محور : معرفی کتاب
كتاب بانكداري اسلامي نوشته حجة‌الاسلام والمسلمين سيدعباس موسويان
جزء كتب برگزيده فقهي - اقتصادي دومين همايش آثار برگزيده حوزه علميه قم
نام كتاب: بانكداري اسلامي
نام مؤ‌لف: سيدعباس موسويان
(عضو هيأت‌علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي)
ناشر: مؤ‌سسه تحقيقات پولي و بانكي
تاريخ انتشار: زمستان 1378
قطع: وزيري
تعداد صفحات: 335 صفحه
قيمت: 13000 ريال
خلاصه مطالب
امروزه بانكداري يكي از بااهميت‌ترين بخش‌هاي اقتصادي به شمار مي‌آيد. بانك‌ها با سازماندهي و هدايت دريافت‌ها و پرداخت‌ها، امر مبادلات تجاري و بازرگاني را تسهيل كرده، موجب گسترش بازارها و رشد و شكوفايي اقتصاد مي‌گردند. از طرف ديگر، با تجهيز پس‌اندازهاي ريز و درشت و هدايت آن‌ها به سمت بنگاه‌هاي توليدي و تجاري اولاً سرمايه‌هاي راكد و احياناً مخرب اقتصادي را تبديل به عوامل مولد مي‌كنند، ثانياً ديگر عوامل توليد را كه به جهت نبود سرمايه بيكارند يا با بهره‌وري پاييني كار مي‌كنند به سمت اشتغال كامل با بهره‌وري بالا سوق مي‌دهند و ثالثاً، بانك‌ها يكي از عوامل مهم سياست‌هاي پولي‌اند كه در راستاي اجراي تصميمات اقتصادي بانك‌هاي مركزي، با قبض و بسط اعتبارات بانكي و هدايت وجوه از بخشي به بخش ديگر، گذشته از تثبيت اقتصاد در سطح كلان به تنظيم بخش‌هاي اقتصادي نيز مي‌پردازند.
البته مقصود اين نيست كه رفتارهاي بانك‌ها هميشه و در همه جا مثبت و قابل قبول بوده است، بلكه گاهي با سوق‌دادن پس‌اندازهاي محدود مناطق محروم به مناطق پيشرفته و پس‌اندازهاي كشورهاي جهان سوم به سمت كشورهاي پيشرفته، آن مناطق و كشورها را در دور فقر و عقب‌ماندگي نگه داشته‌اند. چنان‌كه بانكداري سنتي به جهت تبعيت از نظام بهره، موجب گسترش تضاد طبقاتي و عامل ورشكستگي خيلي از بنگاه‌هاي اقتصادي است.
اين‌ها و ده‌ها نكته مثبت و منفي در پروندة بانكداري، نظام بانكي را به ابزار برنده‌اي تبديل كرده است كه اگر از آن صحيح استفاده شود، رشد و شكوفايي و استقلال سياسي و اقتصادي جامعه را به‌دنبال دارد و اگر نسنجيده به كار گرفته شود نه تنها سودي ندارد بلكه فقر و عقب‌ماندگي و مشكلات زيادي را به همراه خواهد داشت. بنابراين ضروري است اقتصاد دانان آزادانديش جهان از حيث نظري و عملي، توجه مجددي به اين امر خطير داشته به فكر طراحي نظامي كارا و عادلانه از بانكداري باشند.
اعتقاد نويسنده بر اين است كه بانكداري اسلامي با حذف بهره به عنوان متغيري «برون زا» از فعاليت‌هاي اقتصادي، مؤ‌سسات پولي و بانكي را تغيير ماهيت داده و از بنگاه‌هاي گردش وجوه و غيرحساس نسبت به عملكرد اقتصاد به عناصري «درون‌زا»، فعال و حساس در مقابل تحولات اقتصادي تبديل مي‌كند و بدين ترتيب با حفظ تمام امتيازات بانكداري سنتي، براي صاحبان پس‌انداز و سرمايه‌گذاران روشي انساني همراه با سود عادلانه و براي ممالك مقروض پيامي رهايي‌بخش دارد.
هدف از اين تحقيق اين است كه نشان دهد:
اولاً، به غم باور عده‌اي كه هنوز هم نمي‌توانند به اقتصاد بدون ربا فكر كنند، بانكداري اسلامي الگويي عملي است.
ثانياً، حتي در جوامع غير مذهبي توجيه عقلايي داشته و در غالب موارد كاراتر از نظام بهره جواب مي‌دهد.
ثالثاً، در عصر حاضر كه خيلي از مؤ‌سسات بانكي ربوي به جهت تنگناهاي اقتصادي مجبور به تعطيلي و ادغام‌اند، بانك‌هاي اسلامي هر چند با نام مؤ‌سسات غير بانكي پا به عرصة وجود گذاشته‌اند، روز به روز گسترش مي‌يابند.
اين كتاب حاوي سه بخش مترتب بر هم است. بخش نخست نظري تحليلي بر كارنامة بانكداري ربوي دارد و با نگاهي به نحوة پيدايش و تكامل بانكداري، فعاليت‌هاي رايج بانكداري را بررسي و نقش آن‌ها را در پيشبرد اقتصاد بيان مي‌كند، سپس به تبيين ماهيت حقوقي معاملات بانكي مي‌پردازد.
بخش دوم، نخست از ضرورت اقتصادي و شرعي تحول بانكداري ربوي سخن مي‌گويد سپس با معرفي كوتاهي از بانكداري بدون رباي جمهوري اسلامي ايران، به بررسي عملكرد آن پرداخته، نقاط ضعف و قوت آن را بيان مي‌كند و در پي جواب به اين سؤ‌الات است كه آيا بانكداري بدون ربا در واقع هم بدون رباست؟ آيا بانكداري بدون ربا مي‌تواند انتظارات بانكي را برآورده كند؟ آيا بانكداري بدون ربا مي‌تواند اهداف نظام اقتصادي اسلام را تحقق بخشد؟
بخش پاياني با الهام از تجربيات عملي و نظري بانكداري سنتي و دقت در نقاط ضعف و قوت بانكداري بدون رباي ايران و ديگر الگوهاي بانك‌هاي اسلامي كشورهاي مختلف و با استفاده از طرح‌هاي پيشنهادي انديشمندان پولي و بانكي و اقتصاددان مسلمان، الگوي تازه‌اي از بانكداري اسلامي ارائه مي‌دهد كه در آن سعي شده است ويژگي‌هاي زير مورد توجه قرار گيرد:
-1 علاوه بر انطباق ظاهري با فقه اسلامي، حقيقتاً خالي از حاكميت نظام بهره باشد.
-2 براي فعاليت‌هاي بانكي خصوصاً تأمين سرمايه براي بخش‌هاي مختلف اقتصادي، كارايي لازم داشته باشد.
-3 مشكلات بانكداري بدون ربا را نداشته و براي اعمال سياست‌هاي پولي قابليت داشته باشد.
-4 در راستاي تحقق اهداف نظام اقتصادي اسلام باشد.
اين كتاب در پايان با مقايسه الگوي پيشنهادي با بانكداري سنتي و بدون ربا، تأثير هر يك را بر متغيرهاي اصلي اقتصاد چون سرمايه‌گذاري، توليد، اشتغال، توزيع درآمدها و ... بررسي مي‌كند.
شايان ذكر است اين كتاب با اضافات و ويرايش جديد به‌زودي از طرف مؤ‌سسه تحقيقات پولي و بانكي تجديد چاپ خواهد شد.
منبع : فصلنامه اقتصاد اسلامی - شماره 3
