محور : اقتصاد اسلامی
دومين همايش دو سالانه اقتصاد اسلامي تحت عنوان «اقتصاد اسلامي و تحولات معاصر» با مشاركت شانزده مركز آموزشي و پژوهشي عالي در روزهاي دوم و سوم آبان ماه 1380 در محل دانشگاه تربيت مدرس برگزار گرديد. اين همايش با سخنان رئيس دانشگاه تربيت مدرس و پيام حضرت آية‌ا سيدعبدالكريم موسوي اردبيلي آغاز شد. سپس دبير همايش جناب آقاي دكتر يدا دادگر گزارشي از روند شكل‌گيري و تشكيل همايش ارائه دادند. پس از آن 26 مقاله منتخب از بين 58 مقاله رسيده به صورت سخن‌راني و پوستر در پنج نشست، حول محورهاي اصلي: بانكداري بدون ربا، ديدگاه‌هاي معاصر درباره ربا، سرمايه و توسعه در عصر حاضر، توسعه و تحولات معاصر و تأمين اجتماعي در عصر حاضر، ارائه شد.
در هر نشست با شركت صاحبان مقالات و اعضاي هيأت‌رئيسه، ميزگردي تشكيل شد و در آن مقالات ارائه شده مورد بحث و نقد حاضرين قرار گرفت. هم‌چنين دو ميزگرد تحت عنوان‌هاي: «تحولات معاصر و بانكداري اسلامي» و «عوامل و موانع اجراي نظام اقتصادي اسلام در ايران امروز» در آخر هر روز با حضور متخصصان و صاحب‌نظران برگزار شد و در پايان از صاحبان مقالات ارائه شده تقدير به عمل آمد.
>>>
محور : اقتصاد اسلامی
دومين همايش دو سالانه اقتصاد اسلامي تحت عنوان «اقتصاد اسلامي و تحولات معاصر» با مشاركت شانزده مركز آموزشي و پژوهشي عالي در روزهاي دوم و سوم آبان ماه 1380 در محل دانشگاه تربيت مدرس برگزار گرديد. اين همايش با سخنان رئيس دانشگاه تربيت مدرس و پيام حضرت آية‌ا سيدعبدالكريم موسوي اردبيلي آغاز شد. سپس دبير همايش جناب آقاي دكتر يدا دادگر گزارشي از روند شكل‌گيري و تشكيل همايش ارائه دادند. پس از آن 26 مقاله منتخب از بين 58 مقاله رسيده به صورت سخن‌راني و پوستر در پنج نشست، حول محورهاي اصلي: بانكداري بدون ربا، ديدگاه‌هاي معاصر درباره ربا، سرمايه و توسعه در عصر حاضر، توسعه و تحولات معاصر و تأمين اجتماعي در عصر حاضر، ارائه شد.
در هر نشست با شركت صاحبان مقالات و اعضاي هيأت‌رئيسه، ميزگردي تشكيل شد و در آن مقالات ارائه شده مورد بحث و نقد حاضرين قرار گرفت. هم‌چنين دو ميزگرد تحت عنوان‌هاي: «تحولات معاصر و بانكداري اسلامي» و «عوامل و موانع اجراي نظام اقتصادي اسلام در ايران امروز» در آخر هر روز با حضور متخصصان و صاحب‌نظران برگزار شد و در پايان از صاحبان مقالات ارائه شده تقدير به عمل آمد.
برگزاركنندگان همايش
شانزده مركز آموزشي و پژوهشي برگزار كنندة اين همايش عبارت بودند از:
مقالات ارائه شده در همايش
از مجموع 26 مقاله منتخب، مقالات زير به صورت سخن‌راني ارائه شد:
بانكداري اسلامي: توانمندي‌ها و چالش‌ها
جعفر قادري: عضو هيأت‌علمي دانشگاه شيراز
اين مقاله با بيان تفاوت بانكداري اسلامي و غربي نشان مي‌دهد كه شيوه مشاركتي اسلامي در مواردي چون ايجاد تعادل، بهبود كارآيي، جلوگيري از رشد بي‌رويه پول، افزايش حجم سرمايه‌گذاري‌ها، توزيع عادلانه درآمدها، توجه به سرمايه انساني، جلوگيري ازمعاملات سفته‌بازي و عدم نياز به وثيقه، نسبت به شيوة استقراض ربوي برتري دارد و در ادامه به بيان اين نكته مي‌پردازد كه عملكرد ناقص بانك‌هاي اسلامي متوجه ساختار نظري بانكداري اسلامي نيست، بلكه ريشه در رقابتي نبودن، عدم شفافيت و دولتي بودن محيط‌هاي فعاليت اين بانك‌ها دارد.
تجزيه و تحليل عملكرد بانكداري بدون ربا
حجة‌الاسلام سيدعباس موسويان: رئيس پژوهشكده نظام‌هاي اسلامي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي
اين مقاله با توجه به عملكرد بانك‌ها در مدت بيش از هيجده سال پس از تصويب و اجراي قانون عمليات بانكي بدون ربا، ميزان موفقيت نظام بانكي در تحقق اهداف زير را بررسي مي‌كند:
-1 رهايي از حقيقت بهره (ربا) -2 كسب سود مناسب براي سپرده‌گذاران
-3 رشد مناسب سپرده‌ها -4 تخصيص بهينه منابع
بانكداري اسلامي اردن نمونه‌اي موفق در اجراي الگوي مشاركت در سود و زيان
محمدجواد توكلي: عضو هيأت‌علمي مؤ‌سسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)
اين تحقيق پس از بيان كوتاهي از شيوه مشاركت در سود و زيان، به بررسي شيوه فعاليت بانك اسلامي اردن و عملكرد آن طي دوره 1998 - 1979 م پرداخته و در پايان به اختصار شيوة بانكداري بدون ربا را در جمهوري اسلامي ايران بررسي مي‌كند. بانك اسلامي اردن از آن رو مورد توجه قرار گرفته كه در فضاي رقابت با نوزده بانك ربوي با قدمت پنجاه يا شصت ساله توانسته است ضمن پايبندي به اجراي احكام اسلامي، از نظر حجم كل دارايي‌ها و سپرده‌ها رتبه سوم را كسب كند.
مفهوم بهره در نظريات اقتصادي متفكرين مسلمان
دكتر اسدا فرزين‌وش: استاديار و رئيس دانشكده اقتصاد دانشگاه تهران
ندري: عضو هيأت‌علمي دانشگاه امام صادق (ع)
هدف اين مقاله، نقد مفهوم‌سازي براي بهره در نظريات اقتصادي متفكرين مسلمان است. بهره، درآمدي است كه از سرمايه حاصل مي‌شود و پرسش اصلي اين است كه متفكران مسلمان چه تصويري از اين درآمد ارائه كرده‌اند و آن را چگونه تبيين مي‌كنند؟ نويسندگان با مطالعه تطبيقي مفهوم بهره در تئوري‌هاي بهره و نظريات متفكران مسلمان، به اين نتيجه مي‌رسند كه عدم توفيق در مفهوم‌سازي نظري در مورد بهره، اشتباهاتي را در تحليل‌هاي اقتصادي متفكران مسلمان ايجاد كرده است.
بررسي مصاديق ربا در شرايط تورمي از نظر حقوق و اقتصاد اسلامي
محمدامير نوري كرماني: عضو هيأت‌علمي
گروه اقتصاد دفتر تبليغات اسلامي خراسان
هدف مقاله بررسي اين مسئله است كه آيا شرط پرداخت زيادي در قرض تا سطح جبران تورم رباست؟ آيا از نظر شرع، بدهكار يا بانك بايد قدرت خريد پول قرضي را به صاحب آن برگرداند و در غير اين صورت بريءالذمه نمي‌شود؟ مقاله با روش اسنادي و براساس دلايل قرآني، عقلي، نقلي، قواعد فقهي و اصل عدالت اجتماعي، مسئله جبران تورم و لزوم پرداخت قدرت خريد توسط بدهكار را بررسي مي‌كند.
ارائه طرحي جديد براي ايجاد نظام پولي، مالي و بانكي به شكل غيرربوي و كارآمد
حجة‌الاسلام والمسلمين سيدعبدالحميد ثابت: عضو هيأت‌علمي مؤ‌سسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) در نظام اقتصادي اسلام، اصولاً مسئله حذف ربا به طور سلبي مطرح است، بنابراين براي داشتن يك نظام پولي، مالي و بانكي غيرربوي، بايد گام‌هايي فراتر از حذف ربا برداشت. اين مقاله در صد ارائه طرحي نو در اين خصوص براساس تنزيل مي‌باشد و مسئله تنزيل و نرخ آن را، ابزار اساسي، شرعي و كارآ، براي شكل‌دهي نظام پولي، مالي و بانكي، همگام با بخش واقعي معرفي مي‌كند.
بررسي مباني نظري استانداردهاي حسابداري و گزارشگري مالي در اسلام
عليرضا زند بابارئيسي: محقق و كارشناس ارشد حسابرسي
دكتر كامبيز فرقاندوست حقيقي: عضو هيأت‌علمي دانشگاه آزاد اسلامي
اين پژوهش به دنبال بررسي مباني نظري استانداردهاي حسابداري و گزارشگري مالي در اسلام مي‌باشد. در اين مقاله، انواع حقوق مالكيت، فعاليت‌ها و راه‌هاي مجاز كسب درآمد و انواع عقود مالي مورد بحث قرار مي‌گيرد. مدل حسابداري مقاله به اين صورت است كه حقوق مالي اشخاص بر منابع اقتصادي با منابع اقتصادي در اختيار واحد تجاري برابر است. از ديدگاه اين پژوهش، تعيين سود حسابداري براساس مفهوم حفظ سرماية مالي اسمي نمي‌باشد، و عمل تطابق لازم است براساس تعريف داراي‌يي‌ها و بدهي‌ها به كار گرفته شود.
بررسي نظري تأثير نظام بانكداري غيرربوي بر پديده حركت سرمايه بين داخل و خارج
دكتر محمد واعظبرزاني: عضو هيأت علمي دانشگاه اصفهان
اگر مجموعه كشورها داراي نظام بانكداري ربوي باشند، حركت سرمايه مالي بين آن‌ها بر مبناي مقايسه نرخ اسمي بازدهي در داخل (نرخ اسمي بهره داخل) با نرخ واقعي بازدهي در خارج (نرخ واقعي بهره در خارج) از هر كشور صورت مي‌گيرد. مقاله با توجه به اين مطلب دنبال اين سؤ‌ال است كه با استقرار نظام بانكداري غيرربوي و عدم امكان مقايسه نرخ اسمي بهره در داخل با نرخ واقعي بهره در خارج، تعيين جهت حركت سرمايه چگونه ميسر خواهد بود.
رشد، نابرابري و فقر (تصويري از عملكرد برخي كشورهاي اسلامي)
علي‌محمد احمدي: عضو هيأت علمي دانشگاه ايلام
در اين مقاله تلاش شده با بهره‌گيري از شاخص‌هاي كمي و كيفي و تركيبي، موقعيت كشورهاي مسلمان از لحاظ كاركرد توسعه‌اي ارزيابي شود. به اين منظور بيست كشور مسلمان از مناطق مختلف انتخاب شده و اطلاعات مربوط به متغيرهاي اقتصادي كلان آن‌ها مانند درآمد سرانه، توليد سرانه و سرانة مخارج دولت در بخش‌هاي آموزشي و بهداشت با چهارده كشور غيرمسلمان توسعه‌يافته و در حال توسعه، مقايسه شده است. هدف اصلي مقاله بررسي اين مسئله است كه كشورهاي مسلمان در دهه‌هاي اخير با اجراي برنامه‌هاي عمران و توسعه به چه موقعيتي دست يافته‌اند.
حفظ محيط زيست در پرتو مكتب اقتصادي اسلام
حجة‌الاسلام والمسلمين مجيد رضائي: عضو هيأت علمي دانشگاه مفيد
بحران فراگير محيط زيست، ناشي از تصرفات گستردة انسان در طبيعت مي‌باشد. تخريب جنگل‌ها، آلودگي آب‌ها، نابودي حيوانات، گرم شدن زمين و ... ناشي از سودطلبي انسان است. نويسنده مقاله نشان مي‌دهد كه اقتصاد اسلامي چه در بُعد مباني اعتقادي و ارزشي و چه در بعد فقه‌وحقوق اسلامي با ويژگي‌هاي خود، محدوديت‌هايي را در استفاده بي‌رويه از طبيعت ايجاد كرده است.
همسويي رشد و عدالت در نظام اقتصادي اسلام
حجة‌الاسلام والمسلمين سيدحسين ميرمعزي: عضو هيأت‌علمي پژوهشكده نظام‌هاي اسلامي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي تعارض رشد و عدالت هنوز هم از بحث‌هاي حل نشدة بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه است. بسياري از اين كشورها داراي رشد مثبت بوده‌اند ولي فقر و نابرابري، جز در موارد استثنايي، افزايش يافته است. بي‌ترديد رشد، شرط لازم كاهش فقر و نابرابري است ولي شرط كافي نيست. اين مقاله بر آن است كه نشان دهد ساختار نظام اقتصادي اسلام به ويژه ساختار بازار نيروي كار به گونه‌اي است كه موجب همسويي رشد و عدالت مي‌شود.
نگرشي به پديده وقف در اقتصاد اسلامي و كاربرد آن در حل مشكلات اقتصاد جديد
دكتر صادق بختياري: رئيس دانشكده علوم اداري و اقتصادي دانشگاه اصفهان اين مقاله بر آن است كه مي‌توان با استفاده از نهاد وقف، بسياري از مشكلات جوامع امروزي را سامان بخشيد.
نويسنده ابتدا مفهوم و انواع وقف را براساس قرآن و سنت توضيح داده و تحولات اوقاف را در ايران بررسي مي‌كند، آن‌گاه با بحث از مصارف عمده‌اي كه اوقاف از گذشته به آن اختصاص يافته، به ويژه از نظر تهيه و تأمين سرمايه انساني، تأمين بهداشت و درمان و توليد ديگر كالاها و خدمات عمومي، و ضمن توضيح نارسايي دولت در حل مشكلات اقتصاد جديد، با جمع‌بندي مطالب، پيشنهاداتي را ارائه مي‌كند.
محاسبه زكات فطره در ايران
حجة‌الاسلام والمسلمين سيدضيأالدين كيأالحسيني: عضو هيأت‌علمي دانشگاه مفيد (ره)
در اين مقاله مباحث فقهي و نظري زكات فطره به اختصار طرح و با توجه به تعاريف اقتصاددانان از فقر مطلق كه ملاك وجوب و عدم وجوب شرعي اين نوع زكات است، مقدار عددي و پولي آن براي يك خانوار متوسط روستايي و شهري محاسبه شده است. سپس با توجه به آمار جمعيت و تعداد خانوارهاي مشمول اين نوع زكات، به طور تقريبي مقدار ريالي آن براي سال‌هاي 1365 - 1375 در سطح كشور ايران، تعيين گرديده است.
مباني نظري بيمه اسلامي
دكتر سيدحسين ميرجليلي: عضو هيأت‌علمي پژوهشكده اقتصاد - پژوهشگاه علوم انساني و مطالعاتي فرهنگي
در اين مقاله ابتدا مفهوم و كاركرد بيمه اسلامي معرفي شده، سپس اين پرسش كه آيا ريسك‌پذيري شركت‌هاي بيمه مي‌تواند منشأ درآمد باشد، بررسي مي‌شود. نويسنده در ادامه نظريه‌هاي فقهي بيمه مرسوم را مطرح و تجزيه و تحليل مي‌كند و سرانجام به معرفي مفاهيم و كاركرد بيمه اسلامي (تكافل) مي‌پردازد.
توسعه صنعتي از ديدگاه اسلام
محمدجواد شجاعي شكوري: پژوهشگر دفتر تبليغات اسلامي خراسان
اين مقاله به دنبال ارزيابي الگوي توسعه صنتعي نظام سرمايه‌داري از ديدگاه اسلام و اثبات سازگاري اسلام با توسعه صنعتي مي‌باشد. در اين مقاله فرض شده است كه اولاً اسلام مخالف توسعه نيست؛ ثانياً استراتژي‌هاي توسعه يك ابزار و وسيله توسعه مي‌باشند كه در هر الگويي كاربرد دارند و ثالثاً هر الگوي توسعه مبتني بر يك سري مباني ارزشي و فلسفي و ايدئولوژيك است، در نتيجه بايد الگوي توسعه موافق و سازگار با اسلام را پيدا كرد.
بيانيه همايش
در پايان همايش بيانيه‌اي قرائت گرديد كه در بخشي از آن آمده است:
-1 اقتصاد اسلامي در ابعاد گوناگون نيازمند مطالعه، پژوهش و بررسي عميق است و بايد تلاش گسترده‌اي براي تبيين ابعاد مختلف آن انجام گيرد.
-2 تحقق نظام اسلامي و شعارهاي آن در گرو توجه و عمل به اقتصاد اسلامي است.
-3 از آن‌جا كه نهاد بانك و عملكرد آن از حساسيت ويژه‌اي در تلقي جامعه از حركت به سمت اقتصاد اسلامي و يا بي‌توجهي به آن برخوردار است، انتظار مي‌رود كه مسئولان سيستم بانكي در آينده قدم‌هاي اساسي در اين زمينه براي شكوفايي نظام بانكداري اسلامي بردارند.
-4 شركت‌كنندگان توجه بيش از پيش به تحولات اقتصاد معاصر (از قبيل جهاني شدن يا جهاني‌سازي، نقش دولت‌هاي مدرن، مباحث مربوط به محيط زيست و ...) را يادآور شده، خواستار توجه محافل علمي و تحقيقاتي اقتصاد اسلامي و مسئولان نظام براي پرداختن به اين موضوعات مي‌باشند.
5 - شركت‌كنندگان ضمن تأكيد بر اهميت رشد و توسعه خاطرنشان مي‌سازند كه اين فرآيند در نظام اسلامي بايد از ويژگي‌هاي خاص اين نظام متأثر باشد و از الگوي برخواسته از روح تعاليم اسلامي تبعيت نمايد.
6 - شركت‌كنندگان بر اهميت نهاد «تأمين اجتماعي» در نظام اسلامي تأكيد مي‌ورزند.
منبع : فصلنامه اقتصاد اسلامی - شماره 3
