال ) نيز به معناى آزادى در فعل و نداشتنبه معناى دلچسب و طبع پسند بودن هر چيزى است كه با طبع بشر (طيب ) ممنوعيت شرعى و موافق باشد و مزاج آدمى از آن متنفر نباشد. بنابراين , آيه مزبورچند پيام مهم دارد:
اول - هر چيزى كه حلال و طيب است , خوردن و ديگر تصرفات آن جايز است , مگر چيزهايى كه با دلـيـل خاصى استثنا شده باشد. اين قاعده عمومى به (اصل حليت عمومى ) يا (اباحه عام ) معروف است .
دوم - هنگام استفاده از مواهب الهى و تصرف در خوردنيها و..., نبايد از شيطان تبعيت كرد و دست به اسراف و تبذير زد.
سـوم - خـوددارى و امـتناع از مصرف چيزى كه دليلى شرعى بر منع آن وجود ندارد, حرام است , يـعـنـى نبايد پديده هايى را كه خداوند مصرف آنها را حلال كرده , برخود حرام نمود و از نعمتهاى خـداونـد مـحـروم شـد  . زيـرا چـنـان كه تصرف در مواهب الهى , منوط به اذن خداست , خـوددارى از تـصرف در آنها نيز موقوف به دستور اوست و نمى توان چيزى را كه خدا حلال كرده , خودسرانه حرام ساخت .
يـا ايـهـا الـذيـن امـنـوا لا تـحـرمـوا طـيـبـات مـا احـل اللّه لـكـم و لاتـعتدوا ان اللّه لايحب (( المعتدين )) 
اى كـسانى كه ايمان آورده ايدنكنيد و از حد, تجاوز نكنيد. خداوند, متجاوزان را دوست ندارد.
پـس از ايـن اصل كلى , راههاى مصرف ثروت را در دو بعد شخصى و اجتماعى , در آيات و روايات , جستجو مى كنيم :
الف - هزينه هاى شخصى
عـمده ترين مورد مصرف مال , برآوردن نيازهاى شخصى و اداره زندگى است . مهمترين نيازهاىعادى عبارتنداز:
1 - خـوراك : غـذا از حـياتى ترين نيازهاى انسان است . بخش اعظم عمر جامعه هاى بشرى , صرف تهيه غذا مى شود. از اين رو,در مصرف آن بايد به حد (كفاف ) و متوسط بسنده كرد و از زياده روى دورى گزيد, چنان كه در قرآن مجيد آمده است :
كلوا و اشربوا و لاتسرفوا ))  (( بخوريد و بياشاميد و زياده روى نكنيدپيامبر اسلام (ص ) فرموده است :
اياكم و فضول المطعم فانه يسم القلب بالقسوة و يبطى ء بالجوارح عن الطاعة و يصم الهمم عن (( سماع الموعظة )) 
از پرخورى بپرهيزيد كه دل را با قساوت مسموم مى كند و اعضاى بدن را در طاعت كند مى سازد و گوش را در شنيدن موعظه , سنگين مى كند.
حضرت على (ع ) مى فرمايد:
قلة الاكل من العفاف و كثرته من الاسراف ))  (( كم خورى , نوعى (عفاف ) و پرخورى گونه اى از (اسراف ) است .
2 - پـوشاك : لباس از ديگر ضروريات زندگى است كه مطابق با نياز فطرى و عقلى انسان است و
خداوند مواد آن را در اختياربشر قرار داده و راه تهيه اش را نيز به وى آموخته است : يا بنى ادم قد انزلنا عليكم لباسا يوارى سوءاتكم و ريشا ))  (( اى فرزندان آدم خـداونـد در اين آيه , بشر را به دو نوع پوشش هدايت مى كند: يكى پوشش واجب و ضرورى , يعنى جـامه اى كه نبودنش مايه رسوايى است و ديگر جامه غير ضرورى , يعنى پوششى كه نبودنش زشت
نـيـسـت , ولى بودنش مايه جمال و زيبايى است . درضمن , آيه دلالت دارد كه استفاده از نوع دوم لباس نيز مباح است . 
قرآن مجيد, اعراض از زينت و خودآرايى را نكوهش كرده , مى فرمايد: قل من حرم زينة اللّه التى اخرج لعباده ... ))  ((
بگو: چه كسى زينت خدا را كه براى بندگانش پديد آورده , حرام كرده است ؟ تهيه لباس بايد در حد اعتدال , بر مبناى مكتب اسلام و طرحهاى مقبول آن , مناسب با وضع مالى مسلمانان و مطابق باشخصيت آنان باشد.
(سـفـيـان ثورى )  روزى در مسجدالحرام قدم مى زد. امام صادق (ع ) را ديد كه لباسهاى زيبا و گرانبها پوشيده است . گفت : به خدا سوگند مى روم و از اين عمل او انتقاد مى كنم . سپس نـزديـك آمـد و گفت : اى پسر پيامبرهـيـچ يـك از پـدرانت از اين لباسها نمى پوشيدند. حضرت فرمود: پيامبر خدا(ص ) در روزگارى تـنـگ زنـدگـى مـى كرد و به مقتضاى فقر و تنگدستى اش رفتار مى نمود و پس از او روزگار به وسعت گراييد و سزاوارترين مردم دراستفاده از نعمتها, ابرار و نيكانند. 
3 - مسكن : مسكن از نيازهاى اوليه آدميان موجودات زنده است , بگونه اى كه بدون خانه مناسب , تـداوم حـيـات مـمـكن نيست .ساخت , تعمير و نگهدارى خانه مسكونى , از جمله راههاى مشروع مـصـرف ثروت است و كوشش فراگير براى تهيه خانه مناسب , عبادت محسوب مى شود, به شرط اين كه خانه , خلاف شاءن و خارج از حد اعتدال و مستلزم غصب حقوق ديگران نباشد.
پيامبر اسلام - صلى اللّه عليه و آله - فرمود:
ان لكل بناء يبنى و بال على صاحبه يوم القيامة الا ما لابد منه ))  (( هر خانه اى كه ساخته مى شود, در قيامت بارى است بر دوش صاحبش , مگر مقدار ضرورى آن .
4 - مـركـب : مـركـب , چـه در شـكل طبيعى و چه در شكل صنعتى , در هر زمان از وسائل لازم و ضـرورى مـحـسـوب مـى شـود.گرچه هزينه كردن مبلغى براى وسيله رفت و آمد يا حمل و نقل شخصى مباح است , ولى بايد دور از اسراف و با رعايت حال اشخاص باشد. امام صادق - عليه السلام - خطاب به (ابان بن تغلب ) فرمود:
آيـا مى پندارى خدا كسى را در مالى كه به او داده امين مى كند كه اسبى به ده هزار درهم بخرد با ايـنكه اسبى به ارزش بيست درهم براى او كافى است و ازطرف ديگر بفرمايد: اسراف نكنيد, چون خدا مسرفان را دوست نمى دارد(؟). 
امام (ع ) با اين مثال عينى و عملى , معيارى در مصارف شخصى تعيين نمود و آن نبودن اسراف در كـيـفـيـت اسـت , كـسـى كه يك وسيله سوارى معمول و در حد متوسط برايش كافى است نبايد وسيله اى با كيفيت بالا تهيه كند, چراكه بالاتر از حد اعتدال اسراف و تخلف از الگوى مصرف است . همان گونه كه كمتر از حد اعتدال (اقتار) و ستم بر خويشتن است . يكى از اصحاب امام صادق (ع ) پرسيد (اقتار) و خسيس بودن چيست ؟ فرمود: (اقتار آن است كه انسان با قدرت بر تحصيل غذاى
گـوارا, بـه نـان ونمك بسنده كند. عرض كرد: پس اقتصاد و ميانه روى چه معنايى دارد؟ فرمود: اقتصاد و اعتدال آن است كه انسان همه رقم غذا از قبيل نان , گوشت , شير, سركه و روغن بخورد, ولى در هر وعده يك رقم ). 
راهـهـاى صـرف مـال و مصارف صحيح و مشروع ثروت , به موارد ياد شده اختصاص ندارد. هزينه ازدواج , مـخارج خانواده ,هزينه تحصيل و مخارج مسافرتهاى علمى , زيارتى , سياحتى و..., از جمله آنهاست كه به جهت رعايت اختصار از توضيح آنهاصرف نظر مى شود.
ب - مصارف اجتماعى
از نظر اسلام , ثروتهاى شخصى نبايد فقط صرف هزينه زندگى فردى اشخاص گردد. هركس بايدبـخـشـى از دارايـى خـود را درراه خدا و براى پيشبرد اهداف دينى و آسايش مسلمانان و خدمات اجتماعى به كار گيرد. برخى از اين اهداف , عبارتند از:
1 - ساخت و تجهيز مراكز بهداشتى و درمانى .
2 - تدارك جبهه , تقويت بنيه دفاعى كشور و حمايت مالى از مجاهدان اسلام .
3 - كمك به هزينه ازدواج جوانان و سامان بخشيدن به زندگى نوبنياد آنان .
4 - تـقـويـت بـنيه علمى و تحقيقاتى كشور و برآوردن نيازهاى علمى جامعه از راه ساختن مراكز فرهنگى , چاپ و نشر آثاردانش پژوهان و... .
5 - حـفـظ و تـرمـيـم مساجد و بارگاه امامان معصوم (ع ) و علماى بزرگ دينى و امور مربوط به احياى نام و مرام آنان و مواردى ازاين دست .
 

منبع : كتاب ثروت از ديدگاه قرآن