محور : اقتصاد و اخلاق

حفظ بيت المال

      بيت المال چيست ؟

(بـيـت المـال ) از دو كـلمـه (بـيـت ) و (مـال ) تـركـيـب شـده كه به فارسى مى شود (خانه مـال )كـه همان خزانه است . درفرهنگ لغت هم اين گونه معنى كرده اند: (جايى كه درآن مالى را گذارند كه همه مسلمانان را درآن حق باشد.) 
ه كـه درآن امـوال رانـگـاه مـى داشـتـه انـد، ايـن امـوال احـيـانـاً شـامـل صـدقـات ، غـنـايـم وفـئ بـوده اسـت ، امـّا بـعـدهـا كـلمـه بـيـت المـال بـرخـود امـوال ، اطـلاق شـده ، نـه بـر مـحـل نـگـاهـدارى آنـهـا و كـلمـه (بـيـت المال مسلمين ) دايره خاصى را شامل مى شود كه متعلق به عموم مسلمانان است . 
مـوال بـيـت المـال اطـلاق مـى گـردد. امـّا كـلمـه بـيـت المـال مـسـلمـانـان بـراى بـخـش دوم ايـن اموال اصطلاح شده يعنى به درآمدهايى از دولت كه داراى مصارف از پيش تعيين شده اى نبوده ، بـلكـه مـصـرف آن مـصـالح مـسـلمـانـان بـه صـورت كـلّى اسـت . مـانـنـد جـزيـه و خـراج ، بـيـت المال مسلمانان گفته مى شود.

      بيت المال از آن كيست ؟

بنابرآنچه بيان شد، اموالى كه دولت اسلامى دريافت مى كرده بر دو گونه است :
ن و پـرداخت به موارد مصرف آن بوده . مانند زكات وكفارات كه مصرف آنها معين گرديده است ، دولت گرچه اين اموال را دراختيار خود مى گيرد، امّا موظّف است كه در مصارف تعيين شده صرف كـنـد. ايـن گـونـه امـوال مـتـعـلق بـه عـمـوم مـسـلمـانـان نـيـسـت و از بـيـت المال مسلمانان بشمار نمى رود.
اجـد، بـيـمـارسـتـانـهـا و غـيـره شـود و گـاهـى نـيـز مـصـالح اقـتـضـا مـى كـنـد بـيـت المال بين مسلمانان تقسيم شود و به هركدام سهمى از آن پرداخت گردد، مانند دوره اى كه فقر و نـيـازمـندى بر غالب افراد جامعه چيره شده باشد. دراين صورت به همه افراد مسلمان ، سهمى پرداخت مى گردد. 

      ضرورت حفظ بيت المال

ت المال سرو كار دارد نيز ايجاب مى كند كه منتهاى دقّت ، دلسوزى وامانتدارى را نسبت به بيت المـال ـ هـر چـنـد نـاچـيـز بـاشـد ـ اعـمـال كـنـد و اجـازه نـدهـد كـه حـيـف و مـيـل شـود و بـه يـاد داشـتـه بـاشـد كـه در روز بـازپـسـيـن در بـرابـر دسـتـگـاه عدل الهى بايد پاسخگو باشد. قرآن مجيد مى فرمايد:
(وَنَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيمَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَاِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اَتَيْنابِها وَ كَفى بِناحاسِبينَ) 
روز قـيـامـت ، تـرازوهـاى عدل را بر پا مى كنيم ، به هيچ كس ستم نمى شود، اگر (عملى ) به اندازه يك خردل هم باشد، آن را به حساب مى آوريم و اين كافى است كه ما حسابرس هستيم .
هـمـچـنـيـن بـايـد آگـاه بـود كـه امـوال عـمـومـى ، مـتـعـلق بـه هـمـه مـلت اسـت و حـيـف و ميل حتى يك تومان آن تجاوز به حقوق ديگران است .

      بيت المال ، امانت مردمى

آگـاه بـاشـنـد كـه از سـوى مـردم و حـكـومـتى كه متعلق به آنان است ، امين شناخته شده اند واين امـوال بـه عنوان امانت به آنها سپرده شده است و امانتدارى ايجاب مى كند كه امانت را به گونه اى صـحـيـح و طـبـق مـصـلحـت بـه كـار گيرند يا به اهل امانت برگردانند. چنانكه قرآن مجيد مى فرمايد:
( اِنَّ اللّهَ يَاءْمُرُكُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الاَْماناتِ اِلى اَهْلِها) 
خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانتها را به صاحبانش برگردانيد.
ديـگـر ايـن كـه امـوال عمومى و بودجه اختصاصى را بايد در محلى كه قانون و شرع معين كرده اسـت بـه كـار گـرفـت و هـرگـونـه جـابـجـايـى و تـغـيـيـر وتـحـوّل بـرخـلاف درسـتـى وامـانـتـدارى اسـت . قـرآن مـجـيـد پـيـرامـون يـكـى از مـوارد بـيـت المال چنين رهنمود مى دهد:
( اِنَّمـاَالصَّدَقـاتُ لِلْفـُقـَراءِ وَالْمـَسـاكـينِ وَالْعامِلينَ عَلَيْها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِى الرِّقابِ وَالْغارِمينَ وَ فى سَبيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبيلِ فَريضَةً مِنَ اللّهِ وَاللّهُ عَليمٌ حَكيمٌ) 
صـدقـات (زكـات ) فـقـط بـراى فـقـيران ، مسكينان ، كارگزاران جمع آورى آن ، به دست آوردن دل مـخـالفـان ، آزاد كـردن بـنـدگان ، قرضداران ، انفاق در راه خدا و مسافران در راه مانده است (واين ) فريضه اى از جانب خداست و خدا دانا وحكيم است .

منبع : كتاب اخلاق اقتصادي