محور : اقتصاد
رهبر معظم انقلاب میفرمایند: «آرزوی من این است که روزی در چاههای نفت بسته شود...» این فرمایش رهبری به این نکته اشاره میکند که تا چه زمان دولتها میخواهند برای ادارهی کشور از پول نفت استفاده کنند! نصرت نادم کارشناس ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه در تحلیلی به این موضوع میپردازد.
کشورهای مختلف برای تأمین منابع بودجه‌ای خود از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند، استفاده از منابع طبیعی (همانند استفاده از ذخایر فسیلی مثل نفت، گاز و زغال سنگ) درآمد ناشی از صادرات غیرنفتی، اخذ مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم، درآمد ناشی از تجارت محدود و... از روش‌های معمول تأمین منابع لازم برای دست‌یابی به اهداف بودجه‌ای کشورهاست. در بین تمام این روش‌ها، استفاده از سوخت‌های فسیلی به عنوان بدترین شیوه‌ی تأمین منابع محسوب می‌شود، زیرا این ذخایر و منابع فسیلی که حاصل گذشت زمان بسیار زیاد در فعل و انفعالات طبیعی دوره‌های مختلف زمین‌شناسی است، طبیعی است که تجدیدناپذیر تلقی گردند.
از طرف دیگر اما دسترسی به این منابع در عصر جدید بسیار آسان شده است و آسان‌تر از آن نیز بهره‌برداری آسان از این ذخایر و تبدیل این ذخایر به عوامل و نهاده‌های تولید و کالاهای مصرفی می‌باشد. تبدیل این منابع به انرژی‌های لازم جهت بنگاه‌های تولیدی به حدی آسان شده است که اکثر بنگاه‌های تولیدی و در حالت کلی‌تر بیش از نیمی اقتصاد کشورها به استفاده‌ی هر چه بیش‌تر از این منابع سهل‌الوصول روی آورده‌اند.
به حدی که یک نکته‌ی بسیار مهم و حیاتی مغفول مانده است و آن، این‌که، این منابع بالاخره دارای مقدار و حجم محدودی بوده و در نهایت طی یک مدت زمانی خاص به اتمام خواهند، رسید. کشف منابع جدید هر چند هم که به ظاهر زیاد به نظر برسند اما باید همگان بدانند که این منابع تمام شدنی بوده و طی مدت زمان خاصی به اتمام خواهند رسید و مهم‌تر این‌که ایجاد و ساخت و تولید مجدد آن‌ها امکان‌ناپذیر می‌باشد.
پس از کشف این منابع طبیعی، به خصوص سوخت‌های فسیلی کشورهای دارنده‌ی این منابع برای تأمین هزینه‌های جاری خود و به عبارت بهتر برای تأمین هزینه‌های بودجه‌ای خود به استفاده از این ذخایر و درآمد ناشی از صادرات آن روی آوردند. دسترسی آسان به این منابع که حجم آن‌ها برای نسل فعلی و حتی برای یک نسل بعد، به ظاهر بی‌کران به نظر می‌رسد باعث گردید تا کشورهای صاحب این منابع، دچار رخوت و سستی خاصی، در راستای مطالعه و استفاده از سایر روش‌های تأمین منابع مالی خود شوند. در واقع این عامل باعث شد تا آن‌ها سایر روش‌ها را یا به بوته‌ی فراموشی بسپارند و یا آن که به صورت تفننی و صرفاً جهت تکمیل سبد درآمد اقتصادی خود، آن هم در یک حجم معین و محدود، به این روش‌ها بپردازند.
یکی از این روش‌ها، توجه خاص به درآمدهای مالیاتی است، افزایش درآمدهای مالیاتی یکی از بهترین شاخص‌های تبیین وضعیت رونق اقتصاد کشورها و نشان دهنده‌ی حجم فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی کشورهاست. به همین دلیل است که در کشورهای توسعه‌یافته، درآمدهای مالیاتی یکی از منابع بزرگ و اصلی تأمین منابع بودجه‌ای آن‌هاست. با یک نگاه و بررسی کلی به درصد حضور درآمدهای مالیاتی در کل تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP) می‌توان به آسانی متوجه نکات ذکر شده، گردید. این که اکثر کشورهایی که دارای منابع غنی سوخت‌های فسیلی می‌باشند، با تکیه‌ی بسیار زیاد به این منابع به درآمدهای مالیاتی توجهی نداشته و یا به روش‌هایی که منجر به افزایش درآمدهای مالیاتی می‌شود، به صورت حرفه‌ای نپرداخته‌اند.
به افزایش درآمدهای مالیاتی که دارای قابلیت دست‌یابی سریع بوده و افزایش آن نیز نشان دهنده‌ی بهبود وضعیت اقتصادی کشور و تحرک گسترده‌ی فعالیت‌های اقتصادی کشور است، بایستی به صورت ویژه توجه نمود.
آمارها نشان می‌دهد که نسبت درآمدهای مالیاتی به (GDP) برای کشورهای توسعه‌یافته حدود 40 درصد است. درحالی که این نسبت برای کشورهایی که دارای ذخایر و منابع نفت و گاز فراوان هستند، حدود پنج درصد است. جالب آن‌که، این نسبت برای برخی از کشورهای در حال توسعه که فاقد منابع نفت و گاز هستند، وضعیتی به مراتب بهتر ایجاد کرده است. بنابراین با عنایت به این مطالب، ذکر چند نکته لازم به نظر می‌رسد:
1) منابع و ذخایر طبیعی، به دلیل محدودیت حجم و تجدیدناپذیر بودن آن‌ها، به هر حال تمام شدنی است. بنابراین عاقلانه‌ترین کار این است که ساختمان بودجه‌ای کشور را بر این بستر سست و ضعیف نسازیم و اگر قبلاً نیز چنین اتفاقی افتاده باشد، بایستی هرچه زودتر این ساختمان را از تخریب و سقوط نجات دهیم.
2) برای تأمین منابع مطمئن‌تر، جهت اجرای بودجه‌ی کشور، مصلحت در آن است که هرچه زودتر به سوی روش‌های بهتر و مطمئن‌تر حرکت کنیم.
3) به افزایش درآمدهای مالیاتی که دارای قابلیت دست‌یابی سریع بوده و افزایش آن نیز نشان دهنده‌ی بهبود وضعیت اقتصادی کشور و تحرک گسترده‌ی فعالیت‌های اقتصادی کشور است، بایستی به صورت ویژه توجه نمود.
در پایان باید اشاره نمود که تأمین نظر مقام معظم رهبری در پیام نوروزی، برای حرکت به سوی جهاد اقتصادی در سال‌جاری و هم‌چنین برآورده‌سازی یکی از آرزوهای ایشان در رهایی و نبود وابستگی بودجه‌ی کشور به درآمدهای ناشی از صادرات نفت، تنها و تنها در گرو هدف‌گذاری، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌هایی صحیح در این راستا می‌باشد.*
(*) نصرت نادم، کارشناس ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه
گروه اقتصادی برهان
