محور : اقتصاد اسلامي

حسيني سيدرضا*
 * پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
 
مباني، مفهوم، جايگاه، شاخص ها و راهکارهاي تحقق عدالت در مکتب هاي گوناگون فکري، متفاوت است. انديشه وران مسلمان نيز اين مساله را در چارچوب اسلامي مورد بحث قرار داده اند. درباره عدالت توزيعي، نظريه شهيد صدر از شهرت و مقبوليت بيشتري برخوردار بوده است. نگارنده باور دارد با عنايت به قواعد توزيع درآمد و ثروت در اسلام، معيارهاي عدالت بايد در سه سطح جداگانه معرفي شود:
.1 مبدا؛ عدالت در امکانات و فرصت هاي اوليه؛
.2 فرآيند؛ عدالت در رابطه ها و فرآيند توليد و توزيع؛
.3 نتيجه؛ عدالت در وضعيت نهايي و نتيجه عملکرد نظام اقتصادي.
شهيد صدر با اينکه در توزيع به قواعد توزيع در هر سه سطح پرداخته، اما در نظريه عدالت، فقط دو معيار «توازن عمومي» و «تامين اجتماعي» را در جايگاه ارکان عدالت اقتصادي معرفي مي کند.
مقاله حاضر بر اين ديدگاه تاکيد مي کند که اولا اين دو معيار فقط به ارزيابي وضعيت عادلانه در مرحله نتيجه ناظر است و تحقق آنها بدون توجه به تحقق عدالت در مرحله مبدا و فرآيند، نشانگر تحقق عدالت اقتصادي نخواهد بود و ثانيا عدالت توزيعي در مرحله نتيجه، به صورت يک اصل حقوقي و الزام آور، با اتکا به معيار واحد تامين اجتماعي قابل ارزيابي است. بنابراين معيار «توازن در سطوح مصرف جامعه» که به صورت معيار دوم عدالت اقتصادي مطرح شده را يا بايد بيان ديگري از معيار نخست دانست يا ناظر به عدالت به صورت يک اصل اخلاقي تلقي کرد.
 
كليد واژه: عدالت، عدالت توزيعي، فقر، توازن توزيع درآمد و ثروت، سطوح مصرف، شهيد صدر