محور : جهاد اقتصادی
مقدمه: سال 1390 در شرايطي آغاز شد كه انقلاب اسلامي ايران در چهارمين دهه از عمر پربركت خويش و در دهه اي كه از سوي رهبر معظم انقلاب اسلامي به دهه پيشرفت و عدالت شهرت دارد نام گذاري شده است به سمت فتح قله هاي بلند تر براي عزت ايران اسلامي به پيش مي رود . با نگاهي به دفتر زرين تاريخ انقلاب به خوبي در مي يابيم كه گذشت هر سال از اين تاريخ بركات و آثار فراواني را براي كشور ما به ارمغان آورده است و در هرسالي مردم ما موفقيت هاي گوناگون را به دست آورده اند و مشكلات مختلفي را هم پشت سر گذاشته اند . در سالهاي اخير ، مقام معظم رهبري اسامي سال ها را با محوريت اقتصادي تعيين مي كنند مانند اصلاح الگوي مصرف ، همت و كار مضاعف. ايشان در پيام نوروزي خود به مناسبت حلول سال 1390 هجري شمسي با برشمردن فعاليت هاي گسترده مردمي و حكومتي در سال گذشته كه به نام " همت و كار مضاعف " ناميده شده بود ،سال 1390 را به نام سال " جهاد اقتصادي " نامگذاري فرموده و همه دستگاههاي مسئول و مردم را به حركت همه جانبه در اين زمينه فراخواندند. قطعاً نامگذاري سال90 بعنوان سال جهاد اقتصادي و استمرار وجه اقتصادي آن ، اتفاقي نيست و انديشه اي پشت آن خوابيده است. هر چند حكومتداري وجوه مختلفي از اقتصاد و سياست و هنر و اجتماع و روابط بين الملل را در بر دارد ، اما ترديدي نيست جامعه اي كه پاي اقتصادش بلنگد ، فقط از منظر اقتصادي عقب نخواهد بود بلكه در ساير حوزه هاي به هم پيوسته اش نيز لنگ خواهد زد و به سرمقصد نخواهد رسيد. به عنوان مثال ، اگر از آمريكاي امروز ، اقتصادش را منها كنيم ، نه پنتاگوني برايش باقي خواهد ماند تا در جهان قدرت نمايي كند، نه ناسايي خواهد داشت تا علم برترش را به رخ بكشد و نه حتي هاليوودي كه سيطره فرهنگي ايالات متحده را در دنيا پيگيري كند. حتي در عرصه دين نيز اهميت اقتصاد تا بدان اندازه است كه بزرگان دين فرموده اند: " كادالفقر ان يكون كفرا " (كم مانده است كه فقر به كفر تبديل شود) و " اذا دخل الفقر من باب خرج الايمان من باب آخر " (هرگاه فقر از دري وارد شود ايمان از در ديگر خارج مي شود). حضرت علي عليه السلام نيز از بين تمام دل نگراني هايي كه مي توانستند براي فرزندشان محمد حنفيه داشته باشند ، اين مهم را نيز متذكر مي شوند: اى فرزند! من از تهيدستى بر تو هراسناكم ، از فقر به خدا پناه ببر، كه همانا فقر ، دين انسان را ناقص ، و عقل را سرگردان ، و عامل دشمنى است. امام خميني(ره) كه رهرو صادق حضرت علي(ع) بودند با تمسك به همين اصول است كه ميفرمايند: "من اميدوارم كه حكومت اسلامي در ايران تشكيل شود و مزايايي كه در حكومت اسلامي هست بر بشر روشن گردد تا بشريت بفهمد كه اولاً اسلام چگونه است... طرز اجراي عدالت به چه صورت است و شخص اول مملكت در زندگي با رعيت هيچ فرقي ندارد... اين نوع حكومت سابقه ندارد ". صحيفه نور، ج3، ص84. حضرت امام(ره) از ابتداي شروع نهضت، مكررا اظهار ميداشتند كه جامعه اسلامي بايد به آنجايي برسد كه همه خود را در قبال حضرت حق و خلق خدا مسؤول بدانند و چنان نباشد كه كسي به واسطه دوستي، دارايي، توانايي و... بخواهد از زير بار وظايف شرعياش شانه خالي كند. فقر زدايي ، پروسه اي است كه نتيجه آن ، ايمان زايي ، انديشه گستري ،رفاه عمومي ، زدودن بسياري از تخلفات و جرم ها و عداوت ها و ... است و البته اين مهم نيز با شعار و بخشنامه و دستورالعمل هاي بي پشتوانه ميسر نمي شود. حقوق و مولفه هاي جهاد اقتصادي آنچه كه از مفهوم جهاد اقتصادي ميتوان درك كرد آن است كه به نظر مي رسد اين نوع جهاد داراي حقوق و مولفه هايي به شرح ذيل است كه با درك و فهم صحيح و تلاشي بيشتر در حوزه اقتصادي و استفاده بهتر از ظرفيتهاي اقتصادي در كشور ،مي توان در راستاي تحقق عبارت "جهاد اقتصادي " كه از سوي رهبر فرزانه انقلاب نام سال 90 شمسي لقب گرفته است، گام برداشت : 1- توجه به معني و مفهوم جهاد 2- توجه به تهديدات و فرصت هاي سيستم اقتصادي 3- داشتن نقشه راه جهاد اقتصادي 4- اشرافيت كامل به مسايل اقتصادي داخلي و خارجي 5- هماهنگي و همكاري كامل دستگاههاي ذيربط 6- آموزش و فرهنگ سازي 7- ترفندهاي استكبار جهاني در اين نوشتار به بررسي حقوق و مولفه هاي فوق الذكر مي پردازيم: 1: معني و مفهوم جهاد جهاد از اركان عظيمه اسلام است. پيامبر گرامي اسلام (ص) مي فرمايند: " بُني الاسلام علي خمس شهادة ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله و اقامة الصلوة و الزكوة و الحج و الجهاد " است. كلمه ي جهاد يك تعبير استعارهگونه و داراي معاني و دلالتهاي خاصي است. جهاد در لغت به معني شدت و رنج است از براي مجاهدي كه قدم در ميدان مردانگي نهاده درراستاي اعتلاي كلمه اسلام، خود را به تعب اندازد و آماده هزار گونه رنج است. همچنين كلمه جهاد معمولاً به نوعي تلاش مقدس اطلاق ميشود و يكي از كلماتي است كه در گفتمان ديني ما معنا پيدا ميكند و هميشه صبغهي تقدس را در درون خودش دارد. كلمهي جهاد يك تعبير استعارهگونه و داراي معاني و دلالتهاي خاصي است. و اينكه، رهبر انقلاب ابعاد دنيوي را با ابعاد مقدس اسلامي درهم آميخته و همگون ميبينند. براي همين هم كار كردن براي مسائل اقتصادي، پيشرفت و آباداني و عمران كشور را با مسئلهي مقدسي به اسم جهاد تلفيق ميكنند. يكي از پيامهاي بزرگ انقلاب اسلامي ايران است كه مسائل معنوي و مادي و يا به عبارت ديگر حسنهي دنيا و حسنهي آخرت چگونه ميتوانند با يكديگر همراستا شوند. و واقعيت اين است كه اگر مسئولان از ظرفيتهاي معنوي، انساني و فرهنگي كشور به درستي استفاده كنند، ما از كلمهي جهاد ميتوانيم بركات زيادي را نصيب اين مرز و بوم كنيم. كما اينكه در طول تاريخ معاصرمان هم ميبينيم كه حضرت امام(ره) در مورد سازندگي از اين استعاره استفاده ميكنند و جهاد را وارد صحنههاي سازندگي ميكنند و اين تعابير استعارهگونه به نوعي مسبوق به سابقه از سوي حضرت امام(ره) نيز ميباشد. 2:توجه به تهديدات و فرصت هاي سيستم اقتصادي .در گفتمان ديني ما كلمهي جهاد در كنار كلماتي مانند هجرت، ايمان، عبادت و... پازل گفتماني دين را تكميل ميكند. در برخي موارد، مفاهيم ديني به ما اشاره ميكنند كه بايد مانع را دور بزنيد، مثل كلمهي هجرت. ولي كلمهي جهاد هميشه برخورد با مانع و رفع مانع را مورد توجه دارد. اين در معناي جهاد حالت تأكيد و تصريح دارد. در همين راستا يكي از استراتژيهايي كه در سال پيش رو يعني سال 90 بايد سر لوحهمان باشد اين است كه بايد جهاد عظيمي در شناسايي تهديدها و موانع و فرصت هاي اقتصادي كشور صورت دهيم و در جهت تقويت نكات قوت و اصلاح نكات ضعف مان و موارد و موانعي كه دست و پا گير است، بكوشيم. معمولاً در نگاه نهادي برخي از مقررات، آييننامهها يا تركيبهاي نهادي و يا به تعبير دانشگاهي برخي از مواد يا تفاسير قانوني كه امروزه در بدنهي اجرايي ما وجود دارد، معمولاً به شكل مانع عمل ميكنند. در صورتيكه ما به يك جهاد فراگير در تمامي عرصههاي اقتصادي جهت آسيبشناسي و مانعشناسي نياز داريم تا بتوانيم براي رفع اين موانع برخيزيم. جهاد كردن به رفع موانع پيشرفت ما برميگردد؛ حالا برخي از اين موانع داخلياند و بخشي از آن هم موانع خارجي هستند كه بايد در عرصهي اقتصاد بينالملل هم ببينيم كه موانع اقتصاد كشور ما چه بوده است؟ محور ديگري كه از جهاد اقتصادي ميتوان اقتباس كرد، غلبه كردن بر مشكلات كنوني اقتصاد ايران از جمله بيكاري، ركود و فقر است كه همواره مورد توجه سياستگذاران و دلسوزان نظام بوده است و بايد راهكارهايي را براي ريشهكن كردن آن در اقتصاد ايران به كار بست. در اين ميان، يكسري طرحهاي اقتصادي و پايهاي ميتواند در جهت برطرف كردن مشكلات ساختاري اقتصاد ايران به كار بسته شود تا بتوان رونق در اقتصاد كشور را شاهد بود. در اين راستا بايد استفاده كامل از اجراي قانون هدفمند كردن يارانهها را كه يك طرح بلندمدت است و اهداف آن مربوط به يك سال و دو سال نيست، صورت گيرد و تلاش شود تا اين قانون، براي آينده اقتصادي كشور مفيد واقع شود. به نظر ميرسدطرحهايي در اقتصاد ايران بايد پياده سازي شوند كه بتوانند در جهاد اقتصادي، به نوعي بر مشكلات ناشي از تحريمهاي اقتصادياي غلبه كنندكه به صورت ناعادلانه بر عليه ملت ايران اعمال شده است و كشورهاي غربي به بهانه تحريم هستهاي، نوعي تحريم اقتصادي را به اقتصاد ايران تحميل كردهاند. 3: داشتن نقشه راه جهاد اقتصادي به نظر مي رسد لازمه دستيابي به اهداف جهاد اقتصادي، داشتن نقشه راه وحركت برنامهريزي شده است، چراكه صرف علاقمندي به جهاد اقتصادي و بدون برنامه، كار محقق نميشود، يعني با يك برنامهريزي عادي و روزمره تحقق منويات رهبري امكان پذير نيست وتلاش و همت مضاعف ميخواهد. دشمن وقتي در عرصههاي امنيتي، سياسي و حتي به نحوي فرهنگي در ايران شكست خورد، تنها برگ برندهاي كه در اين هفت، هشت سال اخير در دستانش باقي مانده است، ناكارامدي اقتصادي است و به دنبال تحميل هزينههاي اقتصادي به كشور هستند، ما بايد با هوشياري اين تهديدات را به فرصت تبديل كنيم تا در حركت رو به جلوي انقلاب اسلامي خللي وارد نشود. ما ميدانيم كه هر جهادي نيازمند طراحي نقشهي عملياتي است. اين دقيقاً خواستهاي است كه سال گذشته از سوي رهبر معظم انقلاب در نخستين نشست انديشههاي راهبردي مطرح شد كه گفتمانسازي و ظرفيتسازي بسيار خوبي نيز در جامعهي نخبگاني كشور در مورد آن ايجاد شد واقعيت اين است كه دشمنان انقلاب اسلامي محور آسيبپذيري ايران را مسائل اقتصادي قرار دادهاند. لذا بايد مدلي براي دستيابي به اهداف جهاد اقتصادي داشته باشيم؛ به نحوي كه اگر هم اكنون ظرفيت اقتصادي ايران يك است و ميخواهد در جريان اين جهاد، دو برابر شود بايد برنامه براي انتقال آن از وضعيت فعلي به وضعيت جديد وجود داشته باشد. ايران كشوري است كه منابع زيرزميني بسياري دارد و ذخاير معدني مهم دنيا را در خود جاي داده است، اما بايد توجه داشت كه منابع زيرزميني زماني ارزشمند هستند كه بالفعل شوند و با سرمايه گذاري، وارد چرخه اقتصادي كشور شوند؛ بنابراين اگر بتوانيم از اين ظرفيتهاي خدادادي استفاده كرده و از سرمايه هاي انساني نيز بهره لازم را بگيريم، مي توانيم به يك كشور مهم اقتصادي در سطح جهاني تبديل شويم. اين همان هدف جهاد اقتصادي است، اما لازمه آن داشتن برنامه و نقشه راه و در نهايت تقسيم كار ملي بين عناصر مختلفي است كه مي تواند نقشي در برنامه جهاد اقتصادي داشته باشد. 4: اشرافيت كامل به مسايل اقتصادي داخلي و بين المللي و رصد آنها براي تحقق شعار جهاد اقتصادي استراتژي كه لازم است اقتصاد ايران در عرصههاي مختلف كشاورزي، صنعتي، خدماتي، معدني و... لحاظ كند، يك رصد جامع و فراگيرو اشرافيت كامل به مسايل اقتصادي داخلي و بين المللي است. ما بايد دقيقاً رصد كنيم كه تحولات جهاني در اثر چيست و به چه مسيري سوق پيدا ميكند؟ ما بايد افق بيست سال آيندهي اقتصاد دنيا را و همچنين مزيتهاي نسبي كشور خودمان را رصد كنيم و بشناسيم. ما سريعاً بايد خودمان را براي دهههاي آينده به كمك رصد و ديدهبانياي كه صورت ميدهيم، ارتقا دهيم و به مسائلي كه از طريق علم توليد ثروت ميكنند، بيشتر توجه كنيم. تأكيداتي كه رهبر معظم انقلاب درطول اين چند سال نيز داشتند، همه و همه ناظر به اين مسئله بوده است. بايد از صنايع تك به سراغ صنايعي برويم كه فرصتهاي توليد درآمدي و توليد ثروت آن فراوان است. معمولاً در اقتصاد، صنايع كوچك در ابتداي نوآوري و خلاقيت، ثروت خوبي را براي كشور به بار ميآورند و فرصتهاي خوب اشتغالزايي ايجاد ميكنند، اما در مسير چرخهي توليد و چرخهي عمر يك كالا، معمولاً سود آنها كم ميشود. چراكه كشورهاي ديگر هم نظير آن كالا را توليد ميكنند و به تعبير عاميانه دست زياد ميشود. اما به وضوح اين مسئله قابل مشاهده است كه كشورهاي پيشرفته دقيقاً در پي اين تغييربخشي و رفتن به سمت توليد كالاهاي هايتك و توليد ثروت و سودآوري از طريق توليد علم هستند. بهطور مثال در عرصهي بينالمللي ما نسبت به گروه "جيبيست " و تصميمات اتخاذشده در آن توسط كشورهاي استكباري بايد بسيار حساس باشيم و مشاركت غير مستقيمي را پيشاپيش در آن تصميمات جهاني داشته باشيم. 5: هماهنگي و همكاري كامل دستگاههاي ذيربط نكته بعدي براي احقاق شعار جهاد اقتصادي مسائل مربوط به آرايش جهادي و هماهنگي و همكاري كامل دستگاههاي ذيربط در اين قضيه است. دستگاههاي اجرايي كشور، دستگاههاي قانونگذار، نهادهاي قضايي، بخشهاي مردمي، بخشهاي غير انتفاعي و خصوصي كشور بايد با يك راهبردي كه از سوي دستگاههاي سياستگذار مشخص ميشود، يك آرايش جهادي به خود گرفته و با هماهنگي و همكاري كامل خود در راستاي تححق شعار سال 90 صادقانه تلاش نمايند. 6: آموزش و فرهنگ سازي نكته ديگر در جهت تحقق جهاد اقتصادي كه در ذيل مفهوم جهاد معنا مييابد، بحث آموزش نيروها و فرهنگ سازي عمومي است، مثل هر برنامه ي ديگري اگرفرهنگ سازي نشده و آموزش نيروها را نداشته باشيم و نيروهاي اقتصادي كشور را آماده نكنيم، در صحنه جهاد دچار مشكل خواهيم شد. بخشي از آموزش نيروها بحث عمومي است، يعني بدنهي آموزش و پرورش و دانشگاههاي كشور و در نهايت رسانهها و بهطور مشخص رسانهي ملي، بايد حركتي جهادي داشته باشند و يك برنامهي مدون در جهت آموزش نيروهاي كشور نسبت به مقتضيات يك جهاد اقتصادي ارائه و اجرا كنند. 7: ترفندهاي استكبار جهاني: الف- ناكارآمد جلوه دادن نظام يكي از ترفندهايي كه دشمن در سالهاي اخير در مورد جمهوري اسلامي سرمايهگذاري كرده است، ناكارآمد جلوه دادن نظام است. درواقع سعي كرده است تا نظام ديني و الگوي حكومت مردمسالارانهي ديني ناكارآمد جلوه دهد. البته خوشبختانه در عرصههاي مختلفي كه دشمن اين امر را مطرح كرده با شكست روبهرو شده است. در مسائل امنيتي در اين سي سال، كشور ما چه در جريان جنگ تحميلي و چه در مسئلهي امنيت داخلي و چه در عرصهي اتحاد و يكپارچگي و وحدت ملي و چه در مسئله امنيت مرزها - با توجه به حساسيت مرزهاي ما به دليل وجود شرايط ويژه و شرايط همسايگان ما- موفق بودهايم. در عرصهي كارآمديهاي سياسي هچون مشاركتهاي مردمي، مشاركتهاي سياسي، همكاري و هماهنگي قوا و... نسبت به نظامهاي سياسي مشابه، كارآمدي خيلي خوبي را نشان دادهايم. با شاخصهاي علمي متعددي ما ميتوانيم نشان دهيم كه كشور در افزايش ضريب امنيتي، دفاعي و عرصهي سياسي كارنامهي درخشاني را داشته است. البته منظور از شاخصها شاخصهاي خودساختهي استكباري كه بعضاً با حب و بغض و نيات خاصي دستكاري ميشوند، نيست. اما بخش ديگر كارآمدي يك نظام، كارآمدي اقتصادي است. دشمن وقتي در عرصههاي امنيتي، سياسي و حتي به نحوي فرهنگي در ايران شكست خورد، تنها برگ برندهاي كه در اين هفت، هشت سال اخير در دستانش باقي مانده است، ناكارامدي اقتصادي است. جالب اينجاست كه دشمن باز هم ميبيند كه در عرصه زيرساختها انقلاب اسلامي ايران پيشرفتهاي قابل ملاحظهاي داشته است؛ به نحوي كه سازمانهاي بينالمللي حتي در رنكينگ و شاخصبنديهاي خودشان، كشور ما را جزو كشورهاي اول و بعضاً در جايگاه اول معرفي كردند. ما در عرصهي بهداشت، زيرساختهاي درماني، شاخصهاي توسعهي انساني، شاخصهاي دسترسي به آب سالم و دسترسي به آموزش حتي در روستاها ارتقاي بسيار شگرفي را داشتهايم. اين قبيل كارآمديها عليرغم تلاش نظام سلطه كه به شكل رسانهاي سعي ميكند پيشرفتهاي رقيب خود را در عرصهي بينالمللي نشان ندهد، اين پيشرفتها جلوهگر شده است. در عرصهي مديريتهاي كلان اقتصادي ما فراز و نشيبهايي داشته و داريم كه ممكن است براي دشمن فرصتهايي را ايجاد كند كه بايد از آن جلوگيري كرد. هميشه دشمن به دليل ناتواني در جنگيدن با واقعيتهاي اقتصادي ايران، تلاش كرده است تا به سراغ اذهان و ادراك مردم برود. ب- بحراني نشان دادن اوضاع داخلي دشمن ميخواهد وضع داخلي كشور را بحراني نشان دهد؛ مخصوصاً در سال گذشته ، دشمن روي تحريمهاي اقتصادي به شدت مانور ميداد. برنامههاي دنبالهدار و سريالي رسانههاي خارجي دائماً تأكيد داشت كه تحريمهاي اقتصادي چه مشكلات بزرگي را براي ايران به وجود آورده است. البته كه تحريمها براي ما بدون مشكل نبوده است و مسائلي را براي ما ايجاد كرده است، اما هر تحريمي طبق تئوريهاي اقتصاد بينالملل، در كنار هزينهاش، فرصتهاي مناسب و مزيتهاي نسبي هم به همراه دارد. كالايي كه قبلاً توليد آن در كشور براي ما نميصرفيد و ارزانِ آن از خارج قابل تهيه بود، وقتي دشمن ما را تحريم ميكند، قيمت تمامشدهي آن براي ما بالا ميرود و نميتوانيم آن را از بازارهاي جهاني خريداري كنيم. همين كه دسترسي ما به اين كالا سخت شد، باعث ميشود كه جوانان ما آن را خودشان توليد كنند. وقتي توليد شروع شد، در مرحلهي توليد، طبق تئوريهاي اقتصادي هزينهي تمامشده كاهش مييابد و ما بعد از چند سال به اين نقطه ميرسيم كه خودمان اين كالا را با همان قيمت تمامشدهي خارجي كه قبل از تحريم داشتيم، توليد و عرضه ميكنيم. سخن آخر: اينكه پس از پيروزي انقلاب اسلامي، دشمنان خارجي و داخلي دست به كار شده و براي ضربه زدن به ملت ايران و انقلاب توطئههاي بسياري را بهكار بستند.در آن دوران رهبر كبير انقلاب اسلامي فرمان جهاد صادر كرده و به واسطه اين فرمان زن و مرد و پير و جوان به ميدانهاي حق عليه باطل اعزام شدند.در آن دوران با جهاد نظامي توانستيم دشمنان و بيگانگان را از خاك كشور بيرون رانده و موجبات سربلندي اسلام و انقلاب را در سراسر جهان فراهم كنيم.پس از آنكه بيگانگان متوجه شدند با جنگ نظامي نميتوانند در برابر خواست و اراده ملت ايران مانعتراشي كنند، به جنگ نرم روي آورده و يكي از ابزار جنگ نرم اين است كه ملتها را تحت فشار اقتصادي قرار دهند. به همين دليل شاهد هستيم كه كشورهاي غربي هر روز يك تحريم اقتصادي جديد عليه ملت ايران طراحي كرده و تصور ميكنند با اين شيوه ميتوانند مانعي بر سر راه پيشرفت و توسعه كشور ايجاد كنند. امروز نيز بايد همچون هشت سال دفاع مقدس در برابر توطئههاي اقتصادي دشمنان خارجي به ويژه آمريكا ايستادگي كنيم. به طور قطع جهاد اقتصادي ملت و مسئولان ايران در شرايط كنوني كمتر از جهاد در هشت سال جنگ تحميلي نيست و همگان وظيفه داريم با اصلاح الگوي مصرف و همت و كار مضاعف براي تحقق جهاد اقتصادي تلاش كنيم. والسلام نويسنده:سيد جعفر حسيني منبع: سايت حقوقدانان
جهاد اقتصادي ملت و مسئولان ايران در شرايط كنوني كمتر از جهاد در هشت سال جنگ تحميلي نيست و همگان وظيفه داريم با اصلاح الگوي مصرف و همت و كار مضاعف براي تحقق جهاد اقتصادي تلاش كنيم.