محور : اقتصاد و اخلاق

يكى از پديده هاى ناهنجار اقتصادى كه گريبانگير بيشتر جوامع انسانى است ، (رشوه خوارى )مـى بـاشـد كـه بـسـان آفتى ويرانگر، تاروپود قانون ومقررات را ازهم گسيخته وسبب هرج ومرج مى گردد.
 

      مفهوم رشوه

رشوه ،آن مزد ومالى است كه براى از بين بردن حقّ دهند، يا جهت حقّ نمودن باطلى دريافت نمايند و(رَشا) يعنى رشوه داد، منحرف كرد.) 
رشـوه بـه دوقسمِ رشوه در حكم وقضاوت و رشوه براى راه افتادن كارو تسريع درآن ، تقسيم مـى شود؛ رشوه درحكم ، براى دهنده وگيرنده آن حرام بوده ودر روايات ازآن به عنوان كفر به خدا و رسول ، يادشده است . چنانكه امام صادق عليه السلام به عمار بن مروان فرمود:
(اَمـّا الرُّشـا ـ يـا عـَمـّارُ ـ فـىِ الاَْحـْكـامِ فَاِنَّ ذلِكَ الْكُفْرُ بِاللّهِ الْعَظيمِ وَ بِرَسُولِهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.) 
امـااى عـمـّار!رشـوه گـرفـتـن دراحـكـام (قـضاوتها) كفر به خداوند بزرگ و رسولش (ص ) مى باشد.
ودر جاى ديگر مى فرمايد:
(مِنْ اَكْلِ الْسُّحْتِ الْرَّشْوَةُ فىِ الْحُكْمِ)  رشوه گرفتن در قضاوت از حرامخوارى است .
گـرفـتـن آن ، حـقّ نـيـسـت ، يـعـنـى اشـكـال كـار در گـيـرنـده رشـوه اسـت كـه اءكـل مـال بـه بـاطـل مـى كـنـد؛ دربـعـضـى ازروايـات هم مى بينيم ، با چنين رشوه گرفتنهايى بـرخـورد شـده اسـت ؛ يـكـى از فـرمـانـداران پـيـامـبراكرم صلى الله عليه وآله رشوه اى را در شكل هديه گرفت . حضرت به او اعتراض كرد وفرمود:
چـگـونـه آنـچـه را حـقّ نـيـسـت ، مـى گـيـرى ؟او پـاسـخ داد : اى رسول خدا!آنچه من گرفتم ، هديه بود.
پـيـامـبـر(ص ) فـرمـود: تـوگـمـان مى كنى اگر يكى از شما درخانه اش بنشيند وكار گزار ما نباشد، مردم چيزى به او هديه خواهند داد؟ 
اميرالمؤ منين عليه السلام نيز حقيقت اين نوع رشوه را چنين بيان مى فرمايد:
(...طـارِقٌ طـَرَقـَنـا بـِمـَلْفـُوفـَةٍ فـى وِعـائِهـا، وَ مـَعـْجـُونـَةٍ شَنِئْتُها، كَاَنَّما عُجِنَتْ بِريقِ حَيَّةٍ اَوْقَيْئِها...) 
شخصى در شب ، نزد ما آمد، باارمغانى درظرف سربسته وحلوايى كه من آن را دشمن داشته ، به آن بدبين بودم ، بطورى كه گويا باآب دهان ياقى ء مار خمير شده بود.
زشـتـى رشـوه سـبـب مـى شـود كه رشوه خوار ورشوه دهنده از نامهايى مانند هديه ، تعارف ، حق وحـسـاب ، حـق زحـمـت و انـعـام ، اسـتـفـاده كنند؛ ولى روشن است كه اين تغيير نامها به هيچ وجه ، تغييرى در ماهيت وزشتى رشوه نمى دهد.

      نكوهش اسلام از رشوه

رشـوه يـكـى ازگـنـاهـان كـبـيـره اسـت ، چـنـانـچـه عـلاّمـه طـبـاطـبـايـى آن رااز مـوارد روشـن اكـل سـحـت دانـسـتـه  وامـام خـمـيـنـى (ره ) نـيـز اكل سحت را از گناهان كبيره مى داند.  ازاين رو، اسلام رشوه راباشدّت مورد نكوهش قرارداده ومحكوم مى كند.قرآن كريم مى فرمايد:
(وَلا تـَاءْكـُلُوا اءَمـْوالَكـُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِهااِلَى الحُكّامِ لِتَاْكُلُوا فَريقاً مِنْ اَمْوالِ النّاسِ بِالاِْثْمِ) 
امـوال يـكـديـگـر رابـه نـاحـقّ نـخـوريـد وآن رابـه حـاكـمـان رشـوه نـدهـيـد تـا بـدان سـبـب اموال گروهى ديگر را به ناحقّ بخوريد.
پيامبراكرم صلى اللّه عليه وآله مى فرمايد:
(اَلرّاشى وَ الْمُرْتَشى وَ الْماشى بَيْنَهُما مَلْعُونُونَ) 
گيرنده ودهنده رشوه وكسى كه واسطه بين آن دو است همگى ملعون هستند.

      پيامدهاى رشوه خوارى

حـرام خـوارى ورواجِ رشـوه دادن و رشـوه خـوردن پـيـامدها ومفاسد زيادى دارد كه در زير به چند نمونه از آنها اشاره مى كنيم :
الف ـ فساد مالى وادارى
ومـلت رابـه خـاك سـيـاه نـشـاند. چنان كه در رويارويى امام حسن مجتبى عليه السلام بامعاويه ، سـرداران لشـكـر او بـا رشـوه هـاى مـعاويه ، بانيروهاى تحت امر خويش به معاويه پيوستند و بـديـن وسـيـله سـپـاه امـام را در بـرابـر نـيـروهـاى مـعـاويـه متزلزل كردند و شد آنچه نبايد مى شد. 
ب ـ نقض قوانين وحقوق اجتماعى
قـانـون و عـدالت جـز نـامـى بـاقى نخواهد ماند، متخلّفين ومتجاوزين به حقوق وقوانين اجتماع از اجـراى قـانـون وعـدالت نمى هراسند ، وستمديدگان ومحرومان اجتماع هم از اجراى آن ماءيوسند؛ زيـرا مـى دانـنـد با تهيدستى كسى به فرياد آنهانخواهد رسيد. حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
(...لا يـَنـْبـَغـى اَنْ يَكوُنَ الْوالِىَ عَلَى الْفُرُوُجِ وَ الدِّماءِ وَ الْمَغانِمِ وَ الْاءَحْكامِ وَ اِمامَةِالْمُسْلِمينَ، اَلْبـَخـيـلُ...وَ لاَ الْمـُرْتـَشـى فـى الْحـُكـْمِ فـَيـَذْهـَبَ بـِالْحـُقـُوقِ وَ يـَقـِفَ بـِهـا دُونـَ الْمَقاطِعِ...) 
سـزاوار نـيست بخيل ،برناموس ، جان ، غنيمتها واحكام مسلمانان ، ولايت يابد وامامت آنان راعهده دار شـود وسـزاوار نـيـسـت كـسـى كـه درحـكـم رشـوه مـى گـيـرد بـرمـسـلمـانان ولايت يابد، تاحقوق راپايمال كند وآن را چنانكه بايد به صاحب حق نرساند.
با شيوع (رشوه خوارى ) و(رشوه پردازى )ديگر سنگ روى سنگ بند نمى شود وهيچ گونه تضمينى براى اجراى هيچ قانونى باقى نمى ماند.
ج ـ سنگدلى
شـن خـوردن مـال حـرام اسـت كـه چـون سـمـّى كـشـنـده حـيـات مـعـنـوى دل رانـابودمى كند وآن را چون سنگى جامد وسخت مى گرداند كه ديگر هر گونه سخن حقّ وپند وانـدرزى رانـمـى پـذيـرد وآه وناله هيچ مظلومى در او اثر نمى كند. چنانكه سخن امام حسين عليه السلام بر آن تصريح داشت 
افـرادى هـسـتـنـد كـه وقـتـى كـارى را كـه مى دانند صد درصد گناه است شروع مى كنند، در وهله اوّل از ايـن كـار ناراحت هستند ولى كم كم باگناه و رشوه انس مى گيرند وديگر ناراحت نيستند و گـاهـى كـار بـه جـايـى مـى رسـد كـه آن را وظـيـفـه خـود بـلكـه وظـيـفـه ديـنـى خـود مـى پندارند. 
د ـ قبول نشدن دعا وعبادت
رشوه يكى از موانع قبولى دعا وعبادت است . رسول اكرم صلّى اللّه عليه وآله فرمود:
(مـَنْ اَكـَلَ لُقـْمـَةَ حـَرامٍ لَمْ تـُقـْبـَلْ لَهُ صـَلَواةٌ اَرْبـَعـيـنَ لَيْلَةً وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَوعْوَةٌ اَرْبَعينَ صَباحاً وكُلُّ لَحْمٍ يُنْبِتُهُ الْحَرامُ فَالنّارُ اَوْلى بِهِ...) 
كـسـى كـه لقـمـه حـرامـى بـخـورد تـا چـهـل شـب نـمـازش قـبـول و تا چهل روز دعايش مستجاب نمى شود وهر گوشتى كه در بدن او از حرام روييده شود، پس آتش به آن سزاوارتر است .
(اِذا وَقـَعـَتِ الْلُّقـْمـَةُ مـِنْ حـَرامٍ فـِى جـَوْفِ الْعـَبـْدِ لَعـَنـَهُ كـُلُّ مـَلَكٍ فـىِالسَّمـواتـِ وَالْاءَرْضِ) 
هـرگـاه لقـمـه حرامى درشكم بنده اى قرارگيرد، هرفرشته اى درآسمانهاو زمين او رانفرين مى كند.
پس بسيار روشن است كه گناه وحرامخوارى ورشوه خوارى سبب مى شود كه دعا وعبادت بى اثر شود و مورد پذيرش درگاه الهى قرارنگيرد.
ه‍ـ سختى حساب وعذاب اخروى
در جمع كردن ثروت توجهى به حلال و حرام نكرده وبا رشوه خوارى ، ثروت اندوخته وروزى خـويـش رابـه دسـت آورده است دراين دنيا در دوزخى از آه يتيمان و درماندگان زندگى مى كند كه درآخـرت نـيـز بـه جـهـنـّمـى پاينده تبديل شده دمار از روزگارش درخواهد آورد. قرآن كريم مى فرمايد:
(اِنَّ الَذّينَ يَاءْكُلُونَ اَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً اِنَّما يَاءْكُلُونَ فى بُطُونِهِمْ ناراً) 
آنهاكه اموال يتيمان را از روى ستم مى خورند، آتش در دلهاى خود مى خورند.
پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله مى فرمايد:
(لا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنَْنَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ، اَلنّارُ اَوْلى بِهِ) 
كـسـى كـه گـوشـتـش از حـرامـخـوارى رويـيـده بـاشـد،داخـل بـهـشـت نخواهد شد و دوزخ براى او سزاوارتراست .
يك نكته
اگـر گـفـتـن حـقّ متوقّف بر دادن رشوه باشد، اسلام اجازه داده است براى جلوگيرى از ضرر و رسـيـدن بـه حـق ، انـسان رشوه بدهد،  ولى در اين صورت باز هم گرفتن رشوه حرام است . امام خمينى قدّس سرّه مى فرمايد:
(گـرفتن رشوه ودادن آن اگر منجرّ به حكمِ باطل گردد، حرام است ولى اگر كسى رسيدن به حـقـش مـتوقف بر پرداخت رشوه به قاضى باشد براى وى جايز است ، امّا براى گيرنده رشوه حرام مى باشد.) 

منبع : كتاب اخلاق اقتصادي