محور : معرفی کتاب
براي اين شماره، كتاب نگرش اسلام بر فعاليت‌هاي بازار بورس اوراق بهادار، نوشته حجت‌الاسلام والمسلمين غلامرضا سرآباداني، در نظر گرفته شده كه در چهارمين كنگرة دين‌پژوهان كشور، پژوهش برگزيدة سال شناخته شد و از رياست محترم جمهوري اسلامي ايران، لوح تقدير دريافت كرد.
فعاليت‌هاي بازار بورس اوراق بهادار به‌صورت روش عقلايي در جذب سرمايه‌هاي افراد و تخصيص مناسب آن‌ها به فعاليت‌هاي مولد در جامعه، مورد تأييد اسلام است به اين معنا كه اسلام در اين موارد قانونگذاري و تشريع ندارد؛ بلكه آن‌چه را عُقلا مورد استفاده قرار مي‌دهند، امضا كرده است، مگر در معاملاتي كه مصلحت يك طرف يا طرفين اقتضا كند كه معامله را ابطلال كرده (مثل معاملات ربوي، يا معاملات غرري و امثال آن‌ها) يا مورد اصلاح قرار دهد (مثل مواردي كه خيار فسخ ثابت مي‌شود).
اسلام ضمن تأكيد بر ايجاد كارايي اط‌لاعاتي و به‌دنبال آن تحقق كارايي تخصيص در بازار بورس، الگو و روشي را براي تحقق كارايي در بازار ارائه مي‌دهد كه افزون بر كارايي اط‌لاعاتي، دو نتيجة خاص ديگر را نيز در پي خواهد داشت. حجم سرمايه‌گذاري و حجم مبادلات در بازار افزايش مي‌يابد و روح عدالت، انصاف و خدا محوري بر بازار حاكم مي‌شود.
اين الگو شامل سه اصل كلي يعني «مشاركت»، «توازن عرضه و تقاضا» و «اط‌لاع‌رساني و جريان صحيح اط‌لاعات» است كه تحقق اين اصول، ضامن تحقق ويژگي‌هاي بازار كارآمد سرمايه خواهد بود؛ زيرا اجراي اصل اول، يعني مشاركت بر مبناي تحريم ربا، باعث افزايش سرمايه‌گذاري و حجم فعاليت در بازار بورس خواهد شد؛ چنان‌كه تحقق اصل دوم، بر مبناي منع از احتكار و برخي موارد و مراحل سفته‌بازي و هر گونه رفتاري كه سبب برهم‌زدن توازن عرضه و تقاضا در بازار سرمايه شود، از نوسانات غيرمتعارف در عرضه و تقاضا جلوگيري كرده، به تشكيل قيمت‌هاي واقعي و تحقق كارايي در بازار خواهد انجاميد؛ اما اصل سوم يعني اصل اط‌لاع‌رساني در منع از بسياري رفتارهاي غيراخلاقي در بازار ريشه دارد؛ رفتارهايي كه همگي بر پاية سوءاستفاده از جهالت و عدم اط‌لاع طرف مقابل و بهره‌گيري از جو تاريك و مبهم حاكم بر بازار، استوار است. عينيت يافتن اين اصل، باعث شفافيت اط‌لاعاتي و تسريع در انجام دادوستدها شده، امنيت و اعتماد متقابل دو طرف مبادلات و در نتيجه افزايش بيش از پيش مبادلات و توسعة بازار را در پي خواهد داشت.
فصل اول كتاب به بيان مختصري از تاريخچة شكل‌گيري بورس در جهان و ايران و برخي مباني نظري فعاليت بورس اوراق بهادار و انواع اوراق بهاداري كه در اين بازارهاي مالي مبادله مي‌شود، اختصاص يافته و در انتهاي فصل، به رفتارهاي غيرقانوني و سوداگرايانه كه در مواردي به تولد بحران‌هاي مالي در اين بازارها و در كل اقتصاد مي‌انجامد، اشاره شده است.
در فصل دوم، ابتدا بحثي دربارة مستحدثه بودن فعاليت‌هاي بورس اوراق بهادار داشته، سپس الگوي منسجم اسلام دربارة بازار سرماية كارآمد را كه شامل سه اصل بنياني يعني اصل مشاركت، اصل توازن عرضه و تقاضا و اصل اط‌لاع‌رساني و جريان صحيح و كامل اط‌لاعات است به‌طور گسترده ارائه كرده‌ايم.
فصل سوم شامل مباحثي تجربي، كاربردي و تطبيقي دربارة بازار بورس تهران است كه در آن، كارايي بازار با استفاده از شاخص‌هاي متعددي، در سال‌هاي 1375 - 1377 مطالعه و بررسي شده است. نتيجة اين مطالعه نشان مي‌دهد كه بازار بورس تهران حتي سطح ضعيف كارايي و تأثير قابل قبولي در تحو‌لات اقتصادي و توسعه كشور را نيز ندارد.
فصل چهارم كتاب را بحث‌هايي دربارة راهكارهاي عملي كه ما را از وضعيت فعلي بازار بورس به وضعيت مطلوب از ديدگاه اسلام و هم از منظر عملكرد عقلايي، منتقل كند، تشكيل مي‌دهد. در اين فصل آمده است كه براي رسيدن به وضعيت مطلوب، بايد اصلاحاتي اساسي در سه محور اصلي در بازار بورس صورت پذيرد: محور اولِ اصلاحات، اصلاح فرهنگي و جديت در تحقق و نهادينه كردن فرهنگ اسلامي در مبادلات و تجارت در بازار است كه به نظر ما، اهميتي فوق‌العاده و اولويت مرتبة اول را دارد.
محور دوم اصلاحات، اصلاح قوانين و مقررات حاكم بر فعاليت بورس است كه كم‌تر مناسبتي با بازار سرماية توسعه‌يافته و مبتني بر فرهنگ اسلامي دارد.
محور سوم اصلاحات را اصلاح ابزاري و تنو‌ع بخشيدن به اوراق بهاداري كه قابل استفاده در بازار سرماية اسلامي باشد، معرفي كرده و در آن، تعدادي از اوراق بهادار از جمله ابزارهاي مشتقه، اوراق مشاركت، گواهي سپردة قابل نقل و انتقال و بعضي اوراق بهادار مشتمل بر حق خاص ديگر (مثل سهام ممتاز، اوراق مشاركت با اختيار خريد سهام و...) ارائه، و امكان استفادة آن‌ها در بازار بورس از جهات شرعي و اقتصادي بررسي شده است و سرانجام در فصل پنجم، خلاصه‌اي از نتايج تحقيق را ذكر، و پيشنهادهايي نيز در زمينة اصلاح بازار ارائه كرده‌ايم.
منبع : فصلنامه اقتصاد اسلامی 8
