محور : اقتصاد اسلامي

ميرمعزي سيدحسين*
 * پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي
 
 
در اين مقاله ابتدا رقابت، از ديدگاه نظام سرمايه داري بررسي شده و کارکردهاي آن تحليل مي شود و اثبات مي شود که اين مفهوم از رقابت با آموزه هاي اسلامي سازگار نيست. سپس با استفاده از آيه ها و روايت ها نشان داده مي شود که رقابت و تعاون در خيرات مورد تشويق است و اسلام براي دستيابي به اهداف، نهادينه کردن اين دو اصل رفتاري را در جامعه در همه نظام هاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي لازم مي داند.
در نظام اقتصادي اسلام رقابت و تعاون در رفتارهاي اقتصادي مردم در دو بخش سوم خيرخواهانه و بخش خصوصي قابل تحقق است. در بخش خيرخواهانه (بخش سوم)، رقابت و تعاون در رفتارهاي اقتصادي که به انگيزه خيرخواهانه و در قالب نهادهايي چون وقف، قرض الحسنه و صدقه ظاهر مي شود.
در بخش خصوصي رقابت و تعاون در رفتارهايي که به انگيزه نفع شخصي انجام مي شود، در مصرف و کسب درآمد قابل تصور است. رقابت در مصرف به چشم و همچشمي در مصرف و اسراف و تبذير و تجمل گرايي مي انجامد که از آنها نهي شده است. اما در کسب درآمد در صورتي که مصداق رقابت و تعاون در خيرات باشد، تشويق شده است و اين زماني اتفاق مي افتد که در چارچوب احکام و قواعد اخلاقي و حقوقي اسلام باشد.
مهمترين قاعده هاي اخلاقي؛ انصاف، رفق و مدارا و احسان با مردم و مهمترين قاعده هاي حقوقي؛ عدالت، رضايت طرفين قرارداد، علم به ويژگي هاي معامله، وجوب وفا به عهد و عقد و شرط هاي ضمن عقد، صداقت در قراردادها، قاعده نفي ضرر و ضمان اتلاف، حرمت ربا و احتکار و کم فروشي و قاعده رعايت مصالح نظام است.
 
كليد واژه: رقابت، تعاون، بخش سوم، بخش خصوصي، قاعده هاي اخلاقي، قاعده هاي حقوقي، انصاف، احسان و عدالت