محور : مردم و جهاد اقتصادی

 نقش مردم در تحقق«جهاد اقتصادی» چیست؟ آیا اصولاَ مردم در محقق شدن این شعار که یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب است، نقشی دارند؟ یا فقط این مسؤلان دولتی هستند که باید این شعار را محقق کنند؟... تحلیل این سؤالات موضوع یادداشت دکتر آلبرت بغزیان استاد اقتصاد دانشگاه است.

مقام معظم رهبری سال 1390، را سال «جهاد اقتصادی» نام نهادند. همان‌طور که همگان می‏دانند رهبر معظم انقلاب، سال 88 را نیز به عنوان سال «اصلاح الگوی مصرف» و سال 89 را به عنوان سال «همت مضاعف، کار مضاعف» نام‌گذاری فرموده بودند.

امسال نیز توسط ایشان، سال «جهاد اقتصادی» نام‌گذاری شده است. این امر نشان ‌دهنده‌ی اهمیت تحولات اقتصادی در اندیشه‌ی معظم له بوده و باید توجه داشت تا به این شعارها سطحی و صوری نگریسته نشود. خوشبختانه در سرتاسر سال‌های 1388 و 1389، شعارها تحقق عملی پیدا کرده و ملت و دولت در دو سال اخیر، هم به اصلاح الگوی مصرف و هم به همت مضاعف و کار مضاعف به جدیت پرداخته‏اند.

 در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، علم و فن‌آوری نیز کارهای بزرگی انجام شده که ناشی از نهادینه شدن اجرایی این کارها است. از جمله‌ی این کارهای بزرگ و همت‌های جدی، اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها‌ بوده که می‏توان نقطه‏ی عطف مطلب مذکور باشد. در سال ۹۰ نیز باید ما همت خود را بر مسایل اقتصادی متمرکز کنیم. چرا که طبق بیانات رهبری، هم‏اکنون مهم‏ترین چالش کشور، موضوع اقتصاد است.

البته هم‌چنان نباید شعارهای سال‌های گذشته را فراموش کنیم و چنانچه امسال حتی می‌بایست همت و کار مضاعف نمود و بروز بیش‌تری در کار ما داشته باشد، چراکه «جهاد اقتصادی» میدانی بسیار وسیع‌تر را برای تلاش و برنامه‌ریزی می‌طلبد. در حوزه‌های اقتصادی نیز به دلیل تأثیر مستقیمی که بر حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارد، اگر ما بتوانیم به پیشرفت مد نظر برسیم، در حل بسیاری از مشکلات عمومی کشور هم موفق خواهیم بود.

 باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که مسایل جاری بیش‌تر حول مسایل اقتصادی هم‌چون اشتغال، مسکن و سایر موارد مشابه است، که اگر در سال جاری  بتوانیم طبق رهنمود رهبر انقلاب حرکت کنیم و موارد مورد نظر ایشان را در کشور محقق سازیم، نظام اقتصادی ایران الگویی موفق برای سایر کشورهای جهان خواهد شد.
 
شواهد نشان می‌دهد نام‌گذاری رهبر معظم انقلاب، بعد اصلاحات اقتصادی را از یک موضوع دانشگاهی وارد فاز مردمی و به عنوان یک وظیفه‌ی عمومی در بین آحاد مردم مطرح می‌سازد.
 
ارتباط کلمه‌ی «جهاد» با «سال جهاد اقتصادی» چگونه است؟
 
واژه‌ی «جهاد» چندین بعد دارد. یک بعد آن بعد دینی است که وظیفه‌ی هر ایرانی وطن پرستی به شمار می‌رود. بعد دوم که بسیار نیز دارای اهمیت است، مردمی بودن آن و سهم مردم در این حرکت دینی است.
 
شواهد نشان می‌دهد نام‌گذاری رهبر معظم انقلاب، بعد اصلاحات اقتصادی را از یک موضوع دانشگاهی وارد فاز مردمی و به عنوان یک وظیفه‌ی عمومی در بین آحاد مردم مطرح می‌سازد. این نکته باید در اندیشه‏های اقتصادی صاحب‏نظران مورد توجه قرار گیرد که حوزه‌ی جهاد اقتصادی در واقع تقویت اقتصادی ریشه‎های یک کشور اسلامی است. گذر از مرزهای جغرافیایی و پایه‏گذاری اقتصاد مستحکم‎تر، که بتواند موجب سربلندی انقلاب باشد، به نظر می‏رسد رهبر معظم انقلاب، سال جاری را به دلیل رضایت نداشتن از وضعیت کنونی و ساختارهای معیوب کنونی به سال جهاد اقتصادی نام‌گذاری کرده‌اند.
 
گر چه اقتصاد ایران بدون شک دارای پتانسیل‏های بسیار زیادی بوده و رهبر نیز بارها به این موضوع پرداخته‏اند، اما آن‏چه مهم است این‏که، ایشان از وضعیت کنونی رضایت کامل ندارند و خواسته‏اند تا تحولی در سال 90، صورت گیرد. بنابراین تحلیل بنده از فرمایشات رهبری در نام‌گذاری سال 90 این است که ایشان در نام گذاری سال جاری به سه موضوع بیش از موارد دیگر اهتمام دارند و علاقه‏مند هستند تا به سه موضوع ذیل توجه بیشتری صورت گیرد.
 
1- تحریم‏ها: تحریم‏های اقتصادی در سه دهه‏ی اخیر همواره یکی از چالش‏های پیش روی اقتصادی- سیاسی ایران بوده است. شایان ذکر است رهبر انقلاب همواره در سخنرانی‎‏هایشان به این موضوع پرداخته و تأکید دارند تا دولت‌مردان هم‌چون گذشته راه‏های مقابله با تحریم‏ها را بیش از پیش اجرایی کنند.
 
2- اجرای مراحل بعدی قانون یارانه‏ها: اجرای مراحل بعدی قانون هدفمندی یارانه‏ها از دیگر موضوعاتی است که رهبری معظم به آن به صورت جدی اهتمام دارند و تأکید می‌نمایند تا اجرای مراحل بعدی این قانون با دقت و بدون خطرات احتمالی آینده به پیش رود. دولت هم وظیفه دارد تا اجرای مراحل آینده‌ی قانون مذکور را با دقت بیش‌تری انجام داده تا اصلاحات جدید اقتصاد ایران با کم‏ترین صدمات دنبال شود.
 
3- تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت: همان‏طور که در سخنرانی‏های چند سال اخیر رهبر معظم انقلاب بارها مشاهده شده، ایشان از گذشته تا کنون به طراحی و تدوین یک الگوی بومی-اسلامی تأکید داشته و دارند. این یک واقعیت است که دولت‏های پس از انقلاب در سه دهد‏ی اخیر هنوز نتوانسته‌اند یک الگوی بومی-ایرانی مستقل با ملیت ایرانی- اسلامی تدوین کنند و این مسأله یکی از مطالبات اقتصادی رهبری است.
 
امید است کارشناسان بیش از پیش در این حوزه با جدیت امور مذکور اهتمام ورزند و دغدغه‏ی چند ساله‏ی حضرت آیت الله خامنه ای را به واقعیت تبدیل کنند.
 
شرط اصلی موفقیت شعارهای مذکور چیست؟
 
حال سؤال اساسی این است: شرط اصلی موفقیت این شعار چیست؟ نقش مردم چیست؟الزامات سال جهاد اقتصادی چگونه باید باشد؟
 
خوشبختانه اجرای موفق قانون هدفمندی یارانه‌ها نشان داد که شرط اصلی موفقیت در هر طرح اقتصادی، همراهی مردم است. مردم نشان دادند که با هر طرح اقتصادی که منجر به بهبود وضعیت اقتصادی شان گردد، همراهی خواهند کرد و آنان نشان دادند: با جهت‌گیری‌های عدالت خواهانه‌ی دولت‌ها موافق‌اند و حاضراند تا با طرح‏های اقتصادی دولت‌ها اگر چه کمی هم دارای زحمت باشد، همراهی کنند.
 
اگرچه در شرایط کنونی ممکن است سختی‌هایی را هم متحمل شوند.اعتماد به نفس سیاست‌گذاران اقتصادی کشور با اجرای این قانون چندین برابر شده و مردم هم نشان دادند که با این نوع طرح‌ها که کل نظام و نخبگان کشور بر اجرای آن توافق دارند، به خوبی همراه خواهند شد. در سال جدید نیز هم‌چون سایر سال‌های گذشته سخنان رهبر معظم انقلاب پشتوانه‌ی قاطعی برای همه‌ی مسؤولین است که باید در این سال، برنامه‌ها و جایگاه خودشان را تبیین و مشخص کنند. الزامات در این رابطه عبارت‌انداز:
 
جهاد اقتصادی نیازمند نقشه‌ی راه است. دستگاه‌های اجرایی کشور، دستگاه‌های قانون‌گذار، نهادهای قضایی، بخش‌های مردمی، بخش‌های غیر انتفاعی و خصوصی کشور باید با یک راهبردی که از سوی دستگاه‌های سیاست‌گذار مشخص می‌شود، یک آرایش جهادی به خود بگیرند.
 
1- جهاد از کلماتی است که در گفتمان دینی کشورمان معنا پیدا می‌کند. برای همین هم کار کردن برای مسایل اقتصادی، پیشرفت، آبادانی و عمران کشور با مسأله‌ی مقدسی به اسم جهاد، تلفیق شده است.
 
2- باید در این راستا، موانع اقتصادی کشور را شناسایی کنیم. موانعی که دست و پا گیر هستند. معمولاً در نگاه نهادی برخی از مقررات و آیین‌نامه‌ها و مواد یا تفاسیر قانونی که امروزه در بدنه‌ی اجرایی وجود دارد، به شکل مانع عمل می‌کنند. ما به یک جهاد فراگیر در تمامی عرصه‌های اقتصادی جهت آسیب‌شناسی و مانع‌شناسی نیاز داریم تا بتوانیم موانع را رفع کنیم. جهاد کردن به رفع موانع پیشرفت ما برمی‌گردد؛ برخی از این موانع داخلی‌اند و بخشی از آن هم موانع خارجی هستند که باید در عرصه‌ی اقتصاد بین‌الملل هم ببینیم که موانع اقتصاد کشور ما چه بوده است.
 
3- جهاد اقتصادی نیازمند نقشه‌ی راه است. دستگاه‌های اجرایی کشور، دستگاه‌های قانون‌گذار، نهادهای قضایی، بخش‌های مردمی، بخش‌های غیر انتفاعی و خصوصی کشور باید با یک راهبردی که از سوی دستگاه‌های سیاست‌گذار مشخص می‌شود، یک آرایش جهادی به خود بگیرند. این نقشه‌ی راه همان «طرح تحول اقتصادی» است که دولت محترم با اجرای مهم‌ترین بخش آن، یعنی هدفمندسازی یارانه‌ها، آن را طراحی کرده است. البته، بسته‌های مختلف برای همه‌ی حوزه‌ها از جمله صنعت، خدمات، حمل و نقل و کشاورزی آماده و در این زمینه با مدیران و تشکل‌ها هماهنگی شده است. طرح هدفمند سازی یارانه‌ها گسترده‌ترین طرح اقتصادی است که در کشور اجرا می‌شود و تقریباً حوزه‏های متعدد را تحت تأثیر قرار می‏دهد. اجرای کامل قانون هدفمندی یارانه‌ها گام بلندی در مسیر جهاد اقتصادی و ایجاد تحول در حوزه‌ی اقتصاد خواهد بود.
 
تحقق تحول اقتصادی در کشور به چند محور نیاز دارد که در این راستا اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها تنها یکی از این محورها محسوب می‌شود. ایجاد تحول در حوزه‌ی اقتصاد کشور که از سال‌ها قبل آغاز شده بود با اجرای قانون هدفمند سازی یارانه‌ها سرعت بیش‌تری گرفته اما مسؤولان باید به محورهای دیگر ایجاد این تحول نیز توجه داشته باشند. اصلاح قانون گمرک، اصلاح قانون تجارت، اصلاح نظام بانکی و پولی کشور از جمله محورهای ایجاد تحول بنیادین در حوزه اقتصاد کشور است. در سال جهاد اقتصادی و در دهه‌ی 90 امیدواریم که کشور در حوزه‌ی اقتصاد شکوفا شود، البته اجرای کامل قانون هدفمندی یارانه‌ها گام بلندی در مسیر جهاد اقتصادی و ایجاد تحول در حوزه‌ی اقتصاد کشور خواهد بود. اگر هدفمندسازی یارانه‌ها به نحو احسن اجرایی شود، پس از اجرای کامل این طرح مبالغ کلانی به بودجه‌ی کشور اضافه خواهد شد که این مبالغ می‌تواند باعث شکوفایی اقتصاد کشور گردد.*
 
(*) دکتر آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه

گروه اقتصادی برهان